Wojna Mussoliniego

Port w Neapolu, żołnierz włoski żegna się z matką przed wyruszeniem do Afryki Wschodniej, zdjęcie datowane na wrzesień 1935 r.

PRZYGOTOWANIA DO WOJNY

We Włoszech rozpoczęła się kampania propagandowa domagająca się odwetu za klęskę pod Aduą w 1896 roku, która spowodowała zaniechanie pierwszej próby podboju Etiopii. W Erytrei i Somalii koncentrowano włoskie oddziały. Podnoszono też fakt obaw Włochów obecnych w Afryce Wschodniej, którym sąsiad szykował „drugą Aduę”. Podbój Etiopii nazywano „aktem dziejowej sprawiedliwości”. Od 1924 r. Mussolini otwarcie mówił o konieczności podboju tego kraju, sprawę przyśpieszył Wielki Kryzys (1929-33 r.). Miało to być panaceum na wszelkie zło, kolonia miała dać przedsiębiorczym Włochom szansę wzbogacenia się. Wojna cieszyła się wielkim poparciem włoskich patriotów, a żołnierzy odznaczało wysokie morale.

Antonio D’Angelo z 131. Legione 2. Dywizji „Czarnych Koszul” „28 Ottobre”, który zgłosił się na ochotnika do udziału w kampanii etiopskiej, wspomina: Matka załamała się, bo była wdową z czworgiem dzieci, jednakże rozumiała moje zafascynowanie faszyzmem. Jej niepokój miał charakter czysto osobisty, nie polityczny czy ideologiczny. Włoskie społeczeństwo rozumiało istotę tej wojny dzięki kronikom filmowym, zdjęciom i propagandzie. Znaczenie wojny pojmowali doskonale zarówno miejscowi Włosi, jak i ci mieszkający za granicą, stąd wielu powróciło do ojczyzny, by walczyć z nami ramię w ramię, tak że utworzono dla nich oddzielną jednostkę – 221. Legione Fasci all’Estero.

Porozumienie Laval-Mussolini, oświadczenie złożone Wielkiej Brytanii, według którego Rzym byłby szczęśliwy z możliwości uczestniczenia we wspólnej wymianie myśli, służącej zapewnieniu wzajemnego rozwoju interesów brytyjskich i włoskich w Etiopii, kampanie prowadzone przez włoską prasę, nazywającą władcę Etiopii handlarzem niewolników i panem królestwa feudalnego – wszystko to stanowiło tło dyplomatyczne przygotowań wojennych.

5 lutego 1935 Mussolini zarządził mobilizację dwóch dywizji – „Gavinana” (Wenecja) oraz „Peloritana” (Piemont). 22 lutego, wraz z elementami tej drugiej dywizji, zaokrętował się w Neapolu gen. Rodolfo Graziani. Statki niebawem ruszyły do Somalii. Kilka dni później wypłynęła też „Gavinana” (d-ca gen. Villa Santa). W maju zmobilizowano dywizje „Gran Sasso” oraz „Sabauda”.

Przebudowano port w Mogadiszu (wł. Mogadisco), tak by mógł przyjmować statki o dużym tonażu. W Erytrei powstały lotniska, magazyny i infrastruktura drogowa. Przystosowano także największy port tego kraju – Massauę. Przebudowano baseny portowe tak, by były gotowe równocześnie przyjąć kilka statków o dużej wyporności. Przygotowano również odpowiednie zakwaterowanie dla przybywających z Europy żołnierzy, próbowano w ten sposób ułatwić im aklimatyzację w obcych im warunkach klimatycznych. Wojska lądowe szykowały lotniska, drogi, mosty, magazyny, koszary itp. Pomagało im 100 tys. cywilów pracujących na rzecz armii. Stworzenie odpowiedniej bazy dla agresji było niezmiernie ważne, należało bowiem zakładać, że Wielka Brytania zamknie dla włoskiej żeglugi Kanał Sueski. Spowodowałoby to odcięcie własnych wojsk od metropolii. Kłopoty z zaopatrzeniem byłyby wówczas gigantyczne, stąd konieczność posiadania odpowiednich zapasów na miejscu.

