Wojna Mussoliniego

W 1945 roku Mussolini odbył rozmowy z antyfaszystowskim dziennikarzem Carlo Silvestrim, przekazuje on co wtedy o sprawie Matteottiego miał mówić Duce: „Największy dramat mego życia rozwinął się wtedy, kiedy nie miałem już siły odrzucić ucisku fałszywych korporacjonistów, nie mając możliwości zaapelowania o współpracę do socjalistów. W rzeczywistości byli oni poplecznikami kapitalizmu, chcącego opanować korporacjonizm, by go zdusić. Wszystko, co stało się potem, było konsekwencją owego trupa, który 10 czerwca był rzucony pomiędzy mnie a socjalistów, aby zapobiec zbliżeniu, które z pewnością inaczej pokierowałoby polityką narodową, a może nie tylko narodową”, dalej mówi: „Źródłem tego zabójstwa były zgniłe sfery finansowe kapitalizmu, skorumpowanego i korumpującego, pozbawionego wszystkich skrupułów, było otoczenie ciemnych aferzystów. Rozszedł się głos, że w swoim najbliższym przemówieniu w parlamencie Matteotti przedłoży dokumenty, które doprowadziłyby do ruiny tych ludzi, którym udało się przeniknąć na wysokie stanowiska faszystowskie. Myśl porwania Mattottiego, aby postawić go przed alternatywą: albo wydania tych dokumentów, albo utracenia życia, powstała w tych brudnych kołach, w których za każdym razem, gdy zaczynały krążyć wiadomości o możliwości współpracy pomiędzy mną a socjalistami, manifestowała się natychmiast dzika reakcja. Mowa z 7 czerwca 1924 wzbudziła obawy, że zdecydowałem się definitywnie zaproponować pewnym socjalistom udział w rządzie. Stąd przyspieszenie terminów, stąd porwanie Matteottiego – zamierzone od kilku dni – nastąpiło już 10 czerwca”. Dodaje też: „(…) Gdyby synowie Matteottiego byli przekonani, że byłem zabójcą ich ojca albo że byłem jakkolwiek wmieszany w to przestępstwo, na pewno nie przyjęliby ode mnie pomocy, która im pozwoliła utrzymać dawny poziom życia, gdy majątek ich uległ zniszczeniu na skutek niedołęstwa administratorów”. Mussolini faktycznie pomagał wdowie po Matteottim i jego synom.

W czerwcu 1924 w wyniku afery składa dymisję gen. De Bono, zamieszany w morderstwo. Balbo zostaje jego następcą ale w listopadzie 1924 sam rezygnuje, podejrzewany przez prasę o odpowiedzialność za zamordowanie księdza Minzoni. Wtedy nowym komendantem Policji Faszystowskiej zostaje generał armii Aslepio Gandolfo. Szybko usuwa on regionalnych przywódców i zastępuje oficerami zawodowymi. Po porwaniu Matteottiego opozycja planowała nawet aresztowanie Mussoliniego, zabrakło jej jednak śmiałości. Zaniechano też organizacji strajku generalnego, ten mógłby bowiem być na rękę faszystom. Opozycja pozostała zatem w defensywie.

Rząd uzyskał wsparcie Watykanu. Tydzień po zniknięciu Matteottiego „L’Osservatore Romano” wyraził poparcie dla zdecydowanej deklaracji premiera Mussoliniego wobec tego „bolesnego wydarzenia”. Sturzo został zmuszony do opuszczenia kraju (25 października 1924). Kardynał Gasparri przesłał biskupom prośbę, aby zabronili księżom w swoich diecezjach bezpośredniego udziału w życiu politycznym. Partie centrolewicowe zawiązały porozumienie dla koordynowania walki z faszyzmem. Brakowało jednak pieniędzy, a komuniści wiedzieli, że szybko to porozumienie może być wykorzystane do walki z nimi samymi. Komuniści wręcz cieszyli się z triumfu prawicy, pozwalało to siać nieufność do partii opozycyjnych. Nie weszli oni w skład tzw. opozycji „awentyńskiej”, ustami Gramasciego wezwali do strajku generalnego. CGL odrzucił to wezwanie obawiając się kolejnej porażki. Nie było żadnych szans na skoordynowanie działań opozycji, jedynym punktem wspólnym był sprzeciw wobec faszyzmu.

