Generał Giovanni Messe podczas ceremonii wręczenia odznaczeń dla żołnierzy Dywizji Piechoty „Pasubio”, Gorłówka, jesień 1941 r.
To ważne przemysłowe miasto zamieszkiwało 150.000 ludzi. 2 i 3 listopada DP „Pasubio” stoczyła o nie ciężką bitwę o każdy dom (podkreśla się, że często walczono na bagnety) z sowiecką 296. DS.
Więcej o Gorłówce i babol w postaci informacji o zdobyciu jej przez Niemców: Gorłówka
Kolumna jeńców wziętych do niewoli latem 1941 r. Mija ich Fiat 626.
29 września 1941 włoski korpus zajął miasto Petrykiwka. W ten sposób domknięto kocioł na północ od Dniepropietrowska. Wojska osi po jego oczyszczeniu wzięły 60 tys. jeńców, w tym Włosi 10 tys. 5 października szef Sztabu Generalnego, gen. Ugo Cavallero, zaproponował Benito Mussoliniemu przewiezienie ich do Włoch, gdzie mieliby pracować w kopalniach, a niedobór pracowników w tym sektorze przemysłu wynosił wówczas 6 000 ludzi. Duce odrzucił sugestię uważając, że obcy element na terenie Włoch przyniesie więcej kłopotu niż korzyści.
Tym razem ilustracją do wpisu będzie fragment filmu „Italiani Brava Gente” z 1965 roku (u nas znany jako „Oni szli na wschód”). Serdecznie polecam! Scena jest inspirowana autentycznym zdarzeniem, ale nie było to nad Bugiem a nad Bohem w rejonie Mikołajowa. Od minuty 5,25 rozpoczyna się fragment z ostrzelaniem Niemców przez Włochów.
W rzeczywistości było to tak: 80. pp z Dywizji „Pasubio” przełamał opór Rosjan i sposobił się do opanowania mostu. Wówczas drogę Włochom przecięła kawaleria Waffen-SS, która zamierzała opanować przeprawę. Dowódca 80. pp płk Chiaramonti uznał, że kradnie mu się należne laury zwycięstwa i rozkazał puścić kilka serii z cekaemów przed konie Niemców. Prawdopodobnie był to przypadek i esesmani zwyczajnie ścigali przeciwnika. Strona niemiecka wszczęła nawet postępowanie w tej sprawie, podczas którego Chiaramonti hardo przyznał, że osobiście wydał taki rozkaz. Włoski pułkownik w późniejszym okresie odkupił swój występek i za późniejsze walki otrzymał od Niemców Krzyż Żelazny pierwszej i drugiej klasy. W sztabie C.S.I.R. postawę pułkownika przyjęto raczej z uznaniem.
Ciężki samochód ciężarowy Lancia 3Ro wyciągany z błota przez bersalierów, ZSRR, 1941 r.
Swego czasu padło pytanie – czemu Włosi nie wysłali na wschód choćby batalionu czołgów średnich? Włoski badacz Pierluigi Romeo Di Colloredo potwierdza moje przypuszczenia: C.S.I.R. wyposażono tak nowocześnie jak tylko było na to stać przemysł wojenny Włoch. Z zaznaczeniem jednak, że obowiązywała zasada, by w żaden sposób nie wpłynęło to na ważniejszy strategicznie front północno-afrykański. Stąd obecność przy C.S.I.R. jedynie 60 tankietek L3.
Warto także wspomnieć o innej sprawie. W skład korpusu ekspedycyjnego wchodziły trzy dywizje. 3. Divisione celere „Principe Amedeo Duca d’Aosta” – dywizja szybka w składzie z zmotoryzowanym pułkiem bersalierów, dwoma pułkami kawalerii i konnym pułkiem artylerii.
