Fiat G.50 „Freccia” (Strzała):
Myśliwiec jednomiejscowy. Samolot projektowany od kwietnia 1935 przez inżyniera Giuseppe Gabrielli, od 1931 r. szefa drugiego biura konstrukcyjnego Fiata. Wolnonośny dolnopłat. Konstrukcja metalowa, tylko powierzchnie sterowe były pokryte płótnem. Podwozie o szerokim rozstawie kół chowane było w kierunku osi samolotu, a stałe kółko tylne osłonięte było opływową owiewką, często demontowaną podczas eksploatacji.
Projekt wymagał wielu modyfikacji wprowadzonych na żądanie władz włoskiego lotnictwa. Pierwotnie miał to być jednomiejscowy mały, uzbrojony w dwa km myśliwiec. Pojawienie się nowego silnika Fiat A74 spowodowało, że mógł powstać samolot o lepszych osiągach (większy i szybszy). 25 lipca 1935 pojawiła się specyfikacja określająca trzy typy samolotów potrzebnych włoskiemu lotnictwu, szukano: małego i zwrotnego samolotu defensywnego, myśliwca eskortującego i samolotu myśliwsko-bombowego. Nowy G.50 miał spełniać wszystkie te funkcje. Plany nowej konstrukcji wysłano 28 września 1935. Po zastosowaniu zaleconych poprawek otrzymano ostateczny kształt nowego Fiata, tak przynajmniej się wydawało. Samolot miał mieć min. 2 km 7,7 mm, dwa km 12,7 mm i działko 20 mm. Przewidywano też miejsce na komorę bombową. Niestety nastąpiła kolejna zmiana. 10 lutego 1936 ogłoszono nowy konkurs, tym razem szukano samolotu typowo obronnego o krótkim czasie lotu. Uzbrojenie miało się skurczyć do dwóch km kal. 12,7 mm. Samolot miał być wysoce manewrowy, a wymagany czas lotu to zaledwie godzina. Projekt znowu należało przerobić.
Pierwszy z prototypów (MM 334) został oblatany 26 lutego 1937 startując z lotniska Marina di Pisa (producent – firma CMASA). Po locie pilot Giovanni de Briganti zgłosił tendencję maszyny do wpadania w korkociąg. Nie udało się tego zwalczyć, nawet gdy maszyny były już w produkcji (pierwsza seria była obciążona tą wadą). De Briganti wykonał 15 minutowy lot. Samolot wzniósł się na 9900 metrów, w locie poziomym osiągnął prędkość 483 km/h, pułap 6000 m osiągnął w 7 min i 10 s. Próby wykonano bez uzbrojenia. 20 października 1937 wystartował drugi prototyp (MM 335), posiadał on już wszystkie potrzebne zmiany. Podczas szóstego lotu, trzy minuty po starcie, samolot uległ katastrofie, De Briganti zginął 8 listopada 1937 na lotnisku San Giusto. Niebawem zbudowano w CMASA kolejny prototyp, pilotem oblatywaczem został Enzio Guerra.
Prototypy i pierwsza seria (zamówienie z 18 stycznia 1938) 45 maszyn miały kabiny przykryte owiewką odsuwaną do tyłu. Późniejsze miały kabiny odkryte lub tylko częściowo odsunięte (ze względu na przyzwyczajenia pilotów), ale zawsze posiadały oblachowanie za fotelem pilota. Zmodyfikowano też klapy i zmieniono obrys usterzenia pionowego. Budowę prototypu przebudowanego G.50 zlecono wytwórni CMASA z Marina di Pisa. W październiku 1937 zaprezentowano nowego G.50 jako „Freccia”. Na Drugim Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Mediolanie nowy samolot wzbudził zainteresowanie przedstawicieli kilku państw.
W międzyczasie tych wydarzeń ruszyła produkcja „Frecci”. W 1938 roku ponownie rozpisano konkurs na nowy samolot, wziął w nim udział G.50. 9 czerwca 1938 G.50 pilotowany przez płk Lucchini’ego stanął w szranki z konkurentami – IMAM Ro.51 i Macchi MC.200. Samoloty walczyły w 4 „konkurencjach”: wspólnym symultanicznym starcie (oceniano czas startu i długość drogi startowej) – wygrał MC.200 przed G.50, przelot na wysokości 500 m – także wygrał MC.200, symulacja walki z wejściem do niej na wysokości 2000 m – wygrał G.50 dzięki zwrotności i manewrowości, lądowanie do całkowitego zatrzymania – podobne wyniki zarówno MC.200 i G.50. Konkurs Ministerstwa Lotnictwa wygrał Macchi MC.200 (MC.200 8/10 punktów, G.50 5/10 Ro.51 2/10), wyprodukowane już „Freccie” przeznaczono początkowo do rezerwy. Zamówiono też dodatkowe 200 G.50. Łącznie zbudowano wraz z prototypami 791 Fitów G.50 i G.50 bis. Do 1 listopada 1939 dotarło do jednostek bojowych 48 G.50. Pierwszy nowe myśliwce otrzymał 51 Stormo CT (20 i 21 Gruppi). 27 stycznia 1939 na maszynie tego typu w katastrofie lotniczej zginął por. Giovanni Berretta.