Narasta niezadowolenie skwadrystów, wściekłych z powodu pojednawczych kroków wykonywanych przez Duce –np. 12 lipca 1924 publicznie potępia porwanie Matteottiego. Odczuwają także skierowaną przeciwko nim kampanię prasową. Skrzydło radykalne domaga się likwidacji opozycji i ustanowienia dyktatury.

13 lipca 1924 do dymisji podają się faszystowscy ministrowie – De Stefanii (Minister Finansów i Skarbu) i Oviglio (Minister Sprawiedliwości, zastąpiony rzez Rocco), podobnie czynią Federzoni (Minister Kolonii) i Gentile (Minister Oświecenia Publicznego).

14 lipca 1924 przynosi kolejne dymisje – Aldo Finzi oddaje stanowisko podsekretarza stanu do spraw wewnętrznych, Carlo Rossi zaś przestaje być szefem biura prasowego kancelarii premiera.

29 lipca 1924 odbywa się w Asyżu kongres Narodowego Stowarzyszenia Kombatantów, sprzeciwia się ono wszelkim nielegalnym działaniom rządu Mussoliniego. Wcześniej było ono przychylne nowej władzy.

Sierpień 1924 – Milicja Faszystowska poddana ściślejszej kontroli ze strony armii. Niezadowolenie konsulów.

7 sierpnia 1924 na posiedzeniu Rady Ogólnokrajowej PNF Mussolini mówił: „(…) wydaje mi się również niemożliwe, aby Farinacci, który ma temperament i głowę, i jest faszystą od 1919 roku, chciał na serio żądać rzeczy, które są niemożliwe, skoro mamy wszystko: rząd, prowincje, gminy, mamy państwowe siły zbrojne (…). Skoro w roku 1922 dokonała się rewolucja, to musi być ona kontynuowana przez działania legislacyjne, przez dokonania rad faszystowskich, Wielkiej Rady Faszystowskiej, przez faszystowski rząd”.

13 września 1924 – zabójstwo w Rzymie deputowanego faszystowskiego Armando Casaliniego przez komunistę. Wściekłość skwadrystów narasta, moralizuje się ich za sprawę Matteottiego, a jednocześnie zabija się ich towarzysza. Rasowie także przejawiają nieufność do Mussoliniego, obawiali się pociągnięcia do odpowiedzialności za różne sprawy z przeszłości, podobnie jak zabójców Matteottiego.

5 października 1924 faszyści napadli w Turynie na liberalnego intelektualistę, dyrektora pisma „Rivoluzione liberale” (Rewolucja liberalna), Piera Gobetti, w wyniku ataku nigdy nie odzyskał pełnego zdrowia, zmarł w Paryżu 10 lutego 1926. Atmosfera w ugrupowaniach faszystowskich nadal jest bojowa, Farinacci: „należy trzymać manganello w zasięgu ręki”.

12 listopada 1924, Rząd nadal jest zagrożony, konserwatyści wybrani z „listone” byli niezadowoleni. Giolitti krytykuje gabinet, a jego zwolennicy głosują przeciw budżetowi MSZ. Orlando wstrzymał się w głosowaniu nad budżetem MSW, Salandra zaś wygłosił krytyczną mowę. Wielu przemysłowców i generałów zabrało glos w senacie.

15 listopada 1924 rząd Benito Mussoliniego kolejny raz otrzymuje wotum zaufania. Premier nadal ma wierną sobie większość i to pomimo, iż Giolitti, Salandra i Orlando przeszli do opozycji z powodu dekretów podważających wolność prasy. Nie słabło też zaufanie króla, Mussolini wykonał jeszcze w sierpniu 1924 ukłon w jego stronę – milicja faszystowska ślubowała teraz także wierność monarsze. Do Rzymu zjeżdżają faszyści z prowincji, zapewniają Mussoliniego o niesłabnącym poparciu i gotowości do walki z opozycją. To pozwala złapać szefowi rządu drugi oddech.

Grudzień 1924 – Ettore Conti wygłosił w parlamencie przemówienie, w którym podziękował Mussoliniemu za służbę.

5 grudnia 1924, głosowanie w senacie nad budżetem MSW przynosi 54 głosy przeciw rządowi i 35 wstrzymujących się. Wśród wstrzymujących się jest minister Domu Królewskiego. Orlando wezwał króla do wzięcia spraw w swoje ręce.

