Wojna Mussoliniego

Kolumna włoskich jeńców mija niemieckich spadochroniarzy, przedmieścia Rzymu, wrzesień 1943 r.

(Opisywane wydarzenia to nadal 10 września 1943) Karabinierzy w Aversa zostali zmuszeni do kapitulacji, gdy skończyła im się amunicja. Wyszli z podniesionymi rękami, ale później zostali zmuszeni przez Niemców i faszystów do wykopania własnych grobów. Zostali zamordowani.

Dywizja „Taro” skapitulowała po walce. Niemcy rozstrzelali dowódcę dywizyjnej artylerii na oczach jego podwładnych.

Marynarze i piechota morska w Gaetcie stawiali opór przez 48 godzin. Skapitulowali dopiero, gdy Niemcy użyli jako żywych tarcz kobiety i dzieci.

W La Spezii załogi krążownika „Trento”, kutrów torpedowych MAS i frachtowców wolały zatopić własne okręty niż oddać je w ręce Niemców. W odwecie Niemcy dokonali egzekucji dowódców tych jednostek. Do nocy pozycje w porcie trzymali włoscy marynarze i żołnierze XVI KA. Wszędzie poddający się Włosi byli zdegustowani widokiem faszystów pomagających Niemcom.

Po długich negocjacjach gen. Ruggiero poddał Mediolan. W Weronie elementy DP „Pasubio”, w tym wielu weteranów frontu wschodniego, dowodzone przez gen. Orengo, nadal walczyły z 15. DGPanc.

Na Sardynii żołnierze włoscy mieli zdecydowaną przewagę liczebną nad Niemcami. XIII KA gen. Basso składał się z dywizji „Bari”, „Calabria”, „Nembo” (spadochronowa), „Sabauda”, 204. i 205. DOW, 4. i 25. BOW, plus grup szybkiej i pancernej (warto sobie uzmysłowić, jak duże siły były przez cały czas potrzebne jako garnizony dla włoskich wysp… a gdzie jeszcze Morze Jońskie i Dodekanez…). Na wyspie znajdowała się niemiecka 90. DGPanc. Basso miał jednak rozkaz, by nie atakować Niemców. Zakomunikował im, że Włosi nie będą ich nękać, jeśli ci opuszczą wyspę. Generał walczył u boku Niemców w Afryce i prawdopodobnie nie chciał widzieć starć z byłym już sojusznikiem. Mimo wszystko do walk i tak doszło. W Dywizji „Nembo” doszło do wewnętrznych walk na tle politycznym. Pułkownik Alberto Bechi Luserna starał się skłonić faszystów do pozostania w szeregach dywizji i przyłączenia się do walki po stronie aliantów. W odpowiedzi został zastrzelony. W końcu Basso zgodził się, że faszyści mogą ewakuować się wraz z Niemcami. W bazie włoskiej floty w La Maddalena do Niemców przyłączył się batalion mjr Rizzati z „Nembo” oraz złożony z Czarnych Koszul personel artylerii nadbrzeżnej.

W Monterotondo zdławiono w końcu opór sztabu Comando Supremo. Poległo 123 członków wojskowego personelu i 33 pracowników cywilnych, setki innych ludzi odniosło rany. Atakujący batalion niemieckich spadochroniarzy miał straty sięgające 20% początkowego stanu.

(pomijam wątek morski, ale ciekawą informacją jest, że po przybyciu na Maltę włoscy marynarze pozostawali na pokładach swoich nadal w pełni uzbrojonych okrętów)

Opór armii włoskiej przeciw Niemcom powoli się wypalał. Mało kto widział w tym dalszy sens. Rozkazów nie otrzymywano, służby zaopatrzeniowe przestały istnieć. Cześć żołnierzy ruszyła w góry dając prawdziwy początek włoskiemu ruchowi oporu.

Rankiem 11 września gen. Mario Vercellino, dowódca 4. Armii, rozkazał swoim saperom wysadzić w powietrze tunel kolejowy Mont Cenis, ponadto rozkazał gen. Giuseppe Andreoli z Dywizji Szybkiej „Emanuele Filiberto”, by zablokował przełęcze alpejskie. Andreoli odpowiedział, że jego dywizja jest w rozkładzie. Wieczorem Vercellino rozkazał reszcie żołnierzy podległej mu armii by rozeszli się do domów.

