Wojna Mussoliniego

MARGHERITA SARFATTI (z domu Grassini):

Urodziła się w Wenecji w 1880 roku (zmarła w 1960 r.) w bogatej rodzinie żydowskiej. Była piękną, jasnowłosą kobietą o szmaragdowych oczach. Poślubiła Cesare Safatti, adwokata i działacza socjalistycznego. Od 1902 r. współpracowała z kulturalnymi rubrykami czasopism „Avanti!” (Sarfatti współfinansuje gazetę) i „Il Tempo”. Na początku drugiej dekady XX wieku poznała Benito Mussoliniego.

Pod koniec 1912 r. postanowiła za wszelką cenę opublikować swoje artykuły w „Avanti!”. Na spotkanie z Mussolinim przywdziała długi, rozkloszowany czarny płaszcz z eleganckim kołnierzem z gronostajów oraz futrzany toczek. Puka i nie czekając na zaproszenie wchodzi do gabinetu Benita. Mussolini nie zna kobiety, przerywa czytanie odbitek szczotkowych, zrywa się i podsuwa kobiecie krzesło. Margherita pragnie uzyskać propozycję stałej współpracy w rubryce kulturalnej, mówi: „Dzisiejsza sztuka, będąca wyrazem nowoczesności, może stanowić wyśmienitą siłę w działaniu politycznym…”. „Sztuka nie jest argumentem socjalistycznym. Co się zaś tyczy artykułów politycznych do gazety, którą kieruję, pisze je sam”, przerywa jej Mussolini. Zdenerwowana podaje przykład innej socjalistycznej gazet „La Voce”, w której wiele miejsca poświęca się wiadomościom kulturalnym. „Czytuję wyłącznie artykuły polityczne i filozoficzne”, znów pada nieprzychylna odpowiedź naczelnego. Rozpoczyna się dyskusja na temat ulubionych intelektualistów Mussoliniego – Sorela i Nietzschego. W końcu wypowiada: „Jestem człowiekiem poszukującym”. Rozmowa schodzi na jego koncepcję roli kobiet. Margherita, jak wspomina, nie zdołała się oprzeć „urokowi jego ruchliwych, wielkich oczu, żółtawych i świetlistych, mocno zarysowanych ust, nieco okrutnych w wyrazie, urokowi jego cytatów z Nietzschego i pełnej energii postawie”. W końcu Mussolini proponuje jej napisanie kilku artykułów „gratis”. Sarfatti odpowiada: „Nie pisuję ‘gratis’, żądam trzydzieści lirów za artykuł”. „Ja jako dyrektor dostaję bardzo mało, a czasem nawet nic”, targuje się Mussolini. „Dla mnie to kwestia zasad”, nie ustępuje kobieta.

Parę dni później w biurach „Avanti!” odbywał się koncert na którym była Margherita. Poczuła, że ktoś rozbiera ją wzrokiem: „Dwoje ogromnych, gorejących oczu paliło mnie i przeszywało (…)”. Sarfatti zaczyna odczuwać namiętność do Benita. Niebawem zostają kochankami (w 1912?).

Nim to nastąpiło Mussolini powiedział Ledzie Rafanelli (w 1913 r. na spotkaniu, kiedy przebrał się za Beduina): „Kochają mnie do szaleństwa dwie kobiety. Jedna jest raczej brzydka, ale duszę ma szlachetną i wielkoduszną, druga jest piękna, ale sprytna i chciwa z natury, nawet skąpa. To normalne jest Żydówką”, tą pierwszą była Bałabanowa, drugą zaś Sarfatti. Na tym samym spotkaniu wywiązał się dialog między Ledą (L) i Mussolinim (M), jest to moment w którym Benito oświadcza Ledzie kim jest ta piękna sknera:

L: Żona adwokata?
M: Tak, ściga mnie z tą swoją miłością, ale nigdy nie potrafię jej pokochać. Brzydzę się jej skąpstwem. Jest bogata i mieszka w wielkim pałacu przy Corso Venezia.
L: I nie znajduje pan w niej swojej wymarzonej muzy?
M: Nie, nigdy bym nie zezwolił, żeby weszła w moje życie.

