Wojna Mussoliniego

Zdobyczny brytyjski moździerz kal. 76 mm użytkowany przez bersalierów z DPanc. „Littorio”.

Na 21 lipca 1942 alianci przygotowali kolejny duży atak na włoską piechotę na grzbiecie Ruweisat. Miały w nim wziąć udział indyjska 5. DP, nowozelandzka 2. DP i brytyjska 1. DPanc. Jako część tej operacji nowozelandzki 18. batalion miał chronić flankę 6. BP, która ze wsparciem nowozelandzkiej kawalerii (w rzeczywistości 2nd New Zealand Division Cavalry Regiment to z pewnością samochody pancerne i/lub Bren Carriery) i 22. BPanc. miała atakować Deir el Mreir. O 19.00, gdy skoncentrował się cały 18. batalion, znalazł się on pod ogniem artylerii z „Ariete”, która wykryła jego pojawienie się. Ostrzał trwał ponad godzinę i skończył się wraz z zapadnięciem ciemności. Znacząco opóźniono wrogą akcję, gdyż rozproszony batalion od nowa musiał uporządkować swoje szeregi. Proces zakończono w momencie, gdy już od dwóch godzin trwała akcja nowozelandzkiej 6. BP przeciwko Deir el Mreir.

O 21.00 18. batalion rozpoczął swój marsz, ale ponownie dostał się pod ogień artylerii z „Ariete”. Pomimo to jedna z kompanii spenetrowała gęste pole minowe i w blasku księżyca ruszyła na zachód wznoszącym się do góry terenem. Bersalierzy oświetlili teren flarami i zaczęli strzelać w dół ze swoich karabinów maszynowych. Nowozelandczycy odpowiedzieli ogniem maszynowym i granatami, a w końcu ruszyli do ataku na bagnety. Prowadzący żołnierze dostali się w ogień krzyżowy z dobrze rozlokowanych pozycji bersalierów, wielu z Nowozelandczyków zginęło lub odniosło rany. Prawdziwa niespodzianka czekała na „Kiwi” tuż za czołem grzbietu – czołgi M14 ustawione w linii. Nowozelandzka piechota nie miała dostatecznej siły ognia, by zmierzyć się z czołgami. Wówczas druga z kompanii piechoty spowodowała eksplozję połączonych z sobą min, ponosząc ciężkie straty. Znajdującego się w ciężkiej sytuacji przeciwnika natychmiast ostrzelali bersalierzy, ten pomimo to zaszarżował na bagnety. Uderzenie załamało się jeszcze przed włoskimi liniami i Nowozelandczycy musieli się wycofać. Zginął dowódca, a kompania została zredukowana do ledwie siedmiu ludzi. Po odwrocie naprzód ruszyły dwa M14, które zamierzały otoczyć ocalałych przeciwników. Czołgi napotkały trzecią z alianckich kompanii, ostrzelały ją z dystansu 180 m i przycisnęły do ziemi. Przed północą cały nowozelandzki batalion został zmuszony do odwrotu.

O świcie 22 lipca nowozelandzki batalion znajdował się na eksponowanych pozycjach w skalistym terenie, gdzie nie dało się okopać. Na pomoc piechocie wysłano trzy Bren Carriery, które dostały się pod silny ostrzał włoskich czołgów i musiały poszukać osłony. Nowozelandzka artyleria ostrzelała włoskie M14, które zamierzały przeprowadzić kontratak i zmusiły je do schowania się za grzbiet. Dalszych ataków już nie było. Nękający ostrzał prowadziła włoska artyleria, a po południu nalot wykonało kilka bombowców Osi. Z zadaniem wsparcia piechoty przybyła w końcu 22. BPanc., ale nie spróbowała większego ataku na dobrze okopanych Włochów. Kilka brytyjskich czołgów zainkasowało trafienia, w konsekwencji wycofano je i piechota znowu musiała radzić sobie sama. O 20.45 w końcu ją wycofano, co miało związek z katastrofalną porażką w rejonie grzbietu Ruweisat na północy.