Oficerowie Dywizji „Sassari” idą do niemieckiej niewoli, Rzym lub okolice, wrzesień 1943 r. Wątek będziemy kontynuować jutro. Jednak rozłożenie publikacji wpisów na dwa dni to lepszy pomysł – dlatego myślę, że już powinno się to wszystko ustabilizować i zapraszam we wtorki i środy na Wojnę Mussoliniego.

Obrońcy wycofali się przez Porta San Paolo, bramę w średniowiecznym murze, i tutaj kpt. hrabia Sigismondo Fago Golfarelli zebrał 136 Sardyńczyków. Gdy przybyli Niemcy ludzie Golfarellego zaatakowali ich, sześciu jego żołnierzy szybko poległo, wówczas Niemcy kontratakowali, a Golfarelli nakazał odwrót.

Na Via Ostiense i Via San Saba przybyły posiłki w postaci dowodzonych przez ppłk Enrico Nisco samochodów pancernych z batalionu „Genova Cavalleria” (4. Reggimento „Genova Cavalleria”). U jego boku zgromadzili się sardyńscy grenadierzy, dowodzeni przez kpt. Giulio Gasparri, i samochody pancerne batalionu „Lancieri di Montebello”, dowodzone przez kpt. Camillo Sabatini. Wśród nich byli także robotnicy z fabryk, policjanci i karabinierzy, weterani z I WŚ i innych wojen, ranni, którzy przebywali akurat w stolicy na rehabilitacji oraz kobiety.

W końcu zjawiły się niemieckie czołgi. Obrońcy zrozumieli, że to oznacza ich koniec. Jednak w krótkim czasie przybyły kolejne grupy włoskiego wojska: bersalierzy z Dywizji „Ariete II” i piechurzy z DP „Sassari”. Niemieccy spadochroniarze i wspierające ich czołgi wycofali się. Włosi wiwatowali, ale już bez dzielnego kapitana Sabatiniego.

Zauważywszy, że część Niemców została odcięta, por. Guido Cordano poprowadził atak przeciwko nim, ale niemal natychmiast dosięgła go kula. Jednak po chwili podniósł się, pomagając sobie jedną ręką i zaczął nawoływać swoich ludzi. Wznowione natarcie odrzuciło Niemców.

Po południu wydarzył się nowy dramat. Carboni powrócił do swojego sztabu i stamtąd negocjował z Niemcami. Posłuchawszy rad od kilku doradców podjął decyzję. Nakazał garnizonowi Rzymu skapitulować.

Na ulicach walczącego miasta przyjęto tę wiadomość z poczuciem wstydu. „Lancieri di Montebello” stracili połowę swoich oficerów i wielu żołnierzy, w dzielnicy Laterano część z nich odmówiła kapitulacji. Dopiero po pojawieniu się oficera sztabowego, który przekonał ich, że powinni zaprzestać oporu z obawy przed represjami, jakie mogą podjąć Niemcy, przerwali ogień. Ci członkowie Dywizji „Sassari”, którzy walczyli czuli wielkie rozczarowanie, ci, którzy posłuchali rozkazów i zostali w koszarach, czuli się jeszcze gorzej.

Obrońcy Palazzo di Viminale odmówili złożenia broni i kontynuowali stawianie oporu. Na Via Appia żołnierze dywizji „Ariete II” i „Piave” posłuchali rozkazu niechętnie, choć i tutaj część walczyła nadal. Generał Fenulli odmówił kapitulacji i ukrył się. Wzdłuż Via Cavour nadal walczyli cywile: wojskowe rozkazy nic dla nich nie znaczyły. Na Via Gioberti saperzy i żołnierze z formacji tyłowych nadal ostrzeliwali Niemców. Na Piazza dei Cinquecento zebrana ad hoc grupa żołnierzy z różnych formacji także walczyła. Stojący na dworcu pociąg pancerny dowodzony przez mjr Carlo Benedetti otworzył ogień, gdy tylko pojawili się Niemcy. Potyczki trwały całą noc. Generał Solinas przyłączył się do Niemców, tłumacząc, że sardyńscy grenadierzy podjęli walkę bez jego zgody.

Carboni poddał tylko garnizon Rzymu-Tivoli. Gdzie indziej wojsko włoskie nadal stawiało opór. Jednak tego dnia skapitulowały także garnizony Livorno i Florencji.

Zupełnie zapomniane przez swoich rodaków pozostały dwa małe garnizony włoskie w okupowanej przez Japończyków części Chin, gdzie broniły włoskich interesów handlowych. W Tiencin i Pekinie Włosi wytrzymali japońskie ataki przez 24 godziny.

