Wojna Mussoliniego

Pogrzeb brytyjskich marynarzy poległych na pokładzie krążownika HMS „Capetown”. Ostatnia część cyklu o MAS 213 i jego bliźniakach.

Zmiana kursu celu udaremniła atak MAS 216. Tymczasem MAS 213 zbliżył się na 500 m, wówczas krążownik ponownie zmieniał swój kurs, tak jak spodziewał się tego Valenza, nakazał dać całą naprzód i szybko zbliżał się do „Capetown”. Włosi znajdowali się na dystansie 300 m, kiedy wrogi okręt kończył zwrot. O 2.10 Valenza nakazał „Fuori!” i dwie torpedy ruszyły ku sylwetce krążownika. Po krótkim biegu, jedna z nich niewiele minęła dziób, druga, zbyt późno zauważona z pokładu „Capetown”, uderzyła prosto w rufową kotłownię, w górę wystrzelił wielki słup wody. Na jego pokładzie zginęło siedem osób, okręt położył się na trafioną burtę, do kadłuba wdarła się woda. Uszkodzenia były ciężkie, ale cios nie okazał się jednak śmiertelny, torpeda szła częściowo wynurzono i uderzyła zbyt wysoko, by zatopić cel.

Krążownik i towarzysząca mu jednostka natychmiast podeszły do siebie, otworzono wściekły ogień z dział i karabinów maszynowych, z „Capetown” w niebo wystrzeliły flary, gorączkowo poszukiwano autora podstępnego ataku. W tym czasie MAS 213 wykonał elegancki zwrot i z całą prędkością oddalał się na południe. „Capetown”, eskortowany przez „Indus” (niebawem także niszczyciele „Kimberley” i „Kingston”), był odprowadzany na holu „Parramatta” do Port Pudan. Po trudnej przeprawie osiągnięto ten port 10 kwietnia. Stamtąd okręt przeholowano aż do Bombaju, celem dokonania napraw, te potrwały ponad rok. „Capetown” do służby powrócił w lipcu 1942 r.

W drodze powrotnej MAS 213 doznał awarii swojego wysłużonego silnika, jednak wtedy był już w bezpiecznej odległości od zamieszania jakie spowodował. O 5.40 nawiązano kontakt z terytorialną obroną przeciwlotniczą Massauy (Difesa Contraerea Territoriale di Massaua), komunikując: „Tutaj Zeta 13, tej nocy o 2.15 storpedowaliśmy krążownik, trafiony. Mamy awarię dziesięć mil od Massauy. Niech żyją Włochy! Zeta 13”. Idący z niewielką prędkością MAS 213 osiągnął Massauę o 9.00, godzinę po MAS 216. Kuter pomału podążał przez port, załoga odniosła wielki sukces, jednak okoliczności były dramatyczne. Baza była już na skraju kapitulacji, rejon portu znajdował się pod ogniem artylerii. Trzy bliźniacze MAS były już przygotowane do samozatopienia. Dumne załogi złożyły raport o sukcesie contrammiraglio Bonetti (d-ca Regia Marina w Afryce Wschodniej). Stacja radiowa Abd el Kader przekazała meldunek o sukcesie do Włoch, swój ostatni, chwilę później została wysadzona w powietrze. Także załogi MAS 213 i 216 przystąpiły teraz do samozatopienia zwycięskich kutrów.

Massaua skapitulowała tego samego dnia. Kadłuby pięciu na poły zatopionych kutrów MAS wydobyto i zdemontowano w przeciągu kilku następnych miesięcy. Valenza za storpedowanie „Capetown” otrzymał Medaglia d’Argento al Valor Militare (Srebrny Medal Waleczności Wojskowej). Większość załogi MAS 213 dostała się do niewoli i w obozach spędziła resztę wojny. Wyjątkiem był secondo capo Di Ruzza, który po upadku Włoskiej Afryki Wschodniej, wraz z innymi, organizował wielką ucieczkę włoskich jeńców do neutralnej Arabii Saudyjskiej (nic nie wiem, bardzo ciekawy wątek). Tam trafił do obozu dla internowanych na wyspie El Uasta, gdzie spotkał także byłego dowódcę XXI Flottiglia MAS, capitano di corvetta Tabacco. W końcu jednak także Di Ruzza powrócił do niewoli (także nie wiadomo w jakich okolicznościach).