Pierwszy lot w jednostce bojowej odbył się na przełomie lat 1938/1939. Karierę bojową rozpoczyna G.50 pod koniec wojny w Hiszpanii. Do tego kraju dostarczono 12 samolotów. Na początku 1939 roku skierowano je tam jako Gruppo Sperimentale Caccia (dowodził major Bonzano) wydzielonej z 20 Gruppo do XXIII Gruppo Caccia. Samoloty często doznawały awarii na polowych lotniskach, zaś podwozie często wypuszczało się z komór przy gwałtownych manewrach. Po zakończeniu wojny w Hiszpanii zakłady Fiata rozpoczynają produkcję samolotów tego typu dla Regia Aeronautica. W wyniku zdobytych doświadczeń zmodyfikowano podwozie i wprowadzono częściowo odkrytą kabinę pilotów.
W chwili wybuchu wojny eksploatowano 118 (97?) samolotów G.50, w tym 89 w gotowości bojowej. Wykorzystywany do przechwytywania, zadań szturmowych, eskortowania konwojów i wypraw bombowych. Początkowo G.50 operują nad południową Francją, potem z terenu Belgii w Bitwie o Anglię. Niewielki zasięg czynił je jednak niemal nieprzydatnymi. Mimo modyfikacji nie stają się równorzędnym przeciwnikiem dla myśliwców alianckich. Dlatego samoloty przebazowano do Albanii, skąd działały przeciwko Grecji (w 24 i 154 Gruppo Caccia). Jednak i tam zjawił się RAF, „Freccie” ustępowały prędkością „Hurrican’om”, a „Gladiatorom” zwrotnością. Największym atutem G.50 była jego prędkość w locie nurkowym. Część maszyn przystosowano do pełnienia misji myśliwsko-bombowych – wyposażono je w podskrzydłowe zamki bombowe, zabierały min. bomby przeciwpiechotne – takie maszyny otrzymał 50 Stormo walczący w Afryce Północnej. W latach 1940-1943 ponad 100 G.50 przebudowano na dwuosobową wersję szkolno treningową oznaczoną G.50B. Z czasem powstała wersja G.50bis. W chwili kapitulacji 19 G.50 pozostawało w 50 Stormo Assalto w Lonate Pozzolo, jeden w Ajaccio na Korsyce w 159 Gruppo, a Albanii było 7 G.50 w 376 Sq. i 5 w 392 Sq. – obie stacjonowały w Tiranie, w greckim Araxos 385 Sq. miała 3 „Freccie”, na Rodos było 13 G.50 z 154 Gruppo CT (8 sprawnych). Na Bałkanach „Freccie” przejęli Niemcy. We Włoszech latały dla barw południa i w ANR – prawdopodobnie do kwietnia 1945 służyło w nim 12 G.50B.
Po wojnie domowej w Hiszpanii zainteresowanie samolotem wykazały: Boliwia, Węgry, Szwecja, Finlandia, Persja i Syjam. W 1939 roku 35 G.50 zakupiła Finlandia. Samoloty dostarczono w lutym 1940. Biorą udział w walkach z Rosjanami w latach 1941-1944 a potem także przeciw Luftwaffe. Kapitan Olli Puhakka uzyskał na G.50 13 zwycięstw, porucznik Oiva Tuominnen odniósł zaś aż 23 zwycięstwa. Kilka fińskich myśliwców przetrwało wojnę i służyło do 1947 roku. Samoloty trafiły też do Hiszpanii i Chorwacji.
