Wojna Mussoliniego

Kolumna strzelców alpejskich (Alpini) w marszu w 1917 roku. Dokończmy sobie wątek walk w Alpach z książki A. Chwalby, „Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918”.

Na domiar złego istniało ryzyko lawin kamiennych, a zimą śnieżnych. Na szczęście dla żołnierzy pociski, wpadając w głęboki śnieg, często nie eksplodowały. Procent niezdetonowanych był znacznie wyższy niż w warunkach normalnych, lecz nawet te, które nie eksplodowały, mogły uruchomić lawinę. „Najbardziej przerażającym wrogiem była sama natura […], całe plutony były zmiatane bez śladu, bez krzyku, bez jakiegokolwiek odgłosu, poza tym, jaki wydaje sama gigantyczna biała masa” – wspominał włoski strzelec alpejski. Lawiny były potężne, bo w Alpach leżały olbrzymie ilości śniegu. Zimą na wysokości 2000 metrów n.p.m. jego warstwa miała grubość około 5 metrów, a na wysokości 3000 metrów mierzyła 9 metrów. Lawiny, śmiertelne pułapki, porywały oddziały, magazyny, lazarety, stanowiska ogniowe i potężne działa wraz z obsługą. Na froncie tyrolskim zginęło 150-180 tysięcy ludzi, z czego 60 tysięcy zostało porwanych przez lawiny – czyli ponad dwa razy więcej, niż było ofiar gazu na froncie zachodnim. Jako najtragiczniejszą wspomina się zimę, która przyszła nagle jesienią 1916 roku. Przyniosła śnieg, mróz, na zmianę odwilż i lawiny. W grudniu 1916 roku od tych ostatnich po obu stronach zginęło około dziesięciu tysięcy żołnierzy. Była to bodajże największa do dzisiaj tego rodzaju katastrofa. Ciała zabitych zwożono jeszcze w czasie wiosennych roztopów (ba, do dzisiaj odkrywa się zwłoki…).

W okresie zimowym większość żołnierzy schodziła w kierunku dolin, niemniej część załóg spędzała go na dużych wysokościach, pilnując systemów alarmowych, zabezpieczając sprzęt, konserwując części do armat i karabinów. „Zawierucha była tak silna, a śnieg tak głęboki, że uszedłszy z najwyższym mozołem kilkadziesiąt metrów, wobec zbytniego naprężenia muskułów w podudziu próbowałem sunąć dalej na kolanach, ale i to mi się nie udawało. Przez trzy dni byliśmy zupełnie odcięci od świata…” – wspominał generał Jan Romer. Przykre i bolesne doświadczenia z lawinami śnieżnymi skłoniły obie strony do rozbudowy służb ratunkowych oraz zatrudniania meteorologów i geologów, którzy na podstawie stanu pogody i ukształtowania terenu mieli określać termin i kierunek zejścia lawin. Budowano, a przynajmniej starano się budować specjalne zapory przeciwlawinowe, ale z reguły nie były one skuteczne.

Latem niezwykle groźne były burze, gdyż nawet niewielkie kawałki metalu mogły przyciągać pioruny. Dlatego podczas wyładowań atmosferycznych żołnierze porzucali broń, hełmy, czekany, opuszczali stalowe schrony, porzucali metalowe drabinki i kable telefoniczne. Pioruny, uderzając w skały, kaleczyły i zabijały ludzi, a uciekający w panice nieraz wpadali w szczeliny skalne lub lodowe. Burzom towarzyszyły gwałtowne huragany, które porywały namioty i niszczyły drewniane baraki.

Mimo tych wszystkich niebezpieczeństw działania wojenne w górach trwały. Kiedy już ulokowano żołnierzy, przystępowano do instalowania dział, z których część była wyposażona w kopuły pancerne do ochrony sprzętu i załogi przed ogniem nieprzyjaciela. Zazwyczaj działa ustawiano na półkach skalnych, które przygotowywali minerzy i saperzy. W pierwszej kolejności należało je zmontować z elementów transportowanych za pomocą lin i podnośników. Trwało to kilka dni i nie zawsze kończyło się sukcesem. Bywało, że montaż był możliwy tylko nocą, co nie znaczy, że był bezpieczny, gdyż wróg nie ułatwiał pracy, penetrując półki skalne słupami światła z reflektorów oraz za pomocą rozświetlających mrok rac. Niejeden żołnierz zginął, niejedno działo spadło w przepaść, niemniej mimo trudności obie strony odnotowywały sukcesy.

Walki o Monte Sabotino w 1916 roku (góra położona na granicy włosko-słoweńskiej na północ od miasta Gorizia; 609 m n.p.m.). Wracamy w Alpy.

