Fiat BR.20 „Cicogna” (Bocian):
Średni bombowiec dwusilnikowy. Był odpowiedzią Fiata na konkurs na nowy średni bombowiec dzienno-nocny ogłoszony w 1934 r (wymogi: promień działań 1000 km, udźwig 1200 kg bomb). Do konkursu stanęły wszystkie liczące się włoskie wytwórnie. Projekt Fiata powstał w biurze Celestino Rosatelliego i był rozwinięciem dwusilnikowego cywilnego samolotu pasażersko-transportowego A.P.R. 2. Maszyna cywilna weszła do służby już rok wcześniej, obsługiwała min. linię Wenecja-Turyn-Paryż. Prototyp (MM.274) został oblatany 10 lutego 1936 na fabrycznym lotnisku zakładów Fiata w Turynie przez Enrico Rolandiego i natychmiast wywarł doskonałe wrażenie. Próby bombowe odbyły się na poligonie lotniska Furbara, podczas prób bomby trafił 12 m od celu – na ówczesne standardy zadowalający wynik. Regia Aeronautica zdecydowała się złożyć zamówienie na BR.20. Dzięki faszystowskiej machinie propagandowej o tym samolocie już od dłuższego czasu mówił lotniczy światek. Był pierwszym nowoczesnym włoskim bombowcem średnim.
Był to wolnonośny dolnopłat o kadłubie mającym płaskie boki. Kadłub konstrukcji kratowej o przekroju prostokątnym był częściowo pokryty blachą duralową, a częściowo płótnem. Pokrycie skrzydeł było metalowe, a usterzenie ze zdwojonymi statecznikami pionowymi i sterami pokryte było płótnem. Podwozie główne było chowane do tyłu w gondole za silnikami. Koła po schowaniu wystawały nieznacznie z obrysu. Tylne kółko było stałe i oprofilowane wydłużoną płetwą. W dziobie była umieszczona ręcznie sterowana wieżyczka strzelecka, a pod nią przeszklone stanowisko bombardiera-nawigatora (pod nim wysuwany reflektor nocnego lądowania). Piloci siedzieli obok siebie w zamkniętej i ogrzewanej kabinie umieszczonej przed krawędzią natarcia skrzydeł, a miejsce dla radiooperatora mieściło się przed głównymi drzwiami na lewej burcie samolotu, tuż za krawędzią spływu skrzydła. Komora bombowa zajmowała przestrzeń między kabiną pilotów a radiooperatora, znajdowała się w przedniej części kadłuba. Trójłopatowe śmigło aluminiowe.
25 września 1936 pierwszy BR.20 trafił do 13 Stormo Bombardamento (pułku bombowego) w Lonate Pozzolo k. Mediolanu, nowe bombowce miały zastąpić SM.81. Niebawem kolejne bombowce zaczęły napływać także do 7 Stormo BT z tego samego lotniska (w lutym 1937 jednostka miała już 18 BR.20). W czerwcu 1937 roku dwa „Bociany” wysłano do 14 Stormo BT w Benghazi w celu przetestowania ich w warunkach pustynnych, dwa inne znalazły się w 15 Stormo na libijskim lotnisku Castelbenito w Libii. Testy wykazały, że „Cigogna” nie nadaje się do szerokiego użycia na tym teatrze działań (ograniczenia związane z zastosowaniem silników gwiazdowych). Pierwsze seryjne samoloty miały problem z szybko przegrzewającym się silnikiem, załogi krytykowały też uzbrojenie. W latach 1936-1938 około setka maszyn powróciła do fabryki, gdzie usuwano wszystkie usterki i unowocześniano samolot (min. dodano kopułę obserwacyjną na grzbiecie kadłuba).
Już w 1936 roku pierwsze seryjnie produkowane Fiaty B.R.20 przeszły sprawdzian bojowy walcząc w Hiszpanii w składzie Aviazione Legionaria. Latem 1937 roku 13 bombowców rozpoczęło nocne i dzienne bombardowania w rejonie Teruel i nad rzeką Ebro. „Bociany” atakują zgrupowania wojsk, pojazdy i miasta będące w rękach republikanów. 9 BR.20, które ocalało, wzięło udział w defiladzie lotniczej 12 maja 1939 nad madryckim lotniskiem Barajas. Wyniki walk z radzieckimi samolotami latającymi w barwach republikanów wymusiły zmiany w konstrukcji i uzbrojeniu Fiata BR.20. Zmniejszono min. kształt kabiny poprawiając widoczność. Do 1 listopada 1939 dostarczono (także Japonii) 230 BR.20. W lutym 1940 zaprzestano produkcji BR.20 w jego pierwotnej wersji, łącznie powstały 223 (320?) takie maszyny. W czerwcu 1940 Regia Aeronautica dysponowała 172 B.R.20 i B.R.20M w jednostkach, w tym 132 zdolnymi do walki (47 w rezerwie i remontach). Samoloty tego typu biorą udział w nalotach na Maltę i Wielką Brytanię, jednak bez większego powodzenia. Działają także w kampanii bałkańskiej, rosyjskiej i afrykańskiej. Coraz częściej jednak wykorzystywano je jedynie do dalekiego rozpoznania, głównie przeciw partyzantom na Bałkanach. W dniu kapitulacji Włoch RA posiadała jeszcze 81 Fiatów BR.20. 14 samolotów z 19 Stormo OA (pułk rozpoznawczy) stało na lotnisku Provenza. 25 BR.20 pozostawało w Jugosławii w składzie 21 Stormo OA i dwóch samodzielnych Squadrigliach: 51 i 69. 31 maszyn pozostawało w Albanii w składzie 38 Stormo. Kolejne 11 bombowców pozostawało w Grecji. Pozostawione na Bałkanach bombowce trafiły po kapitulacji najprawdopodobniej do chorwackiej jednostki bombowej.
82 (85?) egzemplarzy dostarczono siłom powietrznym Japonii (za 182 mln lirów za pierwsze 72 samoloty, a w późniejszym czasie za kolejne 10 BR.20 i dostawę części zamiennych Japończycy dopłacili kolejne 25 mln – jako formę rozliczenia miano min. dostarczyć mandżurską sól), samoloty te znano tam jako Typ I. W wojnie japońsko-chińskiej bombardowały miasta położone w głębi Chin (Japonia nie dysponowała wówczas własnym bombowcem dalekodystansowym, myśliwcem zresztą też, stąd wysokie straty wśród BR.20). W 1939 roku wzięły udział w starciach z Rosjanami nad rzeką Chałchyn-goł. Jeden BR.20 trafił do Wenezueli, jego losy są nieznane, wiadomo zaś, że część zapłaty uiszczono w postaci kawy. „Cicogny” trafiły też do frankistowskiej Hiszpanii.
Wiosną 1937 roku zbudowano dwa specjalne (I-ROBO i I-GAQU), cywilne egzemplarze BR.20A dalekiego zasięgu. Miały one zaokrąglone dzioby, pozbawione były wyposażenia bojowego i miały ciągłą dolną część kadłuba. Dzięki zmianom mogły rozwinąć prędkość 435 km/h, zasięg zwiększono do 6300 km (dzięki zwiększeniu zapasu paliwa). Powstały specjalnie by wziąć udział w prestiżowym wyścigu Istres-Damaszek-Paryż (6190 km), spisały się jednak słabo zajmując 6 i 7 miejsce w pierwszym odcinku rajdu. Drugiego odcinka samoloty nie ukończyły, z powodu problemów z silnikami oba wycofano z wyścigu.
Zbudowano także wersję BR.20L „Santo Francesco”, oblataną w 1938 roku. Samolot miał oprofilowaną wydłużoną część dziobową kadłuba i dodatkowe zbiorniki paliwowe (zapas wynosił 5000 litrów, które pozwalały przelecieć 4500 km, masa startowa – 11080 kg, prędkość maksymalna – 445 km/h). Samolot przygotowywano do pokonania rekordowej trasy Rzym-Tokio (12 000 km). „I-FIAT” wystartował 8 listopada 1938, jednak trasę zakończył już w Bejrucie z powodu turbulencji powstających na łopatach śmigieł. Trzyosobowa załoga Manera Lualdiego 7 marca 1939 pokonała tym samolotem bez lądowania trasę z Rzymu do Addis Abeby ze średnią prędkością 404 km/h (4463 km w niespełna 12 godzin). W trasę zabrano prasę, min. „Popolo d‘Italia” czy „La Stampa” będącą własnością koncernu F.I.A.T. W tym samolocie testowano także autopilota firmy „Microtecnica”, próba zakończyła się przymusowym lądowaniem w Bejrucie.
Fiat B.R.20M (Modificato)- W porównaniu do Fiata BR-20 samolot miał przebudowany dziób (wydłużony o 70 cm i bardziej aerodynamiczna sylwetka) i bardziej opływowe kształty. Zwiększono opancerzenie maszyny i zmieniono jej uzbrojenie. W pierwszych BR.20M nadal stosowano wieżyczkę Breda M.1, później zaczęto stosować niskoprofilowe wieżyczki Caproni –Lanciani z pojedynczym km kal. 12,7 mm. W momencie przystąpienia Włoch do wojny samolot był w produkcji od pół roku. Do kwietnia 1942 roku wyprodukowano 264 egzemplarze tej wersji.