Nocą 26-27 lipca nowozelandzka 2. DP przeprowadziła pozorowany atak na Bab el Qattara, którego celem było odwrócenie uwagi DAK od północnego sektora frontu. Jedynym skutkiem akcji było pozostanie przez kilka godzin w tym rejonie DPanc. „Littorio”. Na północy Brytyjczycy odnieśli początkowe powodzenie atakując włoską 102. DZmot. w rejonie grzbietu Miteirya, ale piechoty w porę nie wsparły czołgi. Ta akcja wyczerpała już możliwości obu stron. Na pewien czas na froncie zapanował spokój.

Bersalierzy z zdobycznym erkaemem Bren.

18 lipca 1942 nowozelandzki 8. batalion wykonał atak na pozycje 8. pułku bersalierów z „Ariete” w depresji Deir um Khawabir, znajdującą się w południowym sektorze frontu. Akcja była rozpoznaniem bojem przed planowaną akcję w rejonie Deir el Mreir na północy. Nowozelandzki patrol, złożony z 30 ludzi w transporterach Bren Carrier, wspartych baterią 6-funtowych armat przeciwpancernych, wyruszył o 20.30 pod osłoną ognia artylerii. Nowozelandczycy przekroczyli pola minowe i z użyciem granatów zdobyli kilka włoskich posterunków. Wówczas z lewej flanki ostrzelano ich z broni maszynowej i armat ppanc. Posuwające się za piechotą Breen Carriery wyłączyły z akcji jedną armatę kal. 88 mm i dwie lżejsze armaty ppanc. Na pomoc wezwano włoskie czołgi, a w międzyczasie jednego z Bren Carrierów zniszczyła włoska armata ppanc. kal. 47 mm. Niebawem włoskie czołgi zniszczyły kolejne dwa transportery. 24. batalion wycofał się, ale zabrał z sobą 42 wziętych do niewoli bersalierów, za cenę zaledwie dwóch zabitych, dwóch rannych i jednego zaginionego. Włoscy żołnierze nie kryli swojego rozczarowania, opowiedzieli przeciwnikowi, że ich kompanie zostały zredukowane do 100 ludzi, trzech 47-mm armat ppanc., trzech ciężkich i trzech lekkich karabinów maszynowych. Jeden z bersalierów zeznał, że widział sześć czołgów M14 i cztery Semoventi 75 w okolicy sztabu oraz że jego zdaniem jest to obecnie cały komponent pancerny dywizji. Nie odbiegało to znacznie od prawdy, gdyż raport z 17 lipca mówi o obecności w „Ariete” tylko 15 M14. Ten stan niebawem się zmieni wraz z nadejściem uzupełnień.

Czołg piechoty „Matilda” zniszczony podczas walk na Pustyni Zachodniej.

14 lipca 1942 elementy 90. DLekk. i DPanc. „Littorio” dostały rozkaz marszu na północ z Bab el Qattara i zaatakowania Alam Nayil. Sformowano grupę bojową „Baade” dowodzoną przez gen. Baade z 90. DLekk. W jej skład wchodziło zgrupowanie „Rochetti”, czyli kompania 11 M14 z „Littorio”. Okazało się, że drogę zagradza 22. BPanc., która odrzuciła Niemców i Włochów w stronę Bab el Qattara. Akcja nie okazała się zupełnie bezużyteczna, gdyż w decydującym momencie zaabsorbowała uwagę wrogiej brygady pancernej. Tego samego dnia nowozelandzka 2. DP wykonała silny atak na pozycje włoskich DP „Brescia” i „Pavia”, które obsadzały grzbiet Ruweisat. Osłabione włoskie dywizje przeżywały ciężkie chwile, ale z pomocą przyszedł im kontratak DAK. Efektem akcji KG „Baade” była nieobecność angielskich czołgów w rejonie Ruweisat, gdzie teraz w opałach znalazła się 4. BP., która została zniszczona przez niemiecką 15. DPanc. (z tym zniszczeniem zawsze trzeba uważać, ale faktycznie brygady nie ma w OdB w okresie drugiej bitwy pod El Alamein). W dalszych walkach alianci nadal naciskali na włoską piechotę, a to wymuszało interwencje czołgów Osi. Bitwa zmierzała to patowego rozstrzygnięcia.