Ich znajomość ma także podłoże intelektualne, Margherita koryguje i łagodzi nieco dziennikarski styl kochanka, szlifuje jego retorykę i kulturę. Sarfatti współuczestniczy w kierowaniu gazetą, rządzi pracami redakcji i czuwa nad ideologiczną spójnością napływających materiałów.

Margherita często wyjeżdża zagranicę, dba o podtrzymanie swoich zagranicznych koneksji. Uczestniczy w życiu paryskiej awangardy intelektualnej, wystawia tam spektakle. Przy tym zostawia Benita bez nadzoru, ten nie próżnuje nawiązując kolejne romanse…

Zwolenniczka interwencjonizmu, stała się muzą swojego kochanka wprowadzając go w mediolańskie środowiska futurystyczne i kulturalne. Gdy przeszedł operację po wybuchu moździerza w którym zginęło 5 jego podkomendnych, czuwa u jego wezgłowia. Wojna przynosi jej też inną tragedię, w styczniu 1918 na froncie alpejskim poległ jej syn. Jego towarzysze wysłali jej pukiel jego rudych włosów. Bilecik z kondolencjami przysyła jej także Gabriele D’Annunzio:

„Nie wiedziałem o tej śmierci na polu chwały. Czy przemawiając do młodych żołnierzy tam wysoko, nie zwracałem się także do niego? Czy mnie nie słyszał? Dlaczegóż go nie spotkałem? Z pewnością bym go rozpoznał pośród tysiąca. Nie pragnę Pani pocieszać. Nigdy nie pocieszam sam siebie. Ale czy on nie jest dziś bardziej obecny, obecnością nieustanną, bardziej żywą, aniżeli wówczas kiedy Pani palce dotykały tych pięknych rudych włosów?”.

Margherita jest wielbicielką poety, znają się od 10 lat. W czerwcu 1919 pośredniczyła w spotkaniu D’Annunzia z Mussolinim. Nie dość, że rywalizują o miano politycznego lidera, to jeszcze poeta składa jego kochance propozycję, by wspólnie odbyli lot na nowo otwartej linii Rzym-Tokio. Margherita aż przebiera nogami żeby lecieć, Mussolini dopiero zaczął kurs pilotażu. Na jego szczęście Gabriele D’Annunzio rusza na Fiume i pomysł wyprawy z Margheritą upada.

Mussolini zapowiada w „Il Popolo d’Italia” pomoc dla Fiume. Pod tym pretekstem jadą z Margheritą do Wenecji. Tam oddają się uciechom tego miasta. Śledzi ich tam policja, nieustannie kryją się w małych uliczkach i wśród kanałów, które Margherita, rodzima Wenecjanka, zna jak własną kieszeń. Benito opóźnia ich wyjazd do Fiume, ich pobyt w mieście dożów przypomina bardziej podróż poślubną.

W listopadzie 1919 Mussolini ponosi dotkliwą porażkę wyborczą. Zniechęcony przedstawia Marghericie różne pomysły na dalsze życie: „Ostatecznie mogę zostać murarzem, jestem bardzo dobrym murarzem! (…) Albo wybiorę się ze skrzypcami w podróż dookoła świata – wędrowny muzyk to cudowny zawód! (…) Jestem aktorem i autorem. Mój dramat w trzech częściach ‘Lampa bez światła’ jest już gotowy. Muszę go tylko spisać”.

Margherita postanawia pocieszyć Mussoliniego i obwozi go po całych Włoszech, jadą nad morze do Neapolu, ponownie odwiedzają Wenecję, gdzie odwiedzają dzielnicę antykwariuszy i Teatr Goldoniego, by następnie rozpierać się w fotelach luksusowego hotelu Danieli.

Rosnącej w siłę PNF pożyczyła z własnej kieszeni milion lirów. Namawiała Mussoliniego by zdecydował się na Marsz na Rzym. Gdy Benito zdobywa władzę ich romans wyhamowuje, czas ich codziennej zażyłości dobiegł końca.

Od 1918 roku do końca lat dwudziestych pisała do „Il Popolo d’Italia”. W latach 1922-33 kieruje także czasopismem „Gerarchia”. Dzięki niej czasopismo wiele miejsca poświęca kulturze. Angażuje też pewną liczbę artystów futurystów, jak Mario Sironi. Faszyzm ma być awangardowy pod każdym względem. Pisywała za Mussoliniego artykuły do amerykańskich gazet.