Według historyków włoskich początkowo w Erytrei znajdować się miało ok. 130 tys. Włochów i ok. 50 tys. tubylców, wchodzących w skład tzw. Frontu Północnego. Mieli prawie 400 dział , trzy gruppi di carri armati leggeri (tankietki C.V.33) i 126 samolotów. Siły w Somalii (Front Południowy) to prawie 30.000 żołnierzy, z których tylko 3000 to Włosi, z sześćdziesięcioma działami oraz trzydziestoma samolotami. Naturalnie oba główne fronty były potem zasilane nowymi jednostkami. Pamiętać też należy, że wiele samolotów i ludzi nie było przeznaczonych na pierwszą linię, kampania etiopska wymagała bowiem ogromnego zaplecza logistycznego. Podawane liczby zaangażowanych ludzi i sprzętu różnią się ogromnie. W ostatnich dniach sierpnia 1935 r. zakończono mobilizację. Wówczas siły włoskie miały liczyć 260.000-276.000 ludzi oraz 75 tys. w formacjach pomocniczych, a po dalszych uzupełnieniach osiągnąć miały liczbę 330.000 Włochów oraz 87.000 askarysów z Erytrei, Somalii i Libii, z tej liczby ok. 110-120 tys. ludzi walczyło na Froncie Południowym. Mimo to w liczbie żołnierzy Etiopczycy mieli przewagę 3:1. Przed wyjazdem przeglądu wojsk dokonali Mussolini i książę Piemontu. Siły artylerii zaangażowane w przeciągu konfliktu to ok. 1.100 dział.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego

Generał Emilio De Bono (z charakterystyczną siwą brodą) sfotografowany podczas początku włoskiej inwazji na Etiopię. Mam nadzieję, że nikt nie zgubił wątku, poniższy wpis jest o wydarzeniach po incydencie w Ual Ual (co ciekawe współczesna włoska książka zaznacza go wyraźnie po włoskiej stronie granicy…)

BEZRADNA LIGA

Niebawem do Harraru przybyła artyleria i karabiny maszynowe etiopskiej Gwardii Cesarskiej. Zmobilizowano też regiony Harraru i Ogadenu. Częściowa mobilizacja została również prowadzona w regionach i prowincjach Bale, Sidamo, Boran, Arussi, Uolamo i Canibatta. Pod koniec grudnia 1934 r. w południowych regionach kraju zmobilizowano 70 tys. ludzi, z czego 25 tys. znalazło się w rejonach przylegających do włoskiej Somalii.

Cesarz Selassje upierał się, że do Ual Ual nie mogą mieć dostępu żadni obcokrajowcy. Pułkownik Clifford oświadczył, że to Włosi znaleźli się tam nielegalnie. Włoscy dyplomaci natomiast stanowczo protestowali przeciwko działaniom etiopskich żołnierzy na pograniczu z włoskim Somali. Twierdzili też, że Ual Ual leży na ich terytorium. Domagali się przeprosin i reparacji. Mussolini zażądał 100 tys. dolarów odszkodowania oraz publicznych przeprosin ze strony miejscowego etiopskiego gubernatora. Gabremariam miał zjawić się w spornym miejscu i w obecności żołnierzy obu stron oddać honory włoskiej fladze. Etiopczycy kategorycznie stwierdzili, że tak Ual Ual, jak i inne sporne oazy – Uar-der i Af-dub, znajdują się na ich terytorium.

14 grudnia 1934 Etiopczycy poinformowali o incydencie sekretarza Ligii Narodów, całą winą obarczając Włochów. Co ciekawe, Mussolini wsparł finansowo wejście Etiopii do Ligii Narodów, gdyby nie to nie mogłaby ona teraz nawet złożyć takiego protestu. 3 stycznia 1935 Etiopia złożyła oficjalną skargę w Lidze Narodów. Traktat z 1928 r. stanowił, że w przypadku sporów zadecyduje arbitraż (precyzował to art. 5). W związku z tym oba kraje zwróciły się o mediację do Ligi Narodów. Dla Włochów był to jedynie wybieg taktyczny, po zawartym niedawno układzie z Francją byli pewni jej poparcia. Także Wielka Brytania z radością przyjęłaby pokojowe rozwiązanie konfliktu, zapewniając tym samym bezpieczeństwo swych interesów w rejonie Kanału Sueskiego i źródeł Nilu. Wobec tego delegat Etiopii w Lidze Narodów Tekle Haurjat wycofał z dniem 11 stycznia 1935 skargę na Włochy. 19 stycznia 1935 Liga Narodów podjęła rezolucję w tej sprawie, w razie odnowienia konfliktu sprawę miało rozpatrzyć kolejne jej zgromadzenie. To Włochy triumfowały, skarga została wycofana, a przygotowania do wojny trwały nadal.

