Wojna Mussoliniego

Samochód pancerny Lancia IZM i tankietka C.V.33 pokonują przeszkodę wodną. Wszystkiemu z zainteresowaniem przyglądają się Etiopczycy.

FRONT POŁUDNIOWY

Front południowy gen. Grazianiego nacierał z Somalii, uderzenie szło po linii Gorrahej – Harrer – Dire Daua. Naprzeciwko stały wojska rasów Nesibu Zamaniely i Desty, ok. 150 tys. żołnierzy. Zadanie włoskiego frontu południowego to wiązać jak największe siły wroga i odciągać je z frontu północnego. Siły te miały też zapobiec ewentualnemu uderzeniu Etiopczyków na Somalię.

W przeciągu całej kampanii zaangażowano tu: 29. DP „Peloritana”, DP „Libia”, 6. Dywizję Czarnych Koszul (dalej użyto skrótu DCK) „Tevere” (gen. Enrico Boscardi) orazi Inne mniejsze jednostki armijne i kolonialne, min. brygadę dowodzoną przez płk Luigiego Fusciego, składającą się z czterech batalionów askarysów z Jemenu i Somalii. Innymi oddziałami kolonialnym dowodził gen. Guglielmo Nasi. Wsparcia udzielała też armia feudalna somalijskiego sułtana Olol Dinle.

Sezon deszczowy w Somalii zaczyna się miesiąc później i w październiku trwał on nadal utrudniając działania gen. Grazianiemu. Mimo to przeprowadzano ograniczone działania. Somalijscy dubaci 4 października 1935 zajęli Dolo Odo i Maladdaie nad rzeką Giuba (Jubba). 6 października w ręce agresorów wpadła forteca Gerlogubi (Gedlegube), zajmująca ją bande straciła 10 żołnierzy. 20 października dubaci zajęli wioskę Calaffo, stolicę przygranicznego regionu Sciaveli. 21 października wojska włoskiego sprzymierzeńca, somalijskiego sułtana Olol Dinle opanowały po zwycięskiej walce Gheledi (Geladi, Galladi). Tym samym w posiadaniu Włochów znalazł się cały region Sciaveli. Teraz najbliższym istotnym celem było Gorrahei, leżące nad potokiem Fafan. Trzydziestego tego miesiąca Włosi wyszli nad bronioną przez Etiopczyków rzekę Dawa.

Ofensywa jednak utknęła z braku wody. Opanowano spory obszar, jednak w większości były to pustynie obszaru Ogadenu. Wodę dowożono samochodami, brakowało także paliwa. Kolejnym celem na południu było Gorrahei (Gorrahej, Gorrabei). Miasta bronił batalion Gwardii Cesarskiej, liczący 1000 ludzi, wsparty wojownikami z pustyni Ogaden – 2000 ludzi pod dowództwem Omara Samantara. Wszyscy Etiopczycy byli uzbrojeni w dobre karabiny oraz 60 ciężkich karabinów maszynowych. W mieście znajdowały się też okopane działa. Grazziani do ataku rzucił sześć batalionów Somalijczyków i Jemeńczyków, przewiezionych ciężarówkami. Wsparcia udzieliło dziewięć tankietek oraz 12 samochodów pancernych. Siły włoskie zostały podzielone na dwie kolumny, dubaci wraz z pojazdami pancernymi szli z Gherlogubi, a arabscy askarysi, wsparci sekcjami kaemów, byli przewożeni ciężarówkami z Belet Uen, leżącego na terenie Somalii. Obawiając się umocnień w Gorrahei, przygotowano wsparcie lotnicze na 3 i 4 listopada.