20 grudnia 1924 44 deputowanych faszystowskich spotkało się w domu byłego przywódcy bojówek paramilitarnych nacjonalistów Paolucciego. Uzgodnili wsparcie „normalizacji”. Mussolini tego samego dnia zgłosił projekt przywracający jednomandatowe okręgi wyborcze. Liberałowie byli zadowoleni.

26 grudnia 1924 Salandra rezygnuje z funkcji przewodniczącego komisji budżetowej.

27 grudnia 1924 Salandra publikuje w prasie opozycyjnej memorandum Cesare Rossiego w sprawie Matteottiego, które wplątywało Duce w aferę.

30 grudnia 1924 ma miejsce spotkanie gabinetu, dwaj liberalni ministrowie, Casati i Sarocchi, nalegają na jego dymisję. Liczą na poparcie ministrów wojny i floty, daremnie. Mussolini ogłasza zamiar „użycia wszystkich środków niezbędnych dla obrony moralnych i materialnych interesów kraju”. Buntują się też rasowie w terenie. Po odejściu Balbo nie byli pewni swoich pozycji w milicji. Chcieli aby pozostała ona faszystowska.

31 grudnia 1924 33 (34 „konsulów milicji”?) rasów składa wizytę Mussoliniemu w Palazzo Chigi, żądają wprowadzenia prawdziwego reżimu faszystowskiego. We Florencji doszło do buntu faszystów. Farinacci zapisał w dzienniku: „Nasza wierność została poddana ciężkiej próbie, dlatego mogliśmy powiedzieć Duce, że faszyzm nie akceptuje polityki rezygnacji”.

CDN!

Artykuł: Polityka wewnętrzna faszystowskich Włoch – lata dwudzieste
Galeria: Włochy Mussoliniego na zdjęciach (dwa nowe zdjęcia)

1924 ROK

25 stycznia 1924 opublikowano dekret o rozwiązaniu parlamentu, na 6 kwietnia 1924 wyznaczono termin wyborów.

16 marca 1924 – za wkład w poszerzenie obszaru Włoch D’Annunzio otrzymał tytuł księcia Nevoso. Traktat włosko-jugosłowiański przyznał Włochom Fiume.

Przygotowując się do wyborów faszyści zachęcali do współpracy popularów, liberałów i socjaldemokratów, stworzyli ogólnonarodowy blok wyborczy – „Il Listone”. Listę 356 osób, które miały zostać wybrane według nowej ordynacji, wyłonił 5-osobowy komitet w składzie: Michele Bianchi, Cesare Rossi, Giacomo Acerbo, Aldo Finzi i Francesco Grunta.

6 kwietnia 1924 – wielkie zwycięstwo faszystów w wyborach parlamentarnych. Faszystowska lista kandydatów nazywana była „Il Listone” („Wielka Lista Jedności”), mogli się na niej znaleźć członkowie każdego ugrupowania politycznego pod warunkiem, że zgadzali się z zasadami faszystowskimi. Znaleźli się na niej faszyści, nacjonaliści, prawicowi liberałowie z Salandrą, Orlandem i De Nicolą (przewodniczący ustępującej Izby), agrariusze, kilku „popolari” (Stefano Cavazzoni, Gilberto Martire i Paolo Mattei Gentili). Nie zabrakło intelektualistów i artystów. Faszyści mieli zapewnione wsparcie finansowe z kręgów wielkiego przemysłu. Szef Fiata, Agnelli, oświadczył, że przemysłowcy „popierają rząd z konieczności”. Ugrupowania antyfaszystowskie są pod pełną kontrolą służb policyjnych, w tym oczywiście MVSN. W Praktyce nie mają możliwości zwoływania zebrań. Dochodzi do pobić i morderstw. „Il Listone” zdobyła 66,3% (60,1% + 19 deputowanych z list dysydenckich, którzy przyłączyli się do zwycięskiego bloku) (4 305 936) ważnych głosów. W świetle nowej ordynacji wyborczej uzyskała tym samym 2/3 miejsc w parlamencie! Spośród 375 deputowanych zwycięskiego bloku, 220 (275?!) (60%, przy liczbie 220) było faszystami. A część z nich jeszcze rok temu była nacjonalistami. Żadna siła polityczna nie dysponowała taką większością parlamentarną od zjednoczenia Włoch. Sukces najbardziej widoczny był na kontynentalnym południu: 81,5 proc. głosów oraz we Włoszech Środkowych. Taki wynik na południu przeciwnicy Mussoliniego przypisywali zastraszaniu i korupcji. Na Północy wygrała opozycja, głównie dzięki głosom robotników. Opozycja czyli zwolennicy Giolittiego (15 miejsc), „lista konstytucyjna” Amendoli (14 miejsc), demokraci Bonomiego (10 miejsc), „popolari” (9,1 proc. głosów – 39 miejsc), republikanie (7 miejsc), socjaliści-reformiści Matteottiego (5,9 proc. głosów – 24 miejsca), PSI (poniżej 4,9 proc. głosów – 22 miejsca) i komuniści (3,8 proc. głosów – 19 miejsc). Opozycja była słaba, atakowała siebie nawzajem. PNF była partią zwycięską, opozycja, zwłaszcza socjaliści i katolicy, byli upokorzeni. W wyborach wzięło udział 63,8% uprawnionych do głosowania. Frekwencja wysoka, ale do urn nie poszli zwłaszcza wyborcy opozycji, rozczarowani i pewni porażki.