Fiat B.R.20bis – Pierwszy lot egzemplarza badawczego odbył się pod koniec 1940 roku, samolot miał zamontowane działko kal. 37 mm. Samolot testowano w centrum badawczym w Furbarze. Drugi prototyp testowano w Guidona w listopadzie i grudniu 1942, oblatywaczem był Enrico Rolandi. Samolot posiadał przeszklony, wyokrąglony dziób, gładsze linie kadłuba, chowane tylne podwozie i ostro zakończone usterzenie pionowe. Największą zmianę stanowił nowy silnik i uzbrojenie.Regia Aeronautica nie była poważnie zainteresowana samolotem, ale złożono zamówienie na 49 maszyn. Powstało 15 egzemplarzy, nim bombardowanie zniszczyło hale produkcyjne „Aeritalii”. Nie użyto ich bojowo, Produkcję rozpoczęto w 1943 roku. Silniki gwiazdowe Fiat A.82 RC.32 o mocy 1250 KM, zmieniony przeszklony dziób (stąd zmiana długości – 17,45 m, rozpiętość – 21,85 m, powierzchnia nośna – 75 m kw.). Uzbrojenie to dwa km kal. 7,7 mm w środkowej części kadłuba w burtach samolotu, km kal. 12,7 mm w dziobie bombowca oraz napędzana wieżyczka grzbietowa Breda Typ V z dwoma km kal. 12,7 mm. Masa – 7500 kg (pusty samolot), 11500 kg (maksymalna masa startowa). Prędkość maksymalna 460 km/h, prędkość przelotowa 370 km/h, zasięg 2000 km. Wznoszenie na 4000 m 10 min i 10 s, na 6000 m w 15 min i 50 s.
Fiat BR.20M:
Załoga: 4-5 osób
Napęd: dwa chłodzone powietrzem 18-cylindrowe silniki dwugwiazdowe Fiat A.80 RC.41 o mocy 1030/1000 KM
Prędkość maksymalna: na wysokości 4000 m – 432 km/h
Prędkość przelotowa: 343 km/h na 4850 m
Czas wznoszenia: na 3000 m w 14 min, na pułap 5000 m w 17 m i 56 s
Pułap maksymalny: 9000 m
Zasięg: 1970 km, 1240 km z ładunkiem 1000 kg bomb
Zasięg maksymalny: 3000 km
Promień działania: 890 km
Długość startu: 380 m
Długość lądowania: 350 m
Masa: 6850 kg (pusty samolot), 10450 kg (masa maksymalna do startu)
Wymiary: rozpiętość 21,56 m, długość – 16,87 m, wysokość – 4,75 m, powierzchnia skrzydeł – 74 m kw.
Uzbrojenie: pierwsze 20 maszyn miało podwójne km kal. 7,7 mm w wysuwanej wieżyczce grzbietowej typu DR, w późniejszych zastosowano wieżyczkę M.1 z jednym km kal. 12,7 mm, oprócz tego skierowany do przodu ruchomy km Breda-SAFAT kal. 7,7 mm dziobowej wieżyczce H i skierowany do tyłu ruchomy km Breda-SAFAT kal. 7,7 mm w otwieranym luku pod kadłubem w tylnej kabinie. Karabiny kal. 7,7 mm miały po 500 sztuk amunicji, 12,7 mm po 350.
Udźwig bomb: do 1600 kg (zwykle dwie 2 bomby o wagomiarze 800 kg lub 500 kg albo 4 po 250 kg, 8 po 160 kg albo 12 po 100 kg) w komorze bombowej w dolnej części kadłuba
Fiat BR.20 (różnice):
Prędkość maksymalna na 4000m: 430 km/h
Prędkość minimalna: 120 km/h (dla wszystkich BR.20 – bis i M)
Wznoszenie: 1000 m w 3,55 m, 3000 m w 9,58 min, 5000 m w 17,56 min, 6000 m w 25,30 min
Wymiary: długość – 16,17 m, wysokość – 4,75 m, powierzchnia nośna – 74 m kw.
Masa: 6500 kg (masa własna), 10 000 kg (masa startowa),
Pułap maksymalny: 7600 m
Pułap operacyjny: 7200 m
Zasięg: 1925 km
Długotrwałość lotu: 5,50 h
Promień działania: 865 km
Długość startu: 350 m
Długość lądowania: 300 m
Fiat BR.20bis:
Napęd: dwa silniki gwiazdowe Fiat A.82 RC 42 o mocy 1250 KM
Prędkość maksymalna: na 6000m 384 km/h, na 5000 m 370 km/h, na 4000 m 467 km/h, na 0 m – 329 km/h
Wznoszenie: na 5000 m w 10,10 min, na 6000 m w 15,50 min
Pułap operacyjny: 8000 m
Pułap maksymalny: 9000-9200 m
Zasięg: 2000 km
Zasięg maksymalny: 3200 km
Wymiary: rozpiętość – 21,85 m, długość – 17,45 m, wysokość – 4,76 m, powierzchnia nośna – 75 m kw.
Masa: 7500 kg (pusty samolot), 11 500 kg (maksymalna masa startowa)
Uzbrojenie: dodano jeden km kal. 12,7 mm w wieżyczce grzbietowej typu Breda V oraz po jednym km kal. 7,7 mm po obu stronach kadłuba.
Leksykon Uzbrojenia: Bombowce i samoloty szturmowe Regia Aeronautica
Zdjęcia: 25 zdjęć Fiata BR.20 „Cicogna”