Bombardowanie 3 listopada spowodowało wybuch paniki u ludzi Omara Samantara, którzy opuścili miejscowość i rozproszyli się po okolicy próbując ujść samolotom. Atak 4 listopada poprzedził poranny nalot 12 samolotów. W czasie nalotu zginął lokalny dowódca Etiopczyków – grasmacc (tradycyjny stopień oznaczający dowódcę lewego skrzydła) Afeuorch, po tym zdarzeniu zbiegli oni z Gorrahei. W tym czasie obie włoskie kolumny połączyły się w rejonie Mererale, 30 km na wschód od Gorrahei. W ciągu tygodnia 2 tys. z obrońców miasta zbiegło do sił gen. Fusciego i poddało się. Jednak 500 żołnierzy wycofało się w porządku na północ. Pościg za nimi utrudniła askarysom powódź, która zamieniła potok Fafan w poważną przeszkodę. Mimo to dubaci dopadli Etiopczyków, zdobywając dwa działa, wiele innego materiału wojennego i biorąc licznych jeńców. 130 km na północ od Gorrahei, w miejscu gdzie zbiegały się Fafan i Gerrer, dubaci starli się z tysiącem żołnierzy regularnych wojsk etiopskich, przewiezionych tam pospiesznie ciężarówkami. Eskortę tych sił stanowiły samochody pancerne. Także tym razem dubaci odnieśli wielki sukces, zmuszając przeciwnika do odwrotu okupionego stratą dużej ilości sprzętu i setkami ofiar. Wśród ofiar był też niezidentyfikowany europejczyk.

Efektem tych walk było zajęcie Gabredarre. W okolicy Gorrahei urządzono „fabrykę wody”, dostarczała ona dziennie ok. 100 tys. litrów filtrowanej wody. Efektem tych zwycięstw było poparcie dla działań włoskich wyrażone przez ludność somalijską, która zamieszkiwała południową i środkową część Ogadenu leżącą w granicach Etiopii. Żołnierze miejscowych formacji często się buntowali, dochodziło do dezercji. Na tyłach nasilały się też działania partyzanckie, poza tym opór wojsk gen. Zamanieli był niewielki.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego

Uroczystość na polu bitwy pod Aduą (1.III.1896), październik 1935 r. Na koniu siedzi gen. Emilio De Bono.

ZDRADA POD MACALLE

10 października 1935 na stronę włoską przeszedł, dzięki staraniom wywiadu, dowódca obrony okolic Macalle, dostojnik z możnego rodu, Hajle Sellasje Gugsa (zięć cesarza). Podobnie postąpiły podległe mu siły, 1200-1500 żołnierzy skapitulowało o zachodzie słońca przed I. Korpusem gen. Santiniego. Gugsa należał do przeciwników cesarza, który bezskutecznie próbował zjednać go sobie dając mu za żonę swą córkę Zennebe Uerk (zmarła tuż po uroczystościach weselnych). Hajle Sellasje Gugsa był krewniakiem dawnego cesarza Jana IV i jako taki uważał się za pretendenta do tronu. Włosi oczywiście obiecali wesprzeć te dążenia i co jeszcze bardziej oczywiste nie mieli zamiaru nigdy realizować tych zobowiązań. Włoscy historycy akcentują to zdarzenie nieco inaczej. Najbitniejszy z ludów Etiopii – mieszkańcy prowincji Tigraj, skapitulowali dając dowód moralnego upadku imperium. Miało się tak stać z powodu prześladowań przeciwników politycznych cesarza i nadużyć władzy. Jedynie w oczach rządu z Addis Abeby i Ligi Narodów inwazja miała w sobie coś niesprawiedliwego. Na niekorzyść Hajle Selssje działały od dawna tlące się konflikty plemienne, które po inwazji wybuchły z pełną mocą. Tysiące jego poddanych przeszło na stronę Włochów. Już przed kampanią włoscy żołnierze liczyli, że przynajmniej etiopscy chrześcijanie będą przechodzić na ich stronę.