Pod koniec stycznia 1935 r. Etiopczycy sprowokowali kolejny incydent, atakując przejście graniczne Af-dub, ok. 40 km na południowy zachód od Ual Ual. Cesarz wygłosił wojownicze przemówienie w parlamencie, a do Addis Abeby sprowadzano ciągle broń z zagranicy. Włosi zmobilizowali kolejne wojska kolonialne i armię w metropolii.

24 grudnia 1934 Mussolini wysyłał gen. De Bono do Erytrei, miał on rozpoznać sytuację. Został on nominowany wysokim komisarzem Afryki Wschodniej (alto commissario per l‘Africa Orientale), pod jego jurysdykcją znalazły się Erytrea i włoska Somalia. 27 grudnia zarządzono całkowitą mobilizację w Somali oraz częściową w Erytrei. Dwie dywizje erytrejskie zmobilizowano w pierwszych dziesięciu dniach lutego, po incydencie pod Af-dub. Przez większość 1935 r. na granicy abisyńsko-erytrejskiej wybuchały podobne incydenty.

16 marca 1935 Etiopczycy poinformowali sekretarza generalnego Ligi Narodów o włoskich przygotowaniach wojennych. Hitler wprowadził tego samego dnia obowiązkowy pobór do wojska, Afryka i jej sprawy nikogo teraz nie interesowały… Nikt nie chciał występować przeciwko Włochom. Traktaty wersalski i lokarneński czyniły je przecież jednym z gwarantów status quo w Europie.

W kwietniu 1935 r. rząd Etiopii znów zwrócił się do sekretarza generalnego Ligii Narodów. Zwracał uwagę, że Włosi budują drogę biegnącą z Massauy w stronę etiopskiej granicy. Zbliżała się sesja nadzwyczajna Ligii, Afrykańczycy domagali się, żeby przedyskutować na niej problem rosnącego zagrożenia ich ojczyzny. Sesja odbywała się 15 kwietnia, dzień wcześniej włoska dyplomacja zwróciła się do Etiopczyków z propozycją arbitrażu. To wybiło z ręki argumenty Tekle Haurjatowi, sprawy konfliktu nie wpisano do porządku posiedzenia. Po nim wystąpili Laval i przedstawiciel Anglii John Simon. Obaj zaproponowali odroczenie tej kwestii do zwyczajnej sesji mającej odbyć się w maju. W maju znów odroczono dyskusję nad problemem, jednak na 25 sierpnia 1935 wyznaczono koniec prac Komisji Arbitrażowej powołanej w tej sprawie. Mocnego orędownika swoich interesów Etiopia znalazła w ZSRS. Zmieniało się też nastawienie Anglii, bojącej się o swoje interesy.

18 lipca 1935 Hajle Selassje ostrzegł swój naród o zbliżającej się wojnie. Konflikt narastał, gen. De Bono został teraz głównodowodzącym wojsk w Afryce Wschodniej (commandante superiore delle truppe in Africa Orientale). Gen. Graziani został gubernatorem i dowódcą wojsk w Somalii (comandante delle truppe di Somalia).

3 września Liga Narodów oczyściła z zarzutów obie strony. Jedni i drudzy mieli być bowiem przekonani, że walczą na swoim terytorium. Nie odniosła się jednak do kwestii statusu Ual Ual.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego

Etiopski strzelec uzbrojony w karabin maszynowy Hotchkiss wz. 14 oczekuje na wrogów pośród kaktusów.

DROGA DO WOJNY

W uznaniu koronacji Hajle Selassje I oraz by zapewnić sobie przyjazne stosunki handlowe, włoski rząd dał Abisynii prawo do zakupu broni w celu ochrony państwa oraz utrzymania wewnętrznego porządku. Selassje uważał za niemile widzianą nawet ograniczoną obecność Europejczyków w Afryce Wschodniej. Obawiał się, że mogliby się oni sprzymierzyć z jednym z wodzów plemiennych, pragnącym odpłacić cesarzowi za masakry jakich się dopuścił. Jego wrogiem byli np. Azebu Galla, którzy niebawem przywitają Włochów jak wyzwolicieli. Hajle Selassje marzył o Wielkim Imperium Wschodnioafrykańskim i zajęciu infrastruktury portowej jaka znajdowała się w Erytrei. Etiopczycy już raz pokonali Włochów, czemuż nie mieliby dokonać tego raz jeszcze i ich kosztem zyskać dostęp do morza?

