Wojna Mussoliniego

Powstanie znane jako „Le quattro giornate di Napoli” (cztery dni Neapolu) było zrywem niepodległościowym, w którym cywilni mieszkańcy miasta i wojsko wierne rządowi południa (król, Badoglio) oswobodzili je z okupujących sił Wehrmachtu. Skutkiem insurekcji było nadanie miastu najwyższego odznaczenia państwowego Medaglia d’Oro al Valor Militare i fakt, że wkraczający 1 października 1943 roku do Neapolu żołnierze alianccy znaleźli je porzucone przez Niemców i nie musieli toczyć ciężkich walk ulicznych. Sam Neapol, a zwłaszcza jego infrastruktura portowa, był głównym celem operacji „Avalanche” (lądowanie pod Salerno; 50 km od Neapolu). Powstanie nie było motywowane politycznie, było wyrazem zniechęcenia wojną jego mieszkańców, którzy chcieli zapobiec jego zniszczeniu. Neapol był pierwszym z dużych europejskich miast, które skutecznie powstało i pokonało niemieckiego okupanta.

W latach 1940-1943 roku Neapol (mający wówczas ponad milion mieszkańców; wg. innych danych ok. 900 tys.) padał ofiarą ciężkich bombardowań, szacuje się, że w ich wyniku zginęło ponad 25 tys. cywili (80% w 1943 r., gdy miasto atakowały USAAF), a kilkadziesiąt tysięcy zostało rannych lub uznano za zaginionych, nie wspominając o ogromnych szkodach dla dziedzictwa artystycznego i kulturowego (4 grudnia 1942 r. Bazylika Santa Chiara została częściowo zniszczona; podczas gdy tylko podczas bombardowania 4 sierpnia 1943 r. zginęło ponad 3000 osób; około 600 zabitych i 3000 rannych odnotowano w wyniku eksplozji statku „Caterina Costa” w porcie 28 marca 1943 r.). Ważnym czynnikiem wpływającym na nastroje mieszkańców był panujący w mieście głód, brakowało także wody pitnej i gazu.

Wraz z postępami aliantów przywódcy ruchu antyfaszystowskiego w Neapolu, Fausto Nicolini i Adolfo Omodeo, nawiązali kontakt z ich przedstawicielami i rozpoczęli przygotowania do próby wyzwolenia miasta. Od zawieszania broni z 8 września w okolicy miasta znajdowało się wiele oddziałów armii włoskiej, które pozbawione rozkazów marszałka Pietra Badoglia nie wiedziały, co począć. Przewaga w Kampanii leżała wówczas zdecydowanie po stronie Niemców (20 tys. vs. 5 tys. żołnierzy włoskich). Sytuacja szybko przerodziła się w chaos, gdy wielu wyższych oficerów porzuciło wojsko. Szczególnie jaskrawym była ucieczka generałów Riccardo Pentimalli i Ettore Del Tetto, na których spoczywała wojskowa odpowiedzialność za prowincję Neapol. Ostatnim czynem Ettore Del Tetto było przekazanie miasta Niemcom i wydanie manifestu, który zakazywał zgromadzeń i dawał prawo okupantom do otwarcia ognia w stronę tłumu w przypadku niestosowania się do poleceń.

Sporadyczne, ale krwawo stłumione próby oporu odnotowano w Caserma Zanzur (koszarach), Caserma dei Carabinieri Pastrengo (koszarach karabinierów) i w 21. Centro di Avvistamento di Castel dell’Ovo (centrum obserwacyjnym w zamku Ovo, punkt obrony plot. lub obrony wybrzeża). Szczególnie ciężkie walki toczono o ostatnie z tych miejsc, gdzie artylerzyści i marynarze bronili się do końca, a do jego zdobycia potrzeba było wsparcia czołgów. Obrońców wzięto do niewoli, ośmiu z nich rozstrzelano przed frontem palazzo dell’Ammiragliato (pałacu admiralicji).

Od 8 września w całym mieście odnotowano szereg akcji, także zbrojnych, mniej lub bardziej zorganizowanych, wymierzonych w okupanta. Wcześniej, 1 września, doszło do studenckiej manifestacji na piazza del Plebiscito i zgromadzeń w Liceo Classico Sannazaro w dzielnicy Vomero.

9 września ok. 16.00 na via Foria żołnierze niemieccy próbowali rozbroić agentów bezpieczeństwa publicznego (agenti di pubblica sicurezza) i wojskowych z ich broni długiej (karabiny Carcano mod. 91 i pm Beretta). Włosi odmówili, wzięli do niewoli około 20 Niemców i zdobyli pojazd pancerny (mezzo blindato, co równie dobrze może oznaczać transporter półgąsienicowy co Tygrysa…). Wkrótce Comando Militare Italiano nakazało zwolnić jeńców i ukarało żołnierzy włoskich. Tego dnia doszło też do starć cywili z Niemcami w okolicy Palazzo dei Telefoni, skąd okupanci musieli się wycofać, i na via Santa Brigida. W tym drugim przypadku pierwsze strzały oddał karabinier, który stanął w obronie sklepu grabionego przez Niemców.

10 września, pomiędzy piazza del Plebiscito i ogrodami Molosiglio, doszło do pierwszej dużej walki cywili i żołnierzy włoskich, którzy zablokowali przejazd kilku niemieckich pojazdów. W walce zginęło trzech marynarzy i trzech żołnierzy niemieckich. Cześć wziętych przez Włochów jeńców zwolniono w wyniku mediacji włoskiego oficera, który nakazywał rodakom puścić wszystkich Niemców i oddać zdobytą na nich broń. W odwecie Niemcy podpalili Bibliotekę Narodową i otworzyli ogień do tłumu.

11 września w rejonie Riviera di Chiaia mały oddział niemiecki zaatakował posterunek bezpieczeństwa publicznego umieszczony w jednym z hoteli, prowadząc do niego m.in. ogień z broni maszynowej. Włoscy agenci odpowiedzieli ze swoich karabinów Carcano, wybiegli na ulicę i wzięli Niemców do niewoli. Tego dnia Niemcy wkroczyli do portu, zajmując lub zatapiając szereg włoskich okrętów (lista w tabeli w tym artykule: https://it.wikipedia.org/wiki/Quattro_giornate_di_Napoli).