Następnym celem było święte miasto Axum (Aksum). Król Ezana (320-342), za pomocą misjonarzy z Syrii, sprowadził chrześcijaństwo do Axum i istniejącego tu królestwa. Od tego czasu miasto stało się centrum chrześcijaństwa w Abisynii. Także dzisiaj Axum pozostaje świętym miastem etiopskiego chrześcijaństwa. Jeden z obelisków z Axum, mający 33 m wysokości, został przewieziony do Rzymu po podboju Etiopii przez Włochów i stoi po dziś dzień na placu na Lateranie [taką informację podaje książka z 2009 r., natomiast z Wikipedii można się dowiedzieć, że na początku XXI wieku zwrócono go Afrykańczykom…].

15 października 1935 3. Brygada Erytrejska zajęła Axum, starożytną etiopską stolicę. Potem jednak ofensywa utknęła. Upał i pył powodowały przegrzewanie się silników ciężarówek, a tankietki często traciły gąsienice w trudnym terenie. Abisyńczycy toczyli otwartą wojnę, zamiast skupić się na wojnie partyzanckiej na rozległych i górzystych obszarach kraju. W ataku przeszkadzały też nieliczne drogi, będące właściwie ścieżkami. Terytorium Abisynii stanowiły pustynne leje kresowe przeplatające się z płaskowyżami o stromych podejściach i głębokimi wąwozami. Tubylcy znakomicie znali teren i potrafili go wykorzystać wciągając Włochów w zasadzki. Gen. De Bono stworzył tutaj front liczący w linii prostej ok. 90 km. Był to teren strasznie trudny dla działania wojsk, np. na południe od Adigrat leżały szczyty górskie mające grubo powyżej 3000 m (Amba Alequa liczy sobie 3290 m). De Bono przystąpił do rozbudowy i umacniania szlaków zaopatrzenia, potrzebnych do dalszej ofensywy. Lotniska i drogi budowało 50 tys. ściągniętych w tym celu robotników. Lotnictwo transportowało ogromne ilości materiałów budowlanych.

Cesarz Selassje wierzył, że rzucając na wroga masy wojowników opóźni ich marsz, a zarobiony w ten sposób czas wpłynie na ich kłopoty z zaopatrzeniem wynikające z sankcji Ligi Europy. Cesarz nakazywał w rozkazie generalnym: Teraz każdy zostaje zmobilizowany, a wszyscy chłopcy na tyle dorośli, by dzierżyć dzidę, zostaną wysłani do Addis Abeby. Żonaci mężczyźni zabiorą ze sobą żony, by te nosiły jedzenie i gotowały. Bezżenni wezmą ze sobą dowolną kobietę nieposiadającą męża…, z wojennego obowiązku zwolniono matki niemowląt, niewidomych, tych, którzy nie są w stanie chodzić, lub z innej przyczyny są niezdolni do dzierżenia dzidy. Każdy, kto zostanie w swoim domu po wydaniu niniejszego rozkazu, zostanie powieszony.

Większość sił na froncie północnym miała iść teraz wzdłuż płaskowyżu etiopskiego po linii Adigrat – Jezioro Aszangi (wł. Ascianghi). Działać tutaj miały I. KA oraz Korpus Wojsk Tubylczych. Opanowana wcześniej linia Adigrat-Enticcio-Adua-Axum miała być teraz broniona przed atakami wroga z nizin. Ewentualnie, przewidywano możliwość przeprowadzania uderzeń prewencyjnych.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego

Ras Dascian (Ras Daszan), czyli najwyższa góra w Etiopii, wg. książki z której korzystałem 4620 m, wg. Wikipedii nieco mniej – 4549 m. Ten widok wiele mówi o trudach kampanii toczonej na etiopskim płaskowyżu. Biada maruderom, którzy zgubili drogę w tych skalistych dolinach. Ukstzałtowanie terenu pozwalało też orientującym się w okolicy tubylcom przenikać na włoskie tyły i atakować pojazdy z zaopatrzeniem i inne służby tyłowe. Wojna była okrutna, lepiej było palnąć sobie w głowę, niż dostać się w ręce Etiopczyków, to prawie na pewno oznaczało tortury i śmierć w męczarniach…

Żołnierze etiopscy w tradycyjnych strojach. Prawdopodobnie należą do którejś z formacji nieregularnych, zwoływanych przez lokalnych rasów w przypadku wybuchu wojny.