15 lipca, gen. Carlo Ceriana-Mayneri, dowódca 2. Dywizji Szybkiej (Celere), stacjonującej na Bałkanach, dostał rozkaz przylecieć do Afryki i objąć dowodzenie DPanc. „Littorio”. Nowy 55-letni dowódca dywizji był rojalistą i oficerem kawalerii. Ceriana-Mayneri miał tylko niewielkie doświadczenie z wojną pancerną, choć jego poprzednią dywizję planowano przekształcić w czwartą w armii włoskiej dywizję pancerną. Była to też jego pierwsza przygoda z Afryką. Generał odnotował wysokie morale swoich ludzi i duży stopień panującego w szeregach koleżeństwa.

Kolumna czołgów L6/40, prawdopodobnie operacja zajęcia Korsyki w listopadzie 1942 r.

Rommel nadal nie rozstał się z nadziejami na przebicie alianckich pozycji, chciał także utrzymać inicjatywę po swojej stronie. 8 lipca 1942 ponownie chciał zaatakować w centrum wrogiej obrony. 21. DPanc., 90. DLekk. i DPanc. „Littorio” miały zająć Alam Nayil, stąd zamierzano skręcić na północ w stronę wybrzeża. Następnego dnia, po przygotowaniu artyleryjskim, 21. DPanc. i „Littorio” wykonały atak na pełną skalę na pozycje dywizji nowozelandzkiej na Bab el Qattara. Atak prowadził szwadron z III Gruppo squadroni/5º Reggimento „Lancieri di Novara” z czołgami L6, które prowadził kpt. Dardi. Lekkie czołgi uformowały szyk na otwartej pustyni i ruszyły na przeciwnika z pełną prędkością. Dardi z kłopotami prowadził swoje czołgi, korzystał z bardzo wąskiej szczeliny obserwacyjnej w swoim wozie. W końcu zdecydował się otworzyć właz i dalej dowodził tkwiąc w wieżyczce swojego czołgu. Ostrzał rozpoczęła wroga artyleria, nad polem bitwy unosił się dym i kurz. Dardi doprowadził swoje czołgi do celu ataku, ale zginął od odłamka pocisku artyleryjskiego. Niestety cały atak „Littorio” spadł na ewakuowane poprzedniego dnia pozycje, napotykając tylko ostrzał artylerii. Włoska dywizja pancerna obsadziła teraz opanowany teren. Reszta XX KA obsadziła front w rejonie na południe od grzbietu Ruweisat, gdzie dotąd panowała cisza.

Rommel skupił swoje wysiłki w centrum, odciągając w ten sposób własne wojska pancerne z północy. W tamtym sektorze dwie świeże alianckie dywizje, poprzedzone najbardziej intensywnym od czasu I WŚ ostrzałem artyleryjskim, natarły na nową na froncie włoską DP „Sabratha”. Opór nieostrzelanej dywizji szybko się załamał. To spowodowało, że Rommel musiał wysłać tam niemieckie jednostki, by zapobiec przerwaniu frontu. Najważniejszym efektem ataku było zniszczenie 3. kompani oddziału wywiadowczego 56, kapitana Seebohma. Stracono w ten sposób główne źródło wywiadowcze. Od teraz nie wiedziano zupełnie nic o sile i zamiarach przeciwnika. Przeciwnik, korzystając z Ultry, zaglądał w tym czasie przeciwnikowi w karty. W znacznej mierze przyczyniło się to do ostatecznych rozstrzygnięć na froncie afrykańskim.