Autoblinda AB 41 (wg. opisu por. Zanega) zniszczona przez niemiecką armatę ppanc. w walkach o Rzym. Ponownie głos ma J. L. Redy i książka „Avanti! Mussolini and the wars of Italy 1919-1945”. Uczulam przy tym, że jest to praca dość specyficzna, ale ciekawych tropów tutaj nie brakuje.

O świcie 10 września 1943 Hitler obudził się wściekły. Wycofanie się Włoch z wojny mogło zagrozić istnieniu całej Osi. Wiedziano, że także Węgry czynią kroki zmierzające do zawarcia pokoju. By nieco złagodzić nastroje z jego polecenia Radio Berlin podało informację, że armię włoską rozbrojono bez walki. Żołnierze walczący akurat z Włochami nie wierzyli własnym uszom. Nie tylko walczono z Włochami w mundurach, ale też cały naród był zdecydowanie antyniemiecki.

Wśród brytyjskich przywódców byli tacy, jak Anthony Eden (najbardziej znany italofob), którzy byli tak bardzo zaślepieni swoimi uprzedzeniami, że dali wiarę hitlerowskiemu radiu. Teraz usprawiedliwiali swoją bezczynność („tchórzliwą odmowę pomocy” u J. L. Ready’ego) powtarzając niemieckie kłamstwa, iż nie ma już wojsk włoskich stawiających opór. Niesamowitym jest, że większość angielskich, amerykańskich i niemieckich tzw. „historyków” powtarzała te kłamstwa przez kolejne 50 lat. Mają jednak dość wymówek, by wytłumaczyć, czemu Clark pod Salerno nie był w stanie pokonać jednej niemieckiej dywizji, a Montgomery z ćwiercią miliona żołnierzy nie był w stanie uczynić tego samego stojąc naprzeciwko kilku kompanii niemieckich saperów… (ok, wystarczy, wywód jest dłuższy, ale sens już oddałem).

O 3.30 10 września Carboni, uważający, że jest najwyższym rangą oficerem nadal walczącym z Niemcami, zaoferował niedawnym sojusznikom, iż jest gotów omówić kapitulację, jednak pod pewnymi warunkami. Był niewątpliwie bardzo rozczarowany, że Amerykanie, których jako pół-Amerykanin dobrze znał, porzucili armię włoską. Gdzie było te 15 obiecanych dywizji? Niemcy wysłuchali jego propozycji. Byli zdesperowani i godzili się iść na ustępstwa, jednak OKW nie sądziło, że Carboni ma wystarczającą władzę, by zawrzeć taki układ. Carboni przedstawił następującą ofertę: włoska policja i karabinierzy nadal pełnią swoje funkcje porządkowe, Dywizja „Piave” pozostaje jako garnizon Rzymu, a do włoskiej stolicy nie ma wstępu żaden żołnierz niemiecki. Generał Siegfred Westphal, szef sztabu Kesselringa, zignorował OKW i zgodził się porozmawiać z Carbonim przez radio, odrzucał jednak te warunki i domagał się bezwarunkowej kapitulacji, grożąc niszczącym nalotem Luftwaffe na włoską stolicę w razie odmowy.

Carboni był przebiegłym negocjatorem, dlatego kazał Dywizji „Piave” wejść do Rzymu, a DPanc. „Ariete II” dołączyć do Dywizji „Granatieri di Sardegna” na południowych przedmieściach Rzymu. Całe to polityczne zamieszanie załamało niejedną osobę, zastrzelił się np. płk Rabbi z „Ariete II”.

Sardyńscy grenadierzy i batalion rozpoznawczy „Lancieri di Montebello” z „Ariete II” nadal naciskali Niemców, odbijając kolejne ulice. Niemcy poprosili o zawieszenie broni w celu zebrania swoich rannych i poległych. Włosi przystali na tę prośbę, ale już po chwili zorientowali się, że tak naprawdę chwila wytchnienia służy Niemcom do podciągnięcia ich artylerii. Bitwa niebawem rozgorzała na nowo. Włoskie samochody pancerne dostały się pod ogień niemieckich armat i musiały się wycofać. Niebawem to samo uczyniła włoska piechota i wspierający ich cywile. To tej pory Sardyńczycy mieli około 100 poległych i kilkuset rannych.