POCZĄTEK NA PÓŁNOCY

W okresie od maja do września w Etiopii panuje pora deszczowa, po jej zakończeniu można było prowadzić działania wojenne. Kampanię też należało skończyć szybko, inaczej polowe lotniska i nieliczne drogi nie nadawałyby się do użytku. Suche koryta sezonowych rzeczek zamieniają się wówczas w trudne do przebycia rwące rzeki. Na północy kraju rozciąga się ogromny płaskowyż o średniej wysokości nad poziomem morza 2000-2500 metrów. Poprzecinany przez głębokie doliny i licznie występujące skaliste i strome góry (Ambe), które przekraczają 3500 metrów, z najwyższą z nich Ras Dascian (4620 m).

27 września 1935 w gazecie „Il Piccolo” napisano: W Etiopii zakończyła się pora deszczowa. Być może niedaleki jest już dzień, kiedy uczestnicy genewskich dyskusji zostaną rozbudzeni grzmotem dział. Wtedy panowie ci zrozumieją, że Włochy rozpoczęły regulowanie swoich starych i nowych długów. 1 października 1935 erytrejscy Askarysi zajęli górę Moussa Ali, leżącą już na terenie Etiopii.

Atak rozpoczął się bez wypowiedzenia wojny. Wykorzystano bazy w Erytrei i Somali Włoskim. Nowocześnie wyposażona armia z czołgami i lotnictwem walczyła z prymitywnie wyposażonym wojskiem etiopskim, które mimo to stawiło zacięty opór. Główne natarcie miało nastąpić na froncie północnym. Pierwsza faza uderzenia miała doprowadzić Włochów do linii Adigrat – Enticcio – Adua, z możliwością kontynuowania ofensywy do Axum (Aksum). Następnie agresja miała przebiegać po linii Macalle – Dessie – Addis Abeba. Drugi z kierunków pokrywał się z tzw. „drogą cesarską”, prowadzącą ze stolicy w stronę Erytrei. Najważniejszym celem było ostatnie z tych miast, stolica Etiopii. Na tym froncie skupiono 2/3 sił biorących w agresji.

O 5.00 3 października 1935 wojsko włoskie ruszyło do ataku, w skoordynowany sposób biorąc Abisynię w kleszcze. Jednocześnie trwał główny atak na południe z Erytrei i na północ z Somali. Awangardę stanowiły jednostki kolonialne. Mobilizacja armii etiopskiej trwała powoli, głównym przeciwnikiem Włochów były początkowo trudny teren i trudności z zaopatrzeniem. Często trzeba było je dostarczać z powietrza. Włosi posuwali się w kolumnach, które osłaniały pojazdy pancerne. Tankietki zapuszczały się czasem nawet na kilkadziesiąt kilometrów od awangardy własnych wojsk. Pełniły wówczas zadania rozpoznawcze, ale zajmowały też studnie do czasu, aż nie nadeszły własne wojska.

Front na granicy z Erytreą miał ok. 70 km szerokości, Włosi posuwali się w trzech kolumnach. I. Korus na wschodzie szedł na Adigrat, w centrum Korpus Wojsk Tubylczych (Corpo d’Armata Indigeno) posuwał się na Enticcio, na zachodzie zaś II. Korpus uderzał na Aduę. Na rozkaz cesarza posterunki graniczne wycofano kilkadziesiąt kilometrów w głąb kraju. Na froncie północnym walczyło z początku ok. 200 tys. Etiopczyków, dowodzili nimi rasowie: Mangascia, Mulughieta, Cassa Hailu oraz Imru. Celem Etiopczyków było przyjęcie walki w trudnodostępnych górskich rejonach oraz działania partyzanckie, mające osłabić Włochów. Ważnym elementem strategii były lokalne kontrataki mniejszymi siłami w dogodnych wysokogórskich punktach terenowych. Później planowano przejść do kontruderzenia i zniszczyć siły agresora. Niestety, cesarz nie trzymał się konsekwentnie swojego planu, doprowadził do wielkich bitew, gdzie uzbrojenie i wyszkolenie włoskich żołnierzy musiało wziąć górę.