SPRAWA MATTEOTTIEGO

24 maja 1924 król otworzył sesję nowego parlamentu. W przemówieniu sławił sukces zwycięskiego pokolenia.

30 maja 1924 (lub dzień później) Giacomo Matteotti, poseł socjalistyczny, wygłosił przemówienie w którym oskarżył faszystów o oszustwa wyborcze. Matteotti zastąpił Filippa Turatiego na stanowisku przywódcy socjalistów- reformistów. Nazwał wybory sfałszowanymi i symulowanymi, żąda unieważnienia mandatów wielu deputowanych zwycięskiego bloku. Mussolini jest zasępiony i zirytowany, w czasie przemówienia sypią się z ust faszystów obelgi pod adresem przemawiającego. Zarzuty są częściowo prawdziwe, zdarzały się bowiem pobicia czy tortury (jedno źródło wspomina o zabójstwach). W ten sposób próbował także zapobiec porozumieniu Mussoliniego z przywódcami CGL. Mussolini rzekomo miał powiedzieć do swoich kompanów: „gdybyście nie byli tchórzami, nikt nie odważyłby się wygłosić takiej mowy”. Z kolei Matteotti wychodzący z Sali miał powiedzieć do swoich towarzyszy: „A teraz możecie przygotować dla mnie mowę pogrzebową”. Niebawem za przykładem Matteottiego idą inni, popular Giovanni Gronchi i liberał Giovanni Amendola także krytykują polityczne praktyki faszystów.

1 czerwca 1924 Mussolini pisze w „Popolo d’Italia”, że większość parlamentu wykazała już zbyt wiele cierpliwości i na prowokację Matteottiego należy dać odpowiedź bardziej konkretną niż tylko słowa.

Mussolini miał zamiar zaoferować teki ministerialne przedstawicielom Konfederacji Pracy – mają to być Bruno Buozzi, Gino Baldesi i Emilio Colombino. 7 czerwca 1924 sygnalizuje to w swoim przemówieniu.

10 czerwca 1924 ok. 16.30 Giacomo Matteotti opuścił swoje mieszkanie nieopodal Piazza del Popolo i skierował się na bulwar Arnaldo da Brescia, udawał się do siedziby parlamentu Montecitorio. Wtem z samochodu wyskoczyli porywacze, wciągnęli go do środka i odjechali. Akcją dowodził Amerigo Dumini, inni spiskowcy to Augusto Malacria, Giuseppe Viola, Amleto Poveroma i Albino Volpi. Ciało odnaleziono 16 sierpnia 1924 w Quartarella niedaleko via Flamina. Opozycyjna prasa szybko nazwie porywaczy – „Czeka”, w nawiązaniu do sowieckiej policji politycznej.