Bersalierzy w marszu przez pustynię. W omawianym okresie (I bitwa pod El Alamein) 12. pułk bersalierów był w całości uzależniony od sprzętu zdobycznego; swoje pojazdy DPanc. „Littorio” oddała jeszcze przed bitwą pod Gazalą do dyspozycji intendentury generalnej (nie brała w niej udziału, a pojazdy były tradycyjnie na wagę złota).

6 lipca 1942 Dywizja „Littorio”, którą wysłano w rejon zagrożony w skutek załamania się „Ariete”, zajęła pozycje w depresji Mungar Wahla. Poprzedniej nocy niewykryta nowozelandzka 4. BP podeszła do depresji na 640 m (pewnie nie cała…). O świcie „Kiwi” odkryli naprzeciwko siebie rozciągnięte pozycje włoskiej dywizji. Niewykryci z zainteresowaniem obserwowali Włochów zajmujących się przygotowaniem śniadania. Nowozelandczycy przerwali sielankę ostrzeliwując Włochów, ci odpowiedzieli m.in. czterema działami kal. 75 mm i ogniem plutonu karabinów maszynowych. Nowozelandzka artyleria skupiła ogień na zaobserwowanych włoskich czołgach i ciężarówkach. O 8.00 do walki włączył się 12. pułk bersalierów, ostrzeliwując przeciwnika z moździerzy i przygotowując kontratak. Kilkukrotnie nowozelandzka artyleria rozproszyła koncentrację bersalierów, ale nie zniechęciło ich to do dalszej walki. Ostrzał rozpoczął włoski 133. pułk artylerii (na pewno błąd – nie był w składzie dywizji w tym okresie), ta wymiana ognia potrwała do południa. Po południu ruszył kontratak Włochów, który odrzucił 4. BP od pozycji „Littorio”.

7 lipca Włosi meldowali, że w obu ich dywizjach pancernych jest obecnie 60 czołgów. Ten wzrost w stosunku do stanu z 3 lipca był zasługą intensywnej pracy zespołów odzyskujących czołgi pozostałe na polu bitwy i ich szybkiemu przywracaniu do akcji. 8 lipca front zaczęła przejmować włoska piechota i dywizje szybkie mogły odejść na wypoczynek. Wówczas siła włoskiego XX KA, który skupił w swoim składzie dywizje „Ariete”, „Littorio” i „Trieste”, to 54 czołgi i osiem batalionów piechoty zmotoryzowanej, które w sumie liczyły 1600 ludzi, oraz 40 armat ppanc. i sześć baterii lekkiej artylerii. Według etatu powinno to być 430 czołgów i 120 armat ppanc. Rommel zamierzał użyć swoich dywizji pancernych, zwolnionych teraz z frontu, do lokalnych ataków. W tym czasie jednak przeciwnik przygotował własny atak na wyczerpaną długimi walkami i nieprzerwanym marszem z linii Gazala pod El Alamein włoską piechotę. Plan zakładał niszczenie włoskich dywizji piechoty pojedynczo i wymuszenie na przeciwniku zaangażowanie do ich wsparcia własnych wojsk pancernych. W ten sposób zabierano Rommlowi możliwość użycia ich do akcji zaczepnych, a także zamierzano je silnie wykrwawić.

Zniszczony „Valentine” i poległy członek jego załogi. Wracamy do wątku pancernego.