Marsze żołnierzy w góry poprzedzali minerzy, saperzy, górnicy i jeńcy. Część górników była umundurowana, inni nosili cywilne ubrania z opaskami i czapką wojskową. To oni budowali drogi i szosy prowadzące na szczyty. Detonując ładunki wybuchowe, przygotowywali schrony, które służyły jako noclegownie dla żołnierzy, magazyny, kantyny, szpitale czy stanowiska dla artylerii. Schrony te betonowano, zabezpieczano cegłami i blachą falistą oraz plandekami chroniącymi przed spływającą wodą. Łączono je podziemnymi korytarzami skalnymi oraz szybami, które doprowadzały powietrze i światło. Instalowano w nich piecyki, które osuszały wilgotne powietrze. Wejścia do schronów były wielokrotnie załamane, tak by chronić żołnierzy przed odpryskami pocisków i w pewnej mierze przed atakami gazowymi.

Starano się, by cały obszar zajęty przez „swoich” łączyła sieć telefoniczna i elektryczna, by był on wyposażony w dzwonki alarmowe, urządzenia sygnalizacyjne, reflektory. Wojna przemysłowa i wyścig technologii przeniosły się w góry.

Gdy schrony były już zbudowane, należało do nich przetransportować żołnierzy, sprzęt, artylerię i drut kolczasty. Ta olbrzymia praca spoczywała na barkach służb pomocniczych. Na jednego walczącego żołnierza przypadało pięciu, siedmiu pracujących na zapleczu.

Największych trudności przysparzało dostarczenie żelaznych porcji żywności na dwa tygodnie oraz opału. W górach żołnierze byli skazani na monotonną dietę, opartą na produktach z konserw, gdyż nie dawało się przetransportować kuchni polowych, a za szczyt luksusu uchodziła możliwość korzystania z podgrzewaczy. Bywało jednak, że zaopatrzenie zawodziło i żołnierze głodowali. „Gdyby tylko nie ten głód! Żuje się skórę ze słoniny, pragnienie próbuje ugasić śniegiem” – pisał jeden ze strzelców.

Niełatwo było też dostarczyć wodę. Wnosiły ją zwierzęta juczne zaopatrzone w kosze z cysternami, budowano też wodociągi z odległych nieraz stron, a na miejscu wykuwano doły na wodę. Do transportu żołnierzy i lżejszego sprzętu służyły wyciągi linowe, ale wykorzystywano też muły, osły i konie. W niższych partiach gór żołnierze maszerowali po nowo wybudowanych drogach i groblach, funkcjonowały też linie kolejki wąskotorowej, której sieć w czasie wojny została powiększona. W wyższe partie gór maszerowali wytyczonymi szlakami, w razie potrzeby zabezpieczanymi drabinkami ze sznurów lub stali. Jedna z takich dróg liczyła 3000 metrów i nazwano ją włoską drabiną do nieba.

Gdy wreszcie żołnierze docierali w miejsca dla nich przewidziane, przystępowali do budowy stanowisk, mających ochronić ich przed ogniem nieprzyjacielskich pocisków karabinowych i artyleryjskich. Ich pole rażenia było większe niż na terenach nizinnych, gdyż wyrwane z podłoża kawałki skalne raziły nieraz skuteczniej niż pociski artyleryjskie. Możliwości budowy były uzależnione od pory roku. Najtrudniej było w czasie jesiennych i wiosennych zadymek śnieżnych. „Zadyma; bierzemy deski na budowę baraków i żelazne kołki […]. Osłonę moją stanowią worki wypełnione ubitym mocno śniegiem i żelazna tarcza. Przed naszym rowem znajduje się drut kolczasty, w znacznej części przysypany śniegiem […]. Mróz siarczysty. Jesteśmy całkowicie pod gołym niebem” – pisał Benito Mussolini, późniejszy Duce. Latem musiano budować, czy raczej kuć skalne okopy i pieczary oraz wykorzystywać naturalne groty. Zamiast okopów ryto zagłębienia, a z uzyskanego przy tym urobku stawiano przedpiersia, które wzmacniano workami z piaskiem. Wzmożona jednak w warunkach górskich siła podmuchu artylerii sprawiała, że stanowiska obronne były mało wytrzymałe, co dodatkowo potęgowało straty. A były one wysokie także dlatego, że transport rannych do niżej położonych ambulatoriów nie należał do łatwych i niejeden się wykrwawił, zanim otrzymał pomoc. Również pochówek zabitych był utrudniony – z braku miejsca: „Ludzie leżą całymi dniami obok rannych i zabitych, ciężkie granaty otwierają groby, leżące nieraz bezpośrednio na pozycjach obrony, i rozrzucają po nich rozkładające się zwłoki […]. Ludzi ogarnia wstręt, zatracają wszelką chęć do jedzenia, a z braku wody nie mogą się myć” – raportował jeden z austriackich generałów.