Chciałem jednak napisać słówko o stanie motoryzacji dwóch pozostałych – Dywizji „Torino” i „Pasubio”. Obie dość często nazywane są zmotoryzowanymi. Nie prawda! Obie miały status „autoportate”. Eufemizm ten oznaczał w praktyce tyle, że dywizje mogły być przewożone na ciężarówkach, ale gdy te były dostępne, w przeciwnym wypadku żołnierze musieli maszerować pieszo. Transport kołowy mógł im przydzielić dopiero korpus. Dla całego C.S.I.R. nazbierano raptem 5500 pojazdów. Musiały one m.in. zabezpieczyć zaopatrzenie korpusu, który często oddalał się na setki kilometrów od swoich baz zaopatrzeniowych. Kierowcy harowali bez wytchnienia – zmagając się z fatalnymi drogami, zmęczeniem i stanem szybko zużywających się pojazdów. Praktyka frontowa latem-jesienią 1941 r. wyglądała tak, że najczęściej jedna z dywizji piechoty jechała na pojazdach (częściej „Pasubio”), a druga goniła front z buta.
Generał Giovanni Messe częstuje papierosami swoich podwładnych, marsz C.S.I.R. na Stalino (Donieck), jesień 1941 r. Ponownie trochę o humanitaryzmie armii włoskiej na froncie wschodnim.
Obowiązkiem Włochów było przekazanie sowieckich jeńców do niemieckich obozów w okresie 36 do 48 godzin od ich pojmania. Oficerowie Regio Esercito, widząc z jaką brutalnością Niemcy traktują jeńców, starali się zatrzymywać Rosjan do różnych prac pomocniczych.
Żołnierze włoscy najczęściej byli pochodzenia chłopskiego lub robotniczego, strzelcy alpejscy byli pasterzami, ciężko pracującymi na swoje utrzymanie. Wielu z nich, zwłaszcza z południa, było niepiśmiennych. Włosi na froncie wschodnim szybko zapałali dużą sympatią do lokalnej ludności, do której było im bliżej niż do pełnych buty i arogancji niemieckich sojuszników (powszechnie nazywanych przez włoskich weteranów z frontu wschodniego barbarzyńcami lub zwierzętami).
Nawet w najbardziej krytycznych momentach gen. Messe wolał ciąć racje żywnościowe własnych żołnierzy niż okradać zagłodzoną ludność Ukrainy. Zabroniono rekwirować prywatne budynki. Żołnierze włoscy zawsze zwracali się w takich przypadkach z prośbą do miejscowych. Zajmowano raczej obiekty użyteczności publicznej, jak szkoły etc.
Zimą 1941/1942 r. ludność ukraińskich miast i miasteczek, którym Niemcy zarekwirowali całe zboże, stanęła na skraju śmierci głodowej. Ludzie podróżowali pieszo wiele kilometrów do podmiejskich osad, gdzie próbowali zdobyć cokolwiek do jedzenia. Powszechną praktyką w armii włoskiej było podwożenie wyczerpanych ludzi przy każdej możliwej okazji. W armii niemieckiej surowo zabroniono przewozu ludności cywilnej.
Armia włoska dostarczała cywilom w swojej strefie medykamenty. Często nawet lekarze wojskowi jeździli z pomocą., a żołnierze oddawali krew do transfuzji.
W mieście Rykowe oficerowie Dywizji „Torino” otworzyli bezpłatne przychodnie, dom starców, a nawet klinikę dla ciężarnych, gdzie pracował jako pomoc rosyjski personel opłacany przez Włochów. Wszystkie te inicjatywy były spontaniczne, a nie narzucone rozkazem.
Wszelkie wykroczenia wobec cywilów były surowo karane. Cywile, którzy ucierpieli z ręki włoskich żołnierzy, otrzymywali wsparcie i rekompensaty. Ścigano nawet najmniejsze wykroczenia w rodzaju kradzieży drobiu.
Włosi w zimie 1942/1943 r. cofali się po własnych śladach. Wówczas wielu żołnierzy armii włoskiej zostało uratowanych przez lokalną ludność, pamiętającą dobre traktowanie z wcześniejszego okresu.
Źródło informacji: H. Hamilton, Sacrifice on the steppe. The Italian Alpine Corps in the Stalingrad Campaign, 1942-1943, Casemate, Havertown 2011
Karabinierzy Królewscy i niemieccy lotnicy w Katanii w styczniu 1941 r. Jeszcze jeden cytat o sytuacji na wyjątkowo nieszczęsnej Sycylii. Lektura wspominanej książki o mafii i jej udziale w wojnie nasuwa następujące wnioski. Sycylii (i ogółem południu Włoch) faszyzm obiecywał m.in. próbę zmniejszenia ogromnej przepaści ekonomicznej między nią i bardziej rozwiniętą północą (kolebką faszyzmu). Rozpoczęto od brutalnego rozliczenia z mafią, czego dokonał „żelazny prefekt” Cesare Mori (wielu mafiosów dało nogę za ocean). Mafia jednak była tak mocno osadzona na wyspie, że dla wielu jej członków i ich rodzin znowu oznaczało to spadek poziomu życia i w efekcie mieliśmy kolejnych niezadowolonych. Uczciwie żyjący ludzie jakoś by to pewnie przeżyli. Tylko, że zamiast obiecanych reform i inwestycji Sycylijczykom sprezentowano wojny kolonialne w Etiopii i przeciwko Wielkiej Brytanii, która później dla całych Włoch przerodziła się w długotrwały konflikt o charakterze światowym. Podczas wojny wyspa głodowała, także dzięki atakom aliantów na żeglugę w Cieśninie Messyńskiej, która była jedyną drogą zaopatrzenia dla tejże. Skutki są oczywiste: drożyzna, czarny rynek etc. Wraz ze wzrostem ilości stacjonujących tu Niemców zaczęto traktować ich jako okupanta, co w pewnym sensie dotyczyło nawet armii włoskiej… Samych Sycylijczyków ponoć kierowano do służby z dala od wyspy, tak prewencyjnie. W przeddzień inwazji alianci obiecywali, że dla mieszkańców przygotowano statki ze zbożem, które tylko czekają na kapitulację obrońców Sycylii. Po tejże wydarzyło się dokładnie nic. Nic pozytywnego – odrodziła się dotąd uśpiona mafia, a nastroje na wyspie dojrzewały wręcz do zbrojnego powstania. I tutaj właściwy dzisiejszy wpis:
19 października 1944 w Palermo doszło do poważnego incydentu. Po czterech dniach ogólnego niezadowolenia i protestów, w centrum miasta zgromadził się tłum, który pomaszerował do biura prefekta. Byli to głównie miejscowi pracownicy rządowi, którzy domagali się chleba i wyższych płac. Gdy dotarli do prefektury, zaczęli rzucać kamieniami i stłukli wiele szyb w budynku. Był to sygnał, na który czekali włoscy żołnierze. Zasypali tłum gradem ognia. Wśród użytej broni były karabiny maszynowe i granaty.
Joseph Russo, dowódca stacji OSS w Palermo, wysłał raport do dowództwa sił alianckich: „Straty w poniedziałkowej masakrze w Palermo zostały oficjalnie ocenione na 162 osoby. Liczba zabitych wynosi 16 i spodziewamy się, że wzrośnie. Liczba rannych cywilów to 137, włoskich żołnierzy 11. 50 procent ofiar stanowią dzieci. Liczby te nie obejmują poszkodowanych w czasie paniki. Większość ran to rany pleców od odłamków. Kilku zabitym odłamki odcięły głowy”.
—————————————————————-
Dalej mój komentarz: Wybuch aż takiego niezadowolenia społecznego był inspirowany przez mafię i ruch sycylijskich separatystów. Politycy napuścili zwykłych ludzi na władze, samemu nie biorąc w tym udziału, by później grać trumnami. Ruch separatystyczny wydawał się dość silny, ale wybory przegrał z kretesem. Mógł żałować swojego mariażu z mafią, gdyż: „Powszechnie uważano, że choć za faszystów żyło się nie najlepiej, przynajmniej panował porządek”. Na ulicach dochodziło do starć włoskich patriotów z ruchem niepodległościowym Sycylii (największe podczas manifestacji przeciwko secesji Triestu od Włoch), a rząd centralny wysłał na wyspę silne oddziały karabinierów, które ponownie rozprawiły się z mafią. Okres powojenny także jest dość ciekawy – zachodni alianci oczywiście chcieli silnych Włoch, które nie weszłyby w orbitę ZSRR. Silnych Włoch z Sycylią. Dla wszystkich przeciwnikiem stali się komuniści. Także dla mafii, która obawiała się kolejnej straty wpływów. Sprzymierzona z wiodącą siłą polityczną na wyspie, chrześcijańskimi demokratami, mafia, wspierana przez CIA, stała się głównym orężem walki z włoskimi komunistami (skądinąd finansowanymi przez Stalina). Przez kolejne 50 lat sojusz chrześcijańskich demokratów i mafii był wiodącą siłą na wyspie.