3 lipca 1942, pozbawieni wsparcia artylerii i lotnictwa Niemcy nie poczynili żadnych postępów. O 9.00 włoski XX KA podjął próbę wykonania zadania opanowania Alam Nayil. „Ariete” maszerowała na południowy wschód. Kilka M14 z 132. pułku czołgów (30 czerwca jego meldowany stan wynosił 15 wozów) zostało ostrzelanych z lewej flanki przez 4. BPanc., ponosząc przy tym straty. Reszta „Ariete”, mająca wesprzeć własne czołgi, naciskała 4. BPanc. z północnego-wschodu. „Trieste”, która miała osłaniać odsłoniętą prawą flankę „Ariete”, została zatrzymana przez nalot bombowy. „Ariete” miała teraz bardzo groźnie odsłoniętą flankę z kierunku południowego wschodu. Włoska dywizja stała się doskonałym celem dla artylerii nowozelandzkiej 2. DP zgromadzonej na Alam Nayil. „Ariete” rozmieściła swoje nieliczne działa i odpowiedziała ogniem, choć pojedynek był bardzo nierówny na niekorzyść Włochów. Wtedy zdarzyła się kolejna tragedia.

Nowozelandczycy wysłali z depresji Deir el Munassib 800 ludzi z 19. batalionu z 4. BP, którzy poruszali się w transporterach Bren Carrier. Pojazdy poruszały się niezauważone, korzystając z osłony, jaką dawał intensywny ostrzał artylerii. Rozproszono kilka napotkanych włoskich pojazdów rozpoznawczych. Nowozelandczycy znieśli kilka pierwszych włoskich pozycji, ale później zostali przyciśnięci do ziemi ogniem artylerii, moździerzy i ostrzałem 600 bersalierów z „Ariete”. Nowozelandzka artyleria odpowiedziała wzmożonym ogniem, który uciszył działa 132. pułku artylerii. Trzy M14, które spróbowały ataku na nowozelandzką piechotę, zostały szybko odpędzone przez armaty przeciwpancerne. 19. batalion przeprowadził wówczas atak na bagnety, wdzierając się na pozycje włoskiej artylerii. Włoskie działa strzelały ciągle, aż do wyczerpania amunicji. Łupem alianckiej piechoty padło 350 ludzi i 44 działa, w tym 12 kal. 105 mm, 11 88-mm, 16 75-mm, pięć 25-funtowych haubicoarmat, kilka działek plot. kal. 20 mm i trochę moździerzy. „Ariete” straciła też około 100 pojazdów. Na polu walki porzucono także dwa uszkodzone M14. Wszystko rozegrało się w ciągu godziny. Nowozelandczycy stracili tylko dwóch zabitych i 12 rannych.

Resztki Dywizji „Ariete”, które uniknęły pogromu, głównie z 8. pułku bersalierów, wycofały się na zachód. Kilka M14, które uniknęły zniszczenia przez brytyjską 4. BPanc., wycofały się w stronę niemieckiej 15. DPanc. W południe gen. Arena meldował, że z jego dywizji zostało pięć czołgów i dwa działa. Na jakiś czas „Ariete” przestała być jednostką o jakiejkolwiek sprawności bojowej. Rommel porzucił swoje plany i nakazał na całym froncie przejść do obrony. Lis Pustyni wytknął Włochom, że strata 350 ludzi była niegodna sławy, jaką cieszyła się ta włoska dywizja. Gdy ochłonął przyznał, że postawiono przed nią cele nierealne do osiągnięcia.

Tego samego dnia 12. batalion pancerny z „Littorio”, mający 20 czołgów, zmierzał w stronę wrogich pozycji na grzbiecie Ruweisat, po drodze wpadł na brytyjską 1. DPanc. Włosi wpadli pod silny ostrzał artylerii, a w starciu z „Grantami” ich czołgi niewiele mogły zdziałać. Atak przerwano. 21. DPanc. i „Littorio” przeznaczono do zatkania luki na lewym skrzydle „Ariete”. Na całym froncie organizowano obronę, oczekując na włoską piechotę, która maszerowała, by zająć pozycje na pierwszej linii. Później wojska pancerne miały zostać wycofane na odpoczynek i reorganizację.

Zbudowany w oparciu o brytyjski ciągnik artyleryjski AEC „Matador” (AEC O853) pojazd sztabowy Rommla „Moritz”. Wraz z Lisem Pustyni podróżują włoscy oficerowie.

Po południu 30 czerwca 1942 Rommel podjął decyzję o próbie sforsowania wrogiej obrony pod El Alamein podobnym manewrem jak pod Mersa Matruh. Przez środek wrogich pozycji miały przebić się DAK i 90. DLekk., a ubezpieczać od południa miały włoskie dywizje szybkie. Niemiec miał nadzieję, że zagrożony okrążeniem przeciwnik raz jeszcze postanowi się wycofać. Był to bardzo ambitny plan, zwłaszcza przez wzgląd na słabość wojsk Osi i brak informacji na temat siły przeciwnika. „Littorio”, której słabą artylerię wzmocniły czasowo dwie baterie niemieckich armat kal. 88 mm, miała związać walką wzmocnioną 1. DPanc., która według szacunków znajdowała się na południe od Qaret el Abd. Włoski XX KA miał zaatakować nowozelandzką 2. DP, która znalazła się na Qaret el Abd. Ten bardzo optymistyczny plan nie miał szans na powodzenie z kilku powodów: nie znano prawdziwej siły przeciwnika, błędnie zakładano, że będzie on skłonny do odwrotu, wojska Osi miały atakować po nocnym marszu na odcinku 56 km i w nierozpoznanym terenie, a ponad wszystko oczekiwano cudów od jednostek będących cieniem samych siebie. Włoski XX KA i DPanc. „Littorio” miały razem zaledwie 30 czołgów, 45 dział polowych i mniej niż 3000 piechurów.

1 lipca dywizje Osi maszerowały nieniepokojone przez wrogie czołgi, głównie dlatego, że brytyjska 1. DPanc. przechodziła reorganizację po starciach z „Littorio” i DAK z poprzedniego dnia. W południe Rommel pozostawał optymistą, pomimo opóźnień w długim marszu i niespodziewanych przeciwności. Uważał, że niebawem rozpocznie pościg za uchodzącym przeciwnikiem, XX KA i „Littorio” przekazano, że mają być na to przygotowane w przeciągu kilku najbliższych godzin. Włosi kierowali się na El Hamman z zamiarem przecięcia drogi łączącej Kair i Aleksandrię w El Amiriya. W obecnych okolicznościach wszystko to było tylko fantazją, wynikłą ze zmęczenia lub olśnienia perspektywą wdarcia się w dolinę Nilu. Zapisek płk Nuncenelli pokazuje, że chociaż Włosi zachowywali trochę realizmu: „Littorio” ma paliwa tylko na 20 km. Do Aleksandrii jest 150 km!

Rommel szybko musiał zrewidować swój optymizm w skutek całkowitego wyczerpania i niepewnego morale swoich niemieckich jednostek. W centrum DAK opanował Deir el Shein, tocząc ciężką walkę z indyjską 18. BP, ale na tym jego możliwości się wyczerpały. Na północy 90. DLekk. całkowicie zawiodła przy próbie okrążenia wrogich pozycji pod El Alamein, natrafiając na bardzo silny ostrzał artylerii.

2 lipca Rommel zdecydował się podjąć jeszcze jeden desperacki wysiłek. DAK i 90. DLekk. miały zaatakować środek wrogiej obrony, a Włosi ubezpieczać od południa. De Stefanis dostał rozkaz opanować Alam Nayil, gdzie broniła się cała nowozelandzka 2. DP. Napotkano bardzo aktywne lotnictwo i silny ostrzał artylerii, w efekcie żadna jednostka Osi nie poczyniła znaczących postępów. Na południu grupa trzech M14 i trzech samochodów pancernych z „Ariete” została odrzucona ciężkim ostrzałem artylerii i nie mniej niż 20 „Grantów” z 4. BPanc. Na północy 90. DLekk. pokonała ledwie 800 m i zatrzymała się w obliczu silnego ognia artylerii, odmawiając dalszego natarcia.