Stanowisko ogniowe włoskiej armaty (cannone 65mm/17?) na stanowisku wysokogórskim. Przepraszam, że strona ma ostatnio ogromne problemy z regularnym działaniem. Spowodowane jest to ogromną ilością zamówionych przez wydawców tekstów – pisze się książka, piszą się artykuły i już mogę awansem dodać, że chcę zająć się także I wojną światową i to nie tylko Włochami. Kiedyś dostałem od Was zielone światło na tematy związane z Wielką Wojną. Dlatego zapraszam na małą serię wpisów o wojnie alpejskiej z książki A. Chwalby, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918.

„Wszechmogący Boże, który wszystkim władasz, ocal nas przed nieugiętym zimnem, wirującą zamiecią, zejściem lawiny i kieruj naszą stopę w bezpieczne miejsce. Chroń nas na powodującej zawrót głowy grani, na pionowej ścianie, nad zdradziecką przepaścią” – tak oto modlili się włoscy strzelcy alpejscy. Wojna alpejska, zwana też wysokogórską, stanowiła w istocie osobliwą formę wojny pozycyjnej, gdyż odbywała się w ekstremalnych warunkach, na dużych wysokościach, w górskim krajobrazie, z licznymi przeszkodami w postaci ostrych szczytów, stromych wąwozów, wartkich potoków, w rozrzedzonym powietrzu i bardzo często w niskich temperaturach. Prowadzenie działań utrudniały także dobowe amplitudy temperatur: w południe panował upał, a nocą temperatura na dużych wysokościach spadała poniżej zera. Ta najbardziej szalona, absurdalna i trudna do wyobrażenia wojna była walką z potęgą natury.

O pogodzie i górach mówiono, że są dodatkowym przeciwnikiem. W wyższych rejonach warunki zimowe panowały przez większość roku, zadymki i zawieje śnieżne zdarzały się nawet latem, a w partiach najwyższych wojowano ponad granicą wiecznego śniegu. Z powodu opadów, mgły, ostrego słońca widoczność nieraz była bliska zeru. Żołnierze musieli się nauczyć z tym żyć, pamiętając o możliwości odmrożeń, ryzyku lawin, o konieczności noszenia z sobą w śniegowych tunelach trzydziesto-, czterdziestokilogramowych plecaków z zaopatrzeniem. W takich warunkach niezbędna była aklimatyzacja, gdyż w rozrzedzonym powietrzu żołnierze szybko się męczyli.

Szczęśliwie dla nich z reguły nie prowadzono działań wojennych w zimie, gdyż uniemożliwiały to śnieg, mróz i lawiny. Zamarzały zamki w karabinach i lufy w działach.

Z atakami czekano zazwyczaj do wiosny, ale zimowa aura nieraz i tak zaskakiwała w trakcie działań wiosną i jesienią. Do walki w wysokich górach należało przygotować właściwy sprzęt i ludzi. Od 1872 roku w armii włoskiej zaczęto szkolić strzelców alpejskich i do 1915 roku utworzono osiem pułków. Niemcy sformowali Korpus Alpejski, a Austro-Węgry kompanie wysokogórskie. Oddziały górskie powołali do życia także Francuzi, Rumuni i Bułgarzy. W formacjach alpejskich służyli najczęściej górale, którzy mieli ukończone kursy narciarskie
i wspinaczkowe. Byli wyposażeni w narty, czekany, raki, haki, liny i rakiety śnieżne. Zimą nosili ciepłe mundury z ochraniaczami. W czasie wojny strony wojujące organizowały liczne kursy dla zainteresowanych sztuką wojny alpejskiej.

Działania wojenne prowadzono na coraz większych wysokościach, gdyż oczywiste były korzyści z opanowania terenu górującego nad doliną i niżej położonymi szczytami, a tym samym nad wojskami wroga. Dobrze ulokowany na półce skalnej alpinista z bronią maszynową mógł powstrzymać atak nieprzyjacielskiej kompanii piechoty i spowodować olbrzymie straty. Na wojska przeciwnika można było spuszczać tak zwane bomby rolujące, kształtem przypominające beczki, z zapalnikiem czasowym, które miały wybuchać, gdy bomba docierała w miejsce stacjonowania oddziałów wroga.

Wojna alpejska jeszcze bardziej niż nizinna faworyzowała obrońców, gdyż niemal każdy atak musiał być skierowany na obiekty położone wyżej. Natomiast gdy walczące ze sobą oddziały znajdowały się na tej samej wysokości, niejednokrotnie dochodziło między nimi do pojedynków na półkach skalnych, które nazywano ścianami śmierci. W górach wrogie transzeje znajdowały się często tak blisko siebie, że doskonale słychać było rozmowy nieprzyjaciół, grzechot misek i jęki rannych. Co zrozumiałe, walczono wyłącznie w ciągu dnia. Boje toczyły się nawet na lodowcach, jak choćby w Passo del Tonale w czerwcu 1915 roku, na wysokości 1883 metrów n.p.m., na lodowcu Marmolada na wysokości 3342 metrów n.p.m., na Adamello, Presanelli, w masywie Ortles. I atakujący, i obrońcy poruszali się na nartach.

CDN.