Nowy władca wprowadzał reformy i zabiegał o pozawłoskich doradców, którzy pomogliby ograniczyć włoską infiltrację kraju. Cesarz nie godził się też na rozbudowę dróg, które połączyłyby Etiopię z Somalią i Erytreą. Za wszelką cenę dążył do centralizacji swej władzy. Chciał zmniejszyć rolę poszczególnych rasów. Gwałtownie rozbudowywana była też armia, jej potencjał militarny w 1935 roku określa się jako dwa razy większy, niż w momencie dojścia Selassje do władzy. Kilka lat później mógłby on być tak duży, że zagroziłby wszystkim posiadłościom kolonialnym w otoczeniu Etiopii.

W 1932 r. do Afryki Wschodniej z misją wywiadowczą przybył gen. Emilio De Bono. Współdziałając z włoskich attache wojskowym w Addis Abebie, pułkownikiem Ruggero, zorganizował w Etiopii siatkę szpiegowską. Jak zobaczymy później, włoski wywiad okazał się niezwykle skuteczny. W tym samym roku ministerstwo ds. kolonii zarządziło w Somali i Erytrei tajną mobilizację mężczyzn w wieku 18-25 lat. W listopadzie De Bono przygotował plan „Memoria per un’offensiva contro l’Etiopia”. Było to polityczno-wojskowe studium przygotowane dla Duce. Jedna z części omawiała działania lotnicze, zatytułowana „Predisposizioni per l’invo di una brigata aera In Eritrea”, była autorstwa marszałka Italo Balbo. Do głównych zadań lotnictwa w tej kampanii zaliczał on transport i zaopatrzenie wojsk lądowych oraz rozpoznanie. Fragment raportu Italo Balbo brzmiał tak: „Plan operacyjny dla lotnictwa musi zakładać maksymalne wykorzystanie czynnika czasu w pierwszej fazie działań. Potrzebna jest maksymalna mobilizacja sił lotniczych w Erytrei, które będą operować w Abisynii. Lotnictwo może odegrać decydującą rolę i spowodować kryzys w masowej mobilizacji sił wroga. Konieczne jest zatem aby od samego początku potężne siły lotnicze mogły uderzyć na stolicę oraz główne ośrodki mobilizacyjne, samoloty bombowe muszą operować na małej wysokości tak aby mogły bombardować zgrupowania kawalerii i piechoty siejąc panikę i chaos. Głównym zadaniem będzie także prowadzenie ostrzału z broni maszynowej maszerujących kolumn wroga. Należy nie dopuścić aby wróg zgromadził swoje siły i był gotowy do walki„. Proponowane do wzięcia udziału w operacji siły lotnictwa – sześć eskadr bombowych, cztery eskadry rozpoznania taktycznego oraz po jednej rozpoznania strategicznego i myśliwskiej, Balbo uważał za niedostateczne.

Początkowo Mussolini zamierzał rozszerzyć swoją kolonię w Somalii, a nad Etiopią objąć protektorat. W końcu stwierdził, że „rząd faszystowski dokona tego czego nie udało się dokonać liberałom” i postanowił podbił cały kraj. W kwietniu 1933 r. podsekretarz stanu w ministerstwie wojny, gen. Federico Baistrocchi, gen. Valle, szef Sztabu Generalnego oraz marszałek Balbo otrzymali polecenie przygotowania koncepcji przyszłej wojny. Na naradzie 8 maja gen. De Bono oświadczył, że lotnictwo powinno: „wykonać kilka zmasowanych nalotów terrorystycznych celem złamania oporu cesarza i armii„, głównym celem dla Regia Aeronautica miała stać się stołeczna Addis Abeba. Mimo sprzeciwów Balbo i innych Mussolini przyjął ten plan. Dopiero gen. Valle z pomocą polityków Ministerstwa Spraw Zagranicznych wyperswadowali Duce, że ciężko byłoby usprawiedliwić tego rodzaju barbarzyństwo.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego