Wojna Mussoliniego

Cesarz Hajle Selassje osobiście próbuje nowy karabin maszynowy armii abisyńskiej – Hotchkiss 14.

SANKCJE LIGI NARODÓW

W październiku 1935 r. Włochy zaatakowały Abisynię. 7 października Rada Ligi Narodów oficjalnie uznała Włochy za agresora w wojnie z Etiopią. 10 października Rada utworzyła komitet sankcji w związku ze sprawą etiopską. Małe kraje nalegały na wprowadzenia embarga na dostawy ropy naftowej do Włoch. Mussolini groził Anglikom, że jeżeli poprą sankcję, on każe zaatakować własnemu lotnictwu brytyjską flotę na Morzu Śródziemnym. Angielscy wojskowi uważali, że nie byli w stanie prowadzić wojny. Anglicy chcieli rozwiązać sytuację przed podjęciem sankcji wobec Włoch. Francja poparła te dążenia, Laval groził, że w razie odmowy brytyjskich postulatów poda się do dymisji, zapowiedział też, że Francja wesprze Anglię w razie włoskiego ataku. Postanowiono określić jakie sankcje grożą agresorowi, zadanie powierzono komitetowi złożonemu z reprezentantów 18 państw członkowskich (Komitet Koordynacyjny). Na 54 członków Ligii Narodów 50 opowiedziało się za sankcjami. Przeciwko są Włochy, wstrzymały się Węgry, Austria i Albania.

15 listopada 1935 wprowadzono sankcje. Owe obostrzenia okazały się fikcją, zignorowała je między innymi Polska. Podobnie uczynił Hitler, łagodząc w ten sposób konflikt związany z kryzysem austriackim. Zresztą dzięki wysiłkom Paryża i Londynu, sankcje te były minimalne. Odwołano wszystkie transakcje finansowe i zalecono niezakupywanie włoskich towarów. Obostrzenia objęły handel bronią. Czwarta sankcja dotyczyła embarga na sprzedaż Włochom surowców i była zaskakująco łagodna. W spisie „zakazanych” towarów były min. wielbłądy, muły, osły i aluminium (którego Włochy miały tyle, że był ich towarem eksportowym). Na liście były też nikiel, cyna, guma i kauczuk, nie było tam natomiast niezmiernie ważnych węgla, żelaza i stali, a zwłaszcza ropy naftowej. Francja i Anglia utrzymywały, że nie odcięły dostaw ropy obawiając się, że Mussolini w akcie desperacji doprowadzi do eskalacji konfliktu. Sankcje te jednak nie były skuteczne.

Włochy kupowały ropę naftową od amerykańskich koncernów, ich dyrektorzy nie mieli wyrzutów sumienia, by robić interes z oficjalnie uznanym „agresorem”. Jak sam potem wspominał Duce: Gdyby Liga posłuchała rady Edena i rozszerzyła sankcje na ropę naftową, byłbym zmuszony do odwrotu z Etiopii w ciągu ośmiu dni. Także ZSRR, Rumunia oraz Holandia nie zamierzały przerywać dostaw ropy do Włoch, robiły to przecież bez żadnych ograniczeń USA. Amerykański Kongres ogłosił neutralność i wprowadził embargo na sprzedaż broni stronom konfliktu, ale ropę sprzedawano nadal. Przez Kanał Sueski nadal płynęło zaopatrzenie dla wojska i świeże oddziały. Jednak międzynarodowe porozumienia handlowe pozwalały zamknąć go jedynie dla państw toczących wojnę z Wielką Brytanią. Ze statusu ofiary i złóż złota korzystał natomiast Selassje. Na kredyt zakupił wielkie ilości towarów, zwłaszcza broni, od niektórych członków Ligi Narodów.

W samych Stanach Zjednoczonych reakcje ich czarnoskórych mieszkańców były różne. Po walce bokserskiej pomiędzy Primo Carnerą a Joe Lewisem, w której wygrał czarnoskóry Amerykanin, doszło do plądrowania należących do Włochów sklepów i restauracji w Harlemie. Inni czarnoskórzy sprzeciwiali się niewolniczym praktykom stosowanym nadal w Abisynii. Aktorka i tancerka, Josephine Baker, nawoływała by „murzyńska armia” pomogła Mussoliniemu wyzwolić Afrykę Wschodnią.

W grudniu 1935 r. obserwatorzy europejscy nie mieli złudzeń co do wyniku wojny, ale szacowali, że potrwa jeszcze przynajmniej rok. W tym czasie sankcje Ligii Narodów mogłyby zmiękczyć stanowisko Włoch i ułatwić porozumienie.