Na święta 1922 r. Mussolini wraca z Rzymu do Mediolanu. Natychmiast po przybyciu do miasta każe swojemu szoferowi Ercole Boratto zawieźć się do Margherity. Boratto wspomina: „O dość późnej godzinie Duce zażądał, aby go zawieźć na Corso Venezia. Stanąłem przed bramą, którą mi wskazał. Zastanawiałem się, co go do tego domu sprowadza, gdyż kazał mi się tam wieźć również za dnia, (…) kiedy ujrzałem służącą, która zeszła, by się ze mną zaznajomić. Oznajmiła mi bez ogródek, że tego rodzaju wizyt będzie sporo i że prawdziwym domem Mussoliniego jest właśnie ten dom…, należący do pani S. Na koniec uprzedziła mnie, że na zajutrz pojedziemy do willi nad jeziorem Como. Istotnie, następnego dnia Mussolini spędził przedpołudnie w prefekturze, a po południu udaliśmy się w kierunku jeziora Como, do skromnej willi należącej do pani S. Auto prowadził sam. (…) W willi zatrzymaliśmy się dwa dni. (…) Służąca opowiedziała mi wiele epizodów z życia kochanków, mówiła, że mąż pani S. wychodzi z domu za każdym razem, kiedy Mussolini się w nim pojawia. Zechciała mnie też wprowadzić w szczegóły tego, co się dzieje w alkowie zakochanych, o tych rzeczach, godnych zaiste lupanaru, pisać nie mogę”.

Mussolini znajduje sobie coraz to nowe kochanki, wspomina: „Pod samym jej nosem posiadłem inne kobiety. Na przykład Ester Lombardo lub Tessę. Właśnie tam, czemu by nie? Przecież były na miejscu. Zobaczyła mnie kiedyś w wiadomej sytuacji z którąś z nich i jedyną reakcją, na jaką się zdobyła, było ciśnięcie garścią żwiru w drzwi balkonowe”. Ester Lombardo była redaktorem naczelnym tygodnika „Vita femminile”.

Margherita coraz częściej występuje roli jego oficjalnej konkubiny. W 1924 r. umiera Cesare Sarfatti. Mimo, iż nigdy nie zostaje oficjalną partnerką Duce, cieszy się przywilejami. Kiedy pojawia się w teatrze albo muzeum, wszyscy powstają, żeby powitać ją oklaskami. Królowa Elena uczyniła z Margherity swoją damę do towarzystwa i ceniła sobie jej przyjaźń. Regularnie przyjmuje się ją w pałacu królewskim na Kwirynale. Asystuje też przy oficjalnych ceremoniach.

W 1925 r. Mussolini pojechał na Sycylię, miała tam miejsce kolejna erupcja Etny. Jedna z miejscowych gazet napisała, że gdy tylko pojawił się w okolicy wulkanu, erupcja ustała, a rzeka lawy zatrzymała się pod wpływem nadludzkiej mocy jego wzroku. Margherita chcąc zadrwić z Benita podsunęła mu ten artykuł. Opowiadała potem: „Proszę sobie wyobrazić, że uznał ten passus za całkiem naturalną konstatację, może także uwierzył, że naprawdę zatrzymał lawę”.

W 1926 r. opublikowała biografię Mussoliniego zatytułowaną „Dux”, kończyła się ona opisem jego oczu „płonących wewnętrznym ogniem”. Książka zawiera wiele ilustracji przedstawiających Benita w różnych sytuacjach – młodzieńca w faszystowskim mundurze, z lwicą w roli poskramiacza dzikich zwierząt, czy też na koniu pozdrawiającego tłumy. Margherita opisuje też drobne słabostki kochanka, czyni go wzruszająco ludzkim zarówno w napadach gniewu, jak i w momentach przygnębienia. Pierwsza edycja ukazała się… w Londynie. Margherita postanowiła bowiem rozkochać w Duce cały świat. Książka odnosi ogromny sukces, powstaje około dwudziestu jej tłumaczeń, w tym na turecki czy japoński. Stworzony image Mussoliniego – opatrznościowego i przyzwoitego człowieka kończy okres ich publicznego konkubinatu. Margherita pada ofiarą własnego geniuszu marketingowego. Kochający maż i ojciec Benito nie może przecież publicznie pojawiać się w towarzystwie kochanki. Ta zasada będzie dotyczyć wszystkie następne partnerki przywódcy Włoch.