G.50B – dwumiejscowy wariant szkoleniowy, dwuster z zakrytą kabiną ucznia i odkrytą instruktora. Umowę pomiędzy Fiatem a Regia Aeronautica podpisano 29 lipca 1939. Prototyp oblatano 30 kwietnia 1940. Samolot produkowany w latach 1939-1943, wyprodukowano 106 tych maszyn w 3 seriach (ogółem 139?). Ostatnie z nich zakończyły służbę w szkole w Lecce we wczesnych latach powojennych. (Dane różniące go od zwykłego G.50: wysokość – 2,8 m, masa całkowita – 2300 kg, prędkość lądowania -118 km/h, pułap – 9100 m, wznoszenie – na 6000 m w 8 min i 10 s)
G.50ter – oblatany 17 lipca 1941 przez pilota Aeritalia Agostiniego. Powstał prototyp z silnikiem gwiazdowym A.76 RC.40/S o mocy 1000 KM, osiągał prędkość maksymalną 530 km/h. Miał zmodernizowane uzbrojenie i podwozie. Mimo obiecujących wyników testów (loty odbyły się także w listopadzie 1941) w grudniu 1941 zakończono pracę nad tym samolotem. (inne dane różniące do od G.50: rozpiętość – 11 m, długość – 8,19 m, wysokość – 2,88 m, masa własna – 2100 kg, masa startowa – 2700 kg, prędkość lądowania – 124 km/h, zasięg – 1000 km, pułap 10 000 m, wznoszenie – na 6000 m w 7 min i 10 s)
G.50V (Veloce – szybkość) – Zakładom CMASA w Marino di Pisa nakazano budowę dwóch prototypów. Prototyp oblatany 25 sierpnia 1941 na lotnisku w Turynie. Niestety samolot pilotowany przez Enzio Guerre wykazywał braki, dotyczyły sterowności i przegrzewania się niedostatecznie chłodzonego silnika. Wady wyeliminowano i w grudniu 1941 za sterami samolotu zasiadł Valentino Cus. Dobrze wypadł test wznoszenia, 6000 metrów samolot osiągnął w 5 minut i 30 sek. Posiadał silnik rzędowy chłodzony cieczą Daimler-Benz DB 601A (włoski Alfa Romeo RA.1000 RC.41 „Monsone”) o mocy 1175 KM, osiągnięto na nim prędkość maksymalną 580 km/h. Jednak dostęp do silników DB 601 był ograniczony, pojawiły się też DB 605 o mocy 1475 KM, dlatego też projekt zarzucono. Uzyskane podczas prób dane stały się podstawą kolejnego projektu Gabrielliego – G.55. (Inne dane odróżniające go od G.50: rozpiętość – 11 m, długość – 8,66 m, wysokość – 2,6 m, masa własna – 2104 kg, masa całkowita 2900 kg, prędkość lądowania – 125 km/h, zasięg – 1250 km, pułap 10500 m)
G.50 Idro – projekt wodnosamolotu.
G.50 RT – Ricognazione Terrestre, projekt samolotu rozpoznawczego z 1941 roku.
G.50 CN – na zamówienie Węgier w 1943 roku powstał projekt myśliwca nocnego. Nie został zrealizowany.
G.50 ON (Observatione Navale) – wersja rozpoznania morskiego, identyczna jak G.50 B, nie produkowana seryjnie.
Dane dla G.50:
Napęd: 14-cylindrowy silnik w układzie podwójnej gwiazdy Fiat A.74 RC.38 o mocy 870 (840?) KM
Prędkość maksymalna: 472 km/h na 6000 m, 504 km/h na 4500 m (456?)
Prędkość przelotowa: 415 km/h
Prędkość lądowania: 114 km/h
Wznoszenie: na 1000 m w 50 sekund, na 2000 m w 2 min i 3 s, na 3000 m w 3 min i 10 s, na 4000 m w 5 min i 30 s, na 6000 m w 7 min. 30 s., 12,5 m/sek.
Pułap: 10700 m
Zasięg: przy prędkości ekonomicznej 670 km (645?)
Masa: 1940 kg (pusty samolot), masa użyteczna – 410 kg, 2350 kg (maksymalna masa do startu)
Wymiary: rozpiętość – 10,96-99 m, długość –8,03 m, wysokość – 2,96 m, powierzchnia skrzydeł –18,25 m kw.
Uzbrojenie: skierowane do przodu 2 stałe km Breda-SAFAT kal. 12,7 mm umieszczone nad silnikiem
Dane dla prototypu:
Napęd jak maszyny seryjne.
Prędkość maksymalna: 470 km/h
Prędkość lądowania: 118 km/h
Zasięg: 700 km
Pułap: 9500 m
Wznoszenie: na 1000 m w 1 min i 3 s, 2000 m w 2 min i 30 s, 3000 m w 4 min i 20 s, 4000 m w 6 min i 10 s, 5000 m w 7 min i 15 s, 6000 m w 8 min i 44 s
Masa: 1970 kg (masa pustego samolotu), masa użyteczna – 430 kg, 2400 kg (maksymalna masa do startu)
Wymiary: rozpiętość – 10.73 m, długość – 7,8 m, wysokość – 2,96 m, powierzchnia nośna – 18 m kw
Leksykon Uzbrojenia: Myśliwce Regia Aeronautica i ANR w latach 1923-1945
Zdjęcia: 47 zdjęć Fiata G.50 „Freccia”