7 grudnia 1935 sir Samuel Hoare udał się do Paryża, tam z Lavalem opracowali plan rozwiązania konfliktu etiopskiego. Włochy miały zaanektować znaczną część urodzajnych równin Abisynii, zamieszkałych w większości przez muzułmanów. 100 tys. km² mieli otrzymać natychmiast, ponad 250 tys. km², praktycznie cała płd. połowa kraju, stałaby się włoską strefą ekspansji gospodarczej i osadnictwa. Cesarzowi miano pozostawić górskie królestwo z chrześcijańskimi poddanymi oraz przydzielić korytarz do portu Assab w Erytrei, w ten sposób kraj miał zyskać dostęp do Morza Czerwonego. Cesarz miał uzyskać specjalną grupę doradców ekonomicznych, złożoną z przedstawicieli Anglii, Francji i Włoch. Politycy byli pewni sukcesu, utwierdzały ich w tym prywatne rozmowy z baronem Aloisim odbyte w Genewie. Mieli też plan zastępczy, gdyby Mussolini nie zgodził się na wytyczenie korytarza ze swoich posiadłości, byli gotowi poprowadzić go poprzez swoje kolonie. Oczywiście Brytyjczycy mieli w tym swój interes, oczekiwali, że zbudują linię kolejową z Assabu do Addis Abeby oraz zmniejszą włoskie wpływy nad Morzem Czerwonym. Selassje słusznie uważał, że plan ten to wyrzeczenie się niepodległości Etiopii. Mussoliniego także ten plan nie interesował, chciał całego tortu dla siebie.

Gdy sprawa ujrzała światło dzienne brytyjska opinia publiczna była oburzona Hoare, który głosił zasady zbiorowego bezpieczeństwa, teraz godził się na ustępstwa wobec Mussoliniego. Hoare podał się do dymisji, zastąpił go Eden. Podobnie postąpił Laval. Liga Narodów i jej zasada zbiorowego bezpieczeństwa zostały skompromitowane. 16 grudnia 1935 Etiopia odrzuciła wspaniałomyślną propozycję pokojowego planu paryskiego.

Protesty Ligi Narodów zbliżyły Mussoliniego i Hitlera. Sankcje były bez żadnego znaczenia, no chyba poza takim, że był to prezent dla faszystowskiej propagandy, która stworzyła z Włoch „oblężoną wyspę” i zyskała nieograniczone poparcie Włochów dla tej wojny. W marcu 1936 r. Hitler wkroczył do Nadrenii, łamiąc postanowienia traktatów z Wersalu i Locarno. Dla Włoch oznaczało to kolejne odwrócenie uwagi światowej opinii publicznej od Etiopii.

9 maja 1936 Włochy ogłosiły powstanie nowego Imperium. Włosi tłumnie ruszyli do Etiopii, by zbijać majątki i odpocząć od prowincjonalnej nudy. Duce był popularny, zaś włoska flota i lotnictwo najsilniejsze w basenie Morza Śródziemnego. Liga Narodów nie była Mussoliniemu do niczego potrzebna, 12 maja Włochy wystąpiły z tej organizacji.

20 czerwca 1936 zalecając zniesienie sankcji wobec Włoch Stany Zjednoczone, po Wielkiej Brytanii i Francji, uznały tym podbój Etiopii przez Włochy. Dziesięć dni później na specjalnym Zgromadzeniu Ligi Narodów w Genewie zjawił się Sellasje. Włoscy korespondenci na galerii dla gości próbowali zagłuszyć go krzycząc i gwiżdżąc. Na wniosek rumuńskiego dyplomaty wyrzucono Włochów. Wystąpienie trwało 45 minut. Ale nikogo nie obchodziła już Etiopia…

15 lipca sankcje przeciwko Włochom zostały zniesione. Z wnioskiem o uchylenie wszystkich sankcji wystąpiła Anglia. Zgromadzenie Ogólne Ligii Narodów przyjęło wniosek jednogłośnie. Wojna etiopska trwała 216 dni, ekonomiczną oblężenie Włoch dokładnie 240 dni.

PROKLAMACJA IMPERIUM

9 maja 1936 na Piazza Venezia Mussolini proklamował renesans Imperium Rzymskiego. Na miejscu słuchało go pół miliona Włochów i Włoszek. Ludzie zajmowali cały plac i rozlewali się na sąsiednie ulice. Szereg reflektorów wskazywał na balkon z którego przemawiał Duce. Balkon ozdabiały średniowieczne gobeliny. Tego wieczoru dyktator aż 42 razy musiał powracać na balkon wywoływany przez rozentuzjazmowany tłum. Mussolini przemawiał wówczas:

Oficerowie! Podoficerowie! Żołnierze wszystkich armii państwa w Afryce i Włoszech!

Lud włoski stworzył imperium własną krwią, będzie je rozwijał własną pracą i bronił własnym wojskiem. Możecie być tego pewni, podnieście, legioniści, wysoko swoje proporce, broń i serca na cześć zmartwychwstania imperium na świętych wzgórzach Rzymu po piętnastu wiekach.

Etiopscy chłopi z niepokojem spoglądają na wojska włoskich najeźdźców. Jeden z nich przygotował nawet włoską tricolore.

Na Facebooku pytaliście o to jak Włosi traktowali Etiopskich jeńców. Cytując bezpośrednio z jednej z książek: „Jeńców po przesłuchaniu zazwyczaj zwalniano, by oszczędzić sobie kłopotów z ich żywieniem. Puszczeni wolno Etiopczycy najczęściej rezygnowali już z udziału w wojnie i wracali do domów”.

Tamże obiecałem też parę słów o polityce zagranicznej.

LIGA WŁASNYCH INTERESÓW

7 stycznia 1935 francuski minister spraw zagranicznych Pierre Laval i Benito Mussolini podpisali porozumienie normalizujące położenie tunezyjskich Włochów (układ Laval-Mussolini lub Pakt Rzymski). Na jego mocy odstąpiono Włochom szeroką strefę pustynną na pograniczu z Libią, część Somali Francuskiego oraz akcje odcinka kolei Dżibuti-Addis Abeba. Oba kraje miały podjąć konsultację gdyby Niemcy zagroziły suwerenności Austrii. Laval zadeklarował także, że pozostawi Włochom „wolną rękę” na terenie Etiopii. Francja zyskiwała sojusznika wobec zaborczych planów Hitlera. W czerwcu 1935 r. włoscy i francuscy generałowie podpisali konwencję wojskową, uzgodnili w niej wspólne działania w przypadku gdyby Hitler zagroził suwerenności Austrii.

Włochy mogły liczyć na poparcie Francji, zarówno przeciw Niemcom w Austrii, jak i Anglikom w Afryce Wschodniej. Anglia miała w Abisynii interesy gospodarcze oraz ambicje terytorialne. Francja odmówiła natomiast udzielenia poparcia Anglii przeciwko Włochom. Anglicy ostrzegli Lavala, że jeśli ten nadal będzie popierał Mussoliniego, to oni wycofają się z kontynentu europejskiego pod osłoną angielsko-niemieckiego układu morskiego. Francja szantażem została zmuszona do ustępstw na rzecz Anglii. By uspokoić własną opinię publiczną przed kolejnymi wyborami Anglia wyniosła sprawę Włoch pod obrady Ligi Narodów. Nie przeszkadzało to oczywiście Anglikom kontynuować negocjacji z Włochami celem uzgodnienia kompromisowego porozumienia.

24 i 25 czerwca 1935 w Rzymie przebywał brytyjski minister ds. Ligi Narodów Anthony Eden. W rozmowach brał udział Mussolini i Fulvio Suvich ze strony włoskiej oraz Eden i ambasador brytyjski Eric Drummond. Brytyjczycy w zamian za rezygnację z podboju Etiopii oferowali Włochom liczne koncesje w Sudanie. Zaproponowali budowę linii kolejowej, biegnącej przez terytorium etiopskie, łączącej Massauę z Mogadiszem (odpowiednio Erytrea i Somali włoskie). Oferta obejmowała także część prowincji Ogaden (terytorium Etiopii…), sąsiadującej z Somali. Wielka Brytania przekazałaby Etiopii port Zeilę (Somali brytyjskie) wraz z wąskim korytarzem, dającym dostęp do morza. Duce odrzucił te propozycje. Ogaden, czyli kolejna bezwartościowa pustynia, nie był mu potrzebny do „kolekcji pustyń”. Dostęp do morza pozwalałby Etiopii jeszcze szybciej rosnąć w siłę i zaatakować włoskie posiadłości w dogodnym momencie – argumentował Mussolini.