By odbudować ich zażyłość Sarfatti sprowadza się na stałe do Rzymu. Przenosi się na via Nomentana. Zabiera ze sobą obrazy, zbiór rzadkich książek, ulubione dzieła sztuki i luksusowe meble. Do Villa Torlonia, nowej siedziby, Duce ma teraz dwa kroki. Początkowo ten zabieg zdaje się odnosić skutek, szofer Duce wspomina: „Czasem wieczorem Mussolini udawał się do S. i jechali razem na kolację do Casina Valadier albo na przejażdżkę po ulicach Rzymu”.

Stopniowo straciła swoje wpływy, natrafiła też na niechęć Eddy, od 1930 r. nie utrzymywała już prywatnych kontaktów z Mussolinim. Wcześniej zdarzało się, że udawała się do niej Rachela Mussolini, twierdząc, że jedzie odwiedzić rodzinę. Między nimi rośnie też inny mur. W 1934 r. Benito wraca z weneckiego spotkania z Hitlerem, ona w tym czasie wraca ze Stanów Zjednoczonych, gdzie rozmawiała z Rooseveltem. Margherita: „najuważniejszego i najbardziej zainteresowanego słuchacza miałam w Mussolinim. (…) Oprócz tego byłam pewna, że wkrótce odnajdę w którymś z jego przemówień lub artykułów moje własne obserwacje, odpowiednio wyeksponowane i błyszczące niczym diamenty”. Teraz jednak zaszła zmiana. Dalej wspomina Sarfatti: „Czekałam na pytania, jednak nie zadał mi żadnego. Wobec czego sama zaczęłam opowiadać. Daremnie się trudziłam. Kontakt z Hitlerem już zaczynał przynosić owoce. On, który przedtem potrafił mówić o nim z dużym chłodem, teraz, pierwszy, dał się przez niego opętać. Mussolini nie słuchał tego, co mówię. Zaledwie jednak wypowiedziałam parę słów, sięgnął po kapelusz i notatnik, jakby zamierzał wyjść” i dalej: „Więc nie chcesz nic usłyszeć o Ameryce? (…) Roosevelt ma dużą wiedzę na temat sytuacji we Włoszech. W związku ze swoim szerokim planem uzdrowienia gospodarczego powiedział mi o czymś bardzo ważnym, z prośbą, bym ci to powtórzyła, on proponuje, żeby…”. Benito przerywa zimo i gwałtownie mówiąc: „Tak… tak, dobrze, dobrze, ale już się robi późno. Muszę iść. Zresztą to mnie nie interesuje. Ameryka nie ma żadnego znaczenia militarnego. Jej armia i flota są guzik warte”. Margherita: „Upokorzona, rzuciłam się w moim gabinecie na sofę i gorzko zapłakałam. (…) Jakże bardzo się zmienił, upadł tak nisko, byłam przerażona”.

W 1938 r. Mussolini wydał prawa rasistowskie. Parę dni przed wprowadzeniem tych ustaw Mussolini mówi jednemu ze współpracowników: „Podjąłem kroki, by się od niej wyzwolić. Kazałem ją zwolnić z ‘Il Popolo d’Italia’ i odebrać jej kierownictwo ‘Gerarchii’, oczywiście za odpowiednim wynagrodzeniem”. Przed wyjazdem ekshumowała swojego syna i wystawiła mu wspaniały pomnik. Sarfatti opuściła Mediolan i wyjechała do Ameryki Południowej. Najpierw udała się do Urugwaju, potem na stałe osiadła w Argentynie. 10 lat później definitywnie zrywa z Mussolinim, odsprzedając setki listów, które do siebie pisali, pewnemu lekarzowi.

Przy okazji warto przytoczyć opinię Margherity o umiejętnościach Mussoliniego jako skrzypka (a te bywają kwestionowane), twierdziła, że była świadkiem : „jak odczytał a vista nuty ‘Primavery’ Vivaldiego, wykonując ten utwór z diabelską werwą”.

A na koniec złota myśl Margherity: „Biada człowiekowi, którego myśli krążą wyłącznie wokół jednej sprawy, szczególnie jeśli jest nią kobieta”.

Artykuł: Kochanki Mussoliniego
Zdjęcia: 4 zdjęcia Margherity Sarfatti