Około 500 sardyńskich grenadierów pełniło rolę ariergardy w dzielnicy La Montagnola, ale do 8.00 silny ostrzał artylerii spowodował, że pozycja ta nie nadawała się już do obrony. Dlatego wycofali się, zostawiwszy mały garnizon w forcie Ostiense. W przeciągu pół godziny fort został zaatakowany przez niemiecką piechotę wspartą artylerią. W krwawym starciu poległo 54 Sardyńczyków, wielu innych odniosło rany.

Zyskany w ten sposób czas pozwolił obrońcom Rzymu na przegrupowanie własnych sił. Grenadierzy, kadeci ze szkoły karabinierów, cywile i samochody pancerne zajęły pozycje w dzielnicy Garbatella. W sektorze Tormoranci (?) do Sardyńczyków dołączyły dwie baterie artylerii z ich dywizji. Wśród cywilów był 16 letni garbaty (hunchbacked) chłopak, Giuseppe Albano (https://it.wikipedia.org/wiki/Giuseppe_Albano).

W południe te zaimprowizowane siły zaatakowali Niemcy. Walczono strzelając z okien i broniąc barykad z pojazdów i mebli. Obrońcy zaczęli się cofać, ale po chwili odzyskali spokój i odbili swoje barykady. Jednak po ustabilizowaniu się sytuacji ich dowódcy zarządzili uporządkowany odwrót.

Na Via Ostiense kpt. Romolo Faugazza z batalionu „Lancieri di Montebello” zadziwił swoich ludzi odwagą. Chociaż był ranny, odmówił ewakuacji na tyły. Jednak pocisk trafił jego samochód pancerny i ponownie go ranił. Nadal pragnąc walczyć przejechał swoim ciężko uszkodzonym pojazdem na bardziej korzystne stanowisko ogniowe. W końcu jego Autoblinda otrzymała bezpośrednie trafienie i wyleciała w powietrze.

Samochód pancerny Autoblinda 43 i niemieccy spadochroniarze na przedmieściach Rzymu. Ostatni wpis dzisiaj. Za tydzień będziemy kontynuować wątek walk włosko-niemieckich.

Generałowie i oficerowie sztabowi z Comando Supremo, którzy kreślili włoską strategię za pomocą kolorowych szpilek i map w bezpiecznym sztabie w Monterotondo, 20 km od Rzymu, teraz na własne oczy mogli zobaczyć prawdziwe oblicze wojny. O 9.00 9 września w rejonie sztabu desantowano batalion z niemieckiej 1. Dywizji Spadochronowej. Napotkano tak silny ogień włoskiej artylerii przeciwlotniczej, że spadochroniarzy zrzucano w promieniu jednego do czterech kilometrów od celu.

Spadochroniarze szybko się przegrupowali i rozpoczęli atak na obiekt. Natychmiast ogień otworzyli do nich karabinierzy. Do walki szybko dołączyli inni Włosi, od generałów po szeregowych. Podobnie uczynił cywilny personel sztabu.

Niemcy doskonale znali wszystkie słabe punkty obrony. Stało się tak za sprawą faszystów, którzy się do nich przyłączyli. Jednak walki były tak ciężkie, że po dwóch godzinach szturmu elitarni spadochroniarze Hitlera musieli użyć kobiet i dzieci jako żywych tarcz. Ostrzał Włochów wcale jednak nie zelżał. Cywile i spadochroniarze zostali rozproszeni wśród gradu kul. W samym sztabie także ponoszono ciężkie straty. Ponawiano wezwania o pomoc.

W sąsiednich Ponte del Grillo i Mentana inne tyłowe jednostki włoskie także były atakowane przez elementy 1. DSpad. One także stawiły twardy opór. Generał Tabellini z DP „Piave” usłyszał wezwania o pomoc i wysłał na ratunek dwa swoje bataliony. Około południa zaatakowały one niemieckich spadochroniarzy. Niebawem do walki włączyły się kolejne dwa bataliony z DP „Re”. Pod koniec dnia walczący w okolicy Niemcy znaleźli się w ciężkim położeniu, tracąc 600 ludzi.