Początek ofensywy był udany. Zaatakowano posterunki graniczne, po wymianie strzałów większość z nich wycofała się. Do Etiopii wdarły się wojska trzech korpusów. Po mostach pontonowych przekroczono rzekę Mereb, oddzielającą Etiopię od Erytrei. Rzeka była właściwie płytkim strumyczkiem wśród piaszczystych wzgórz. II. Korpus przekroczył rzekę na południe od Adi Quala, na froncie szerokości 12 km. Do pierwszego większego starcia doszło nieopodal Ramy, 5-6 km od brodu na Mereb. Bande Sarae wpadła na grupę 300 Etiopczyków, z pomocą dwóch tankietek opór wroga został szybko złamany. Ta sama bande niebawem dotarła do starego fortu Daro Tacle, leżącego ok. 15 kilometrów od brodu, bronionego przez tysiąc Etiopczyków. Po śmierci dowódcy, bande wycofała się. Nocą elementy Dywizji „Sabauda” zajęły bez jednego wystrzału przełęcz Cherseber, 10 km w linii prostej od Adigrat. Pozycję Daro Tacle zdobyto 4 października. III. batalion erytrejski, który był awangardą centralnej kolumny II. Korpusu, uderzeniem od frontu i na skrzydłach oraz przy wsparciu lotnictwa złamał szybko opór wroga.

Żołnierzy włoskich przyjaźnie przyjął zamieszkujący tereny przygraniczne lud Azebu Galla. Wielu z nich przyłączyło się jako ascari do Włochów. W zajmowanych miejscowościach Włochów witały białe flagi, a co bardziej zaradni mieszkańcy przygotowali nawet włoskie tricolore.

Po południu 5 października kolumna centralna II. Korpusu natrafiła na znaczny opór w rejonie przełęczy Gasciorchi, 10 km od Aduy. Marsz Dywizji Piechoty „Gavinana” (gen. Villasanta) i Bandy Sarae z Grupy Band Wyżu Erytrejskiego został na pewien czas powstrzymany. Bombardowanie przeprowadzone przez 118. Squadriglię (Ro.1) doprowadziło do przełamania etiopskich pozycji przez żołnierzy 70 pp. Patrole włoskie podeszły do miasta symbolu – Aduy. Korpus Erytrejski zdobył przy pomocy lotnictwa szczyt Amba Augher (2929 m.). I. Korpus zawiesił tego dnia włoską flagę na terenie fortu Adigrat.

Następnego dnia Włosi zbombardowali i zmusili do poddania Aduę (6.IX.35). Miasto zajęły jednostki II. Korpusu, odpierając najpierw słaby kontratak pod Debre Sina. Przy wydatnej pomocy czołgów, osiągnięto linię Adigrat-Adua. We wczesnych godzinach porannych 8 października XXIII. batalion erytrejski, batalion 70 pp oraz dywizjon 19. pułku artylerii natarły na przeciwnika, zadały mu duże straty i zmusiły do odwrotu. W efekcie najeźdźcy zdobyli masyw Amba Sebhat. W opisywanych starciach i w wyniku kontrataków Etiopczyków zginęło lub zostało rannych ok. 100 włoskich żołnierzy, zaginęło też 30 ludzi z jednostek tubylczych. Straty Etiopczyków były dużo wyższe, min. utracili oni 500 jeńców i dużo broni i amunicji.

Dotychczasowa treść artykułu: Etiopia 1935-1936 – Brudna wojna Mussoliniego