Motywacja przyznania drugiego najważniejszego włoskiego odznaczenia wojskowego guardiamarina Pietro Valenza brzmiała:

„Dowódca MAS na morzu oddalonym od Ojczyzny, w bolesnych godzinach dla losów naszej bandery, podczas nocnej akcji atakował z podobnymi jednostkami wrogi krążownik w czasie ofensywnego rejsu. Po unieruchomieniu w wyniku awarii MAS dowódcy formacji, poszedł samotnie do ataku, osiągnął ok. 400 m [od przeciwnika], trafiając torpedą krążownik, uszkadzając go ciężko i czyniąc go bezużytecznym. Zniknął pomimo ciężkiego ostrzału, demonstrując w całej akcji wysokiego ducha walki i wyważoną śmiałość. Morze Massauy, 7-8 kwietnia 1941”.

Okładka miesięcznika „L’Italia Marinara” z marca 1941 r. Z moich zbiorów, niestety jakiś nadgorliwy urzędnik postawił pieczęcie, które zwłaszcza dzisiejszego dnia kojarzą się nieszczególnie. Na zdjęciu MAS 505 z tzw. Classe 500, czyli w pełni nowoczesna jednostka z przełomu lat 30/40. Wracamy na Morze Czerwone i do jednostek pamiętających jeszcze Wielką Wojnę.

Już podczas działań wojennych kutry wykonywały dzienne i nocne poszukiwania wrogich okrętów podwodnych, wykonano 21 takich niebezpiecznych misji, podczas których groźne mogły być zwłaszcza ataki z powietrza, karabiny Colt, które posiadano, były całkowicie nieadekwatne. Innymi zadaniami, którym często towarzyszyły właśnie ataki z powietrza, było odnajdywanie i ratowanie lotników z maszyn strąconych do morza, zarówno włoskich jak i brytyjskich. MAS towarzyszyły także większym jednostkom, pilotowały je przez kanał północny prowadzący do Massauy i zapewniały komunikację z garnizonami wysepek archipelagu Dahlak.

Każdego wieczora o zachodzie słońca, przed zamknięciem zapór, jeden z kutrów, z pełnym uzbrojeniem (torpedy, km, bg) wychodził z Massauy i cumował przy boi morskiej, następnie przecinał kanał północny i północno wschodni portu, przy okazji wypatrując niebezpieczeństw (zwłaszcza samolotów, które często nawiedzały miasto i port).

Jeżeli chodzi o operacje pełnomorskie, to MAS mogły działać w dwóch rejonach. Po pierwsze w Cieśninie Bab el Mandeb, gdzie mogły dotrzeć na holu, a następnie pokonując kilka mil wejść w kontakt z wrogiem. Jednak zaangażowanie kutrów w cieśninie było możliwe jedynie w okresie dwóch miesięcy w roku, a właściwie raz na sześć miesięcy, pomiędzy końcem jednego monsunu i początkiem następnego. Bad el Mandeb jest strefą monsunową, podczas nich małe jednostki pokroju MAS nie są w stanie jej pokonać. Drugim rejonem jest pas morski przed wyspami Dahlak, bliżej Massauy.

16 lutego 1941 MAS 213 wszedł w skład nowoutworzonej Flottiglia MAS di Massaua (capitano di corvetta Glauco Tabacco), oprócz nadal istniejącej w jej ramach XXI Squadriglia MAS, nowa struktura skupiała także wszystkie wojskowe łodzie motorowe znajdujące się wówczas w Erytrei. Były to cztery motorówki Regia Marina skupione w Squadriglia Motoscafi Veloci (eskadra szybkich motorówek), których część uzbrojono w broń torpedową, oraz trzy motorówki RAMA, przekazane przez Regia Aeronautcia (prawdopodobnie jednostki ratownictwa morskiego) [oraz statki żaglowe charakterystyczne dla Morza Czerwonego, po włosku zwane Sambuco, a w lm. Sambuchi, niestety, nie mam pojęcia jak nazywa się je po polsku…]. W całym tym konglomeracie to przestarzałe MAS miały nadal największą wartość bojową.

Wiosną 1941 r. coraz wyraźniej zarysowywał się koniec włoskich kolonii w Afryce Wschodniej. W kwietniu upadek Massauy był już tylko kwestią czasu. Kutry MAS były oczywiście w opłakanej sytuacji