10 czerwca 1924 – Włochy wstrząśnięte zabójstwem politycznym, mało kto bowiem wątpi co przydarzyło się socjaliście. Matteotti został porwany sprzed parlamentu a następnie zamordowany. 127 deputowanych zebranych w trybie pilnym odmówiło zasiadania w Izbie i chciało zmusić króla Wiktora Emmanuela III by zdymisjonował Mussoliniego. Liberalna prasa oskarżyła rząd i faszystów o polityczne zabójstwo. Rząd znalazł się w poważnym kryzysie. Porwanie kierowane było przez Ameriga Duminiego. Dumini był też asystentem Cesare Rossiego (przypłacił aferę stanowiskiem) w biurze prasowym Mussoliniego. Rządy faszystowski zostały zagrożone. Skoro doszło do politycznego mordu, a rząd nie mógł zagwarantować bezpieczeństwa, taki rząd musiałby odejść. Największym wrogiem rządu została prasa, „Giornale d’Italia” b. premiera Salandry, „Il Mondo” Amendoli i „Corriere della Sera” (nakład 800 tys. egzemplarzy) Albertiniego grzmiały. Rosła sprzedaż tych gazet. W późniejszym okresie na łamach „Il Mondo” ukaże się memoriał przebywającego na wygnaniu we Francji Cesare Rossi, oskarża on Mussoliniego o wydanie rozkazu przygotowania zamachu, choć nie pada słowo morderstwo. Czterech ministrów Mussoliniego złożyło dymisję, kilku wahało się. Umiarkowani faszyści – De Stefani, Oviglio, Federzoni i Gentile – grożą odejściem. Kłopotem dla Duce stali się też liberalni politycy – Giolitti, Salandra i Orlando, mogli wpływać na króla by zgodnie z konstytucją odwołał rząd.

Mimo wszystko sprawy wyglądały dla rządu dobrze, protesty i strajki były nieliczne. Z okazji pogrzebu Matteottiego ogłoszono zaledwie dziesięciominutową przerwę w pracy. Do tej przerwy dołączyli także syndykaliści faszystowscy. Milczał D’Annunzio, akurat finalizował z Mussolinim sprzedaż swoich rękopisów za sumę ponad 5 mln lirów. Giolitti ubolewał: „Mussolini był szczęściarzem, opozycja, która dla mnie była tak kłopotliwa, wobec niego po prostu usunęła się, zostawiając puste pole”. Sam Mussolini wyraża się, że „rzucono mu trupa między nogi”.

12 czerwca 1924 posłowie opozycyjni, z wyjątkiem komunistów, postanowili opuścić parlament i odmówić powrotu, dopóki nie powróci prawo i ład, a konstytucja nie zacznie być przestrzegana. Tą część opozycji nazwano „secesją awentyńską” (od ruchu plebejskiego z V w p.n.e.). Jednak nie utworzyli opozycji parlamentarnej, nie stanowili także koalicji. Staje się to po części za sprawą Piusa XI, który nie zgodził się na żadne sojusze popolarów z socjalistami.

13 czerwca 1924 premier Benito Mussolini zapewnia Izbę, że podejmie wszelkie środki w celu wyjaśnienia sprawy. Dzięki świadkom śledztwo postępuje w szybkim tempie, cień podejrzenia pada też na Mussoliniego. Zidentyfikowano zabójców – czterech ardytów i Dumini, toskański skwadrysta zatrudniony w biurze prasowym premiera. Tablice rejestracyjne samochodu porywaczy zapamiętała część świadków, okazało się, że wynajął go Filippo Filipelli, dyrektor sympatyzującego z faszyzmem „Corriere Italiano”. Nie udowodniono Mussoliniemu bezpośredniej odpowiedzialności za zabójstwo, inną sprawą jest odpowiedzialność moralna i polityczna.

25 czerwca 1924 odbyło się głosowanie w senacie, wynik: 225 (235?) do 21 na korzyść rządu, który otrzymał wotum zaufania. Wśród głosujących za był filozof Benedetto Croce. Król pozostał bierny, nie miał powodu by dymisjonować cały rząd. Mussolini odmówił wzięcia współodpowiedzialności za morderstwo. Zawodowy prefekt Crispo Moncada został szefem policji. A czołowe stanowiska w służbie bezpieczeństwa obsadzili nacjonaliści. Ministrem spraw wewnętrznych został Federzoni, podsekretarz stanu Finzi (Żyd z pochodzenia) został zmuszony do opuszczenia stanowiska, Mussolini sugerował, że mógł być zamieszany w porwanie (w 1944 r. Finzi zginął walcząc w partyzantce przeciwko Niemcom). Wybitny profesor prawa Alfredo Rocco został ministrem sprawiedliwości. W skład rządu weszli prawicowi liberałowie oraz monarchiści, jeden z byłych adiutantów króla – generał Clerici jako wiceminister wojny. Milicję Faszystowską włączono do sił zbrojnych, jej członków poddano wojskowej dyscyplinie, oficerami zostali byli oficerowie armii regularnej, wszyscy złożyli przysięgę na wierność królowi.

Artykuł: Polityka wewnętrzna faszystowskich Włoch – lata dwudzieste
Zdjęcia: Włochy Mussoliniego na zdjęciach