Major Giovanni Licari wydawał się osobą niezwykłej charyzmy, za którym gotowi byli pójść inni. Major zebrał improwizowane siły złożone z żołnierzy Dywizji „Granatieri di Sardegna”, w tym kucharzy i kierowców, kadetów ze szkoły karabinierów, oraz chętnych do pomocy cywilów – mężczyzn i kobiety i na południowych przedmieściach Rzymu stworzył pozycję blokującą drogę w głąb miasta. Gdy nadeszli niemieccy spadochroniarze ludzie Licariego otworzyli ogień. Rozpoczęła się bitwa o Rzym. Obrońcy byli mocno naciskani przez Niemców. Jednak na czas z odsieczą przybyła kawaleria – batalion „Lancieri di Montebello” z jego samochodami pancernymi uzbrojonymi w armaty kal. 47 mm i odrzucił Niemców, w ślad za którymi ruszył włoski kontratak. Później włoska piechota i samochody pancerne ruszyły do kontrataku, którym dowodził mjr d’Ambrosio, zdołano odbić sporo terenu.

Generał brygady Dardano Fenulli, zastępca dowódcy w Dywizji „Ariete II”, wprowadził kolejną grupę bojową do dzielnicy Ciampino (obecnie jest to osobne miasto i pewnie było tak też w 1943 r.).

W La Magliana miało dojść do pertraktacji Dywizji „Granatieri di Sardegna” ze spadochroniarzami, ale Niemcy ponownie otworzyli ogień z broni maszynowej do parlamentariuszy. Pojmano przy tej okazji ppłk Giuseppe Ammassani, którego Niemcy prowadzili teraz przed sobą, żądając, by rozkazał skapitulować swoim ludziom, inaczej zostanie zastrzelony. Chociaż wiedział, że jest to samobójstwo, wykrzyczał do swoich ludzi, że mają walczyć nadal. Obie strony otworzyły ogień. Jakimś cudem żadna kula nie trafiła Ammassaniego i zdołał on ocaleć.

W południe gen. Cadorna zameldował, że „Ariete II” wszędzie wygrywa z Niemcami, „Lancieri di Montebello” osiągnęli Rzym. Niebawem dywizję pancerną miała zluzować na pozycjach DP „Re”, przez co „Ariete II” mogłaby wykonać rozkaz Roatty i udać się do Tivoli. W przeciągu godziny podjęto marsz i po południu dywizja weszła do Rzymu. Po drodze pozdrawiały jej żołnierzy dziesiątki tysięcy cywili, a z południa dochodziła kanonada, gdyż nadal trwała akcja lansjerów. Samochody pancerne także miały ruszyć na wschód w stronę Tivoli.

Po przybyciu do Tivoli Cadorna spotkał się z Carbonim. Musiał przyznać, że po drodze zdezerterowała część jego ludzi. Carboni słabo orientował się w sytuacji. Posiadano także ogólnikowe raporty z całego kraju. Niemcy zajęli Orvietro, Chiusi, Viterbo i Tarquinia. Dywizja „Re”, która zluzowała „Ariete II”, była atakowana, ale trzymała swoje pozycje. Wiele włoskich jednostek otrzymywało sprzeczne rozkazy, w wielu przypadkach z inspiracji faszystów. Część oficerów namawiała gen. di Bergolo, by przekazał DPanc. „Centauro II” do dyspozycji Niemców. Dywizja „Granatieri di Sardegna” otrzymała rozkaz niewiadomego pochodzenia do opuszczenia Rzymu. Carboni nakazał jej słuchać wyłącznie jego rozkazów i pozostać na pozycjach. Sardyńczycy dowodzeni przez Licariego i d’Ambrosio ponownie atakowali w południowych przedmieściach Rzymu, ale tym razem ponieśli ciężkie straty.

Niemcy aresztowali generała Italo Gariboldiego, który współpracował z nimi w Afryce i Rosji (gdzie u samych Włochów zyskał opinię zbytnio uległego w kontaktach z sojusznikiem i biernego wykonawcy ich rozkazów, m.in. ARMIR ruszając do ZSRR miała bronić odcinka nad Donem długości 100 do maks. 200 km, broniła prawie 300 km i Gariboldi nigdy nie zgłaszał wobec tego zastrzeżeń), i skazali go na śmierć, całe szczęście wyroku nie wykonano.

Z Ortony ewakuowano Badoglia i rodzinę królewską. Przewożące dygnitarzy okręty skierowały się do Bari będącego w rękach włoskich. Generał Nicola Bellomo zebrał ad hoc grupę policjantów, Czarnych Koszul, marynarzy oraz żołnierzy i odbił port z niemieckich rąk, przepędzając także niemieckich saperów, którzy zamierzali zdewastować jego infrastrukturę. Bellomo został ranny w walkach.