Latem i jesienią 1935 r. odbyły się demonstracyjne manewry Royal Navy na Morzu Śródziemnym, Mussolini nie zmienia swojej polityki wobec Etiopii. Poszedł nawet dalej, w sierpniu 1935 r. sugerując dokonanie niespodziewanego ataku na flotę brytyjską na Malcie i w Aleksandrii, mówił wówczas: Z historycznego punktu widzenia konflikt między Włochami i Wielką Brytanią jest nieunikniony.

18 sierpnia 1935 w Paryżu porażką zakończyła się konferencji Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch w sprawie kryzysu etiopskiego. 4 września 1935 rozpoczęła się kolejna sesja Rady Ligi Narodów. 6 września 1935 powołano tzw. „komitet pięciu”, złożony z przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Francji, Polski, Hiszpanii i Turcji. Na jego czele stanął Hiszpan Salvador de Madariaga. Komitet miał zapoznać się z problemem Etiopii i zaproponować jego rozwiązanie. Dzień później komitet zażądał, żeby Włochy i Etiopia wznowiły negocjacje.

9 września rozpoczęło się XVI Zgromadzenie Ligii Narodów. 11 września w Genewie na sali Zgromadzenia Ligi doszło do debaty na temat konfliktu. Przedstawiciel Etiopii Tekle Haurjat przemawiał wówczas: Naród Etiopii wzywa wszystkich ludzi dobrej woli na całym świecie, aby nie dopuścili do tak potwornej niesprawiedliwości, jaką byłoby przelewanie krwi ich braci w Afryce!. Włochy wysuwały zarzut o utrzymywanie niewolnictwa w Etiopii, Haurjat zaproponował wysłanie komisji do swojego kraju, która zbadałaby prawdziwość tych zarzutów. Mussolini już wcześniej głośno wyrażał przekonanie, że Wielka Brytania staje w obronie Abisynii wyłącznie przez wzgląd na chęć utrzymania status quo we własnych koloniach na całym świecie. Minister Spraw Zagranicznych Anglii, Sir Samuel Hoare odpowiadał: Jeśli ktokolwiek wierzy w te podejrzenia, to niech natychmiast i ostatecznie się ich wyzbędzie. W ogóle nie przychodzą nam do głowy żadne samolubne czy imperialistyczne motywy. Anglik uderzył mocno dłonią w pulpit i kontynuował: Wielka Brytania stanowczo popiera zdecydowane wspólne kroki przeciwko wszystkim aktom niesprowokowanej agresji. Przeciwko Włochom wypowiadało się wielu polityków, Maksim Litwinow, przedstawiciel ZSRS, mówił: To Zgromadzenie może się stać kamieniem milowym w nowej historii Ligii.

Zupełnie inaczej wypowiadano się za kulisami. Brytyjczycy proponowali przedstawicielowi Włoch, baronowi Pompeo Aloisi, podział Abisynii pomiędzy Wielką Brytanię, Francję i Włochy. Włosi mieli otrzymać największą część tego kraju, byle tylko zrezygnowali ze zbrojnej interwencji. Milczące przyzwolenie na to wyraził brytyjski premier Stanley Baldwin (sugeruje się nawet, że był pomysłodawcą). Mussolini skomentował to w rozmowie z Aloisim: Ci politycy są zaiste nikczemni. Nie wiem, jakim cudem pozostajesz czysty w ich towarzystwie. Ja potrzebowałbym kąpieli po każdym spotkaniu. Na sali Hoare jedynie blefował, by zmusić Mussoliniego do zaniechania wojny. Jak sam przyznał Anglik, miał tylko zamiar tchnąć nieco życia w jej [Ligi] schorzałe ciało.

21 września 1935 Włochy odrzuciły propozycję utworzenia Rady Ligi Narodów, która miałaby zająć się sprawą kryzysu w Etiopii. 26 września 1935 powołano kolejną komisję Ligi Narodów. W jej skład weszli wszyscy członkowie Rady, z wyjątkiem Włoch. „Komitet pięciu” zakończył swe prace, ten komitet nazwano „komitetem trzynastu”. Efektów pracy komisarzy nadal jednak próżno było wyglądać. 29 września 1935, na posiedzeniu Ligi Narodów, Hajle Sellasje ogłosił powszechną mobilizację wojsk etiopskich. Na początku października 1935 r., Hermann Göring powiedział do polskiego dyplomaty: Nie chciałbym być teraz w skórze Duce. Naziści uznali groźby Ligi Narodów za realne, jednak, było to jedynie grożenie palcem, nikt nie zamierzał umierać za Etiopię.