Żołnierze brytyjscy bawią się z sycylijskimi dziećmi, okolice Solarino, 13 lipca 1943. Jeszcze jeden wątek z Sycylii, tym razem okupacja aliancka (źródło: T. Newark, Mafia na wojnie. Współpraca wielkich gangsterów z aliantami. Bellona, Warszawa 2008).
To, że na wyspie coraz bardziej narastał gniew i niezadowolenie z obecności wojsk alianckich, uwidoczniło się w incydencie w kwietniu 1944 r. Do miejscowości Xitta koło Trapani, znajdującej się na najbardziej wysuniętym na zachód skrawku Sycylii, przybyła jednostka około 1300 francuskich spadochroniarzy. Zamiast spać w namiotach, zajęli się rekwirowaniem budynków na swoje potrzeby. Ludność Xitty i pobliskiego Trapani twierdziła, że Francuzi zachowywali się grubiańsko. Jadali w restauracjach i odmawiali płacenia rachunków. Zajmowali domy miejscowych obywateli bez odpowiedniej procedury rekwizycyjnej. Gdy się upijali, niepokoili miejscowe kobiety. Sycylijczycy odpowiedzieli obrażaniem żołnierzy i rzucaniem w nich kamieniami.
9 kwietnia i tak już zła sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej. O szóstej wieczorem kilku francuskich żołnierzy próbowało schwytać miejscową kobietę. Interweniowali mężczyźni i kilka chwil później, jak twierdzili Francuzi, ktoś ich ostrzelał. Spadochroniarze wycofali się, tylko po to jednak, by powrócić półtorej godziny później, uzbrojeni w pistolety, karabiny i karabiny maszynowe. Strzelali wielokrotnie w powietrze i zabłąkana kula zabiła młodego mężczyznę w jego sypialni. Następnie czterech spadochroniarzy wdarło się do domu Michele Schifano. Twierdził on, że był w tym czasie chory, a jego żona i rodzina uciekli przed żołnierzami. Pani Schifano schowała się w magazynku, jednak żołnierze przestrzelili drzwi i zabili ją.
Obawiając się zbrojnej zemsty, Francuzi opanowali miasto i wprowadzili w nim stan oblężenia. Utworzyli posterunki kontrolne po obydwu stronach Xitty, a w ważnych punktach rozstawili karabiny maszynowe. Miejscowej policji kazano opuścić miasteczko. Francuzi aresztowali 20 cywilów i pobili ich.
Dopiero po interwencji amerykańskiego oddziału CIC więźniowie zostali uwolnieni, a Francuzom rozkazano opuścić miasteczko. Rozkaz trzeba było powtórzyć, zanim wreszcie odeszli. Sugerowano, by sypiali w namiotach poza miasteczkiem, jednak po kilku dniach restrykcje zniesiono.
Incydent ten był echem trzynastowiecznych Nieszporów Sycylijskich, gdy to Sycylijczycy wyrżnęli francuskich okupantów. Mafia często twierdziła, że jej korzenie sięgają właśnie tego aktu odwagi i zemsty. W Xitta i Trapani brutalne działania francuskich spadochroniarzy zwiększyły poczucie niesprawiedliwości, którą pomścić mogła jedynie mafia.
Żołnierze amerykańscy maszerują przez ruiny Randazzo, Sycylia, 1943 r.
Według alianckich szacunków na początku 1944 roku 65% dochodu neapolitańczyków pochodziło z handlu kradzionymi amerykańskimi towarami, a jedna trzecia alianckich towarów oraz sprzętu sprowadzanych do Włoch znikła na czarnym rynku.
Fragment raportu: „Każdy rodzaj amerykańskiego sprzętu, poza bronią i amunicją – które ponoć są sprzedawane spod lady – wystawiany jest jawnie na straganach na rynku Forcella. Odnotowano, że na otwarcie opery San Carlo każda kobieta z klasy średniej i wyższej przybyła ubrana w płaszcz zrobiony z kradzionego wojskowego koca”.
Benito Mussolini podczas odwiedzin w szpitalu polowym, Albania, kwiecień 1941 r. Fragmencik z książki: Bertrand Galimard Flavigny, Joannici – historia Zakonu Maltańskiego, Wydawnictwo Astra, Kraków 2017.
We Włoszech pierwszy pociąg szpitalny zakonu Joannitów ruszył w kierunku frontu już 29 lipca 1940 r. Jeździł w Albanii, Grecji i na Ukrainie. W sumie podczas działań zbrojnych cztery pociągi przetransportowały 25 449 rannych. Po ogłoszeniu 8 września 1943 r. zawieszenia broni we Włoszech personel drugiego pociągu został uwięziony przez Niemców.
————————————————–
Zastanawia oczywiście w stronę jakiego frontu pociąg mógł ruszyć już w lipcu 1940 roku? Jedynym aktywnym frontem była wtedy Afryka Północna, gdzie raczej wiało nudą.Być może pociąg wysłano w stronę którejś z baz morskich, z której obsługiwano front w Afryce. Być może chodzi o odwołany we wrześniu atak na Jugosławię, gdy 600 000 żołnierzy zwolniono do cywila by zasilili rolnictwo i przemysł.
Jeńcy z włoskich jednostek obrony wybrzeża ładowani na barkę desantową przed odesłaniem ich do obozów w Afryce Północnej, Sycylia, początek lipca 1943 r. Powodów niechęci Sycylijczyków do walki było wiele, abstrahując od tego, że nie bardzo mieli czym ją toczyć. Najważniejszym z nich z pewnością była tradycyjna niechęć do rządu centralnego, zwłaszcza takiego, który chyli się ku upadkowi. Zjawisko to jest znane w całym basenie Morza Śródziemnego (Korsyka, Kreta etc.). Włoscy autorzy piszą także o czymś innym. Wcieleni w szeregi Sycylijczycy obawiali się o swoje rodziny. Tymczasem cywile dość szybko padli ofiarą brutalności niemieckich żołnierzy, którzy okradali głodujących cywili (Sycylia z powodu ataków alianckiego lotnictwa była praktycznie odcięta od kontynentu). Chodziło też o coś jeszcze… końskie zaloty Niemców do lokalnych kobiet. Nie potrafię na tę chwilę podać jakichś danych na ten temat, ale wątek ten przewija się w włoskich książkach. Potwierdzenie znalazłem także w książce T. Newark, Mafia na wojnie. Współpraca wielkich gangsterów z aliantami. Bellona, Warszawa 2008. Dwa cytaty z tejże.
Aliancki Połączony Sztab Planowania donosił o bójkach Sycylijczyków z niemieckimi żołnierzami, czasem mieszkańcy wyspy ginęli od kul. Szczegółowy raport precyzował: „Problemy wynikały z kontaktów między niemieckimi żołnierzami a sycylijskimi dziewczętami. Niemieccy oficerowie i żołnierze byli zabijani i ranieni, i Niemcy po zmroku wychodzą jedynie w dwu- lub trzyosobowych grupach”.
Dowodem na żywione przez Niemców poczucie zagrożenia był rozkaz feldmarszałka Alberta Kesselringa zdobyty przez alianckiego agenta w czerwcu 1943 r.: „Niemieccy żołnierze na Sycylii mogą opuszczać swoje kwatery tylko w grupach; zawsze z bronią boczną. Żołnierze mają otrzymywać szczegółowe instrukcje w odpowiedniej formie, iż po pierwsze, nie może dojść do żadnych prowokacji wobec ludności Sycylii – przeciwnie, należy udzielać ludności pomocy we wszelkiej możliwej formie – i po drugie, jakikolwiek atak na niemieckich żołnierzy dokonany przez ludność cywilną musi mimo to być odparty przy użyciu najostrzejszych środków, jeśli to konieczne, przy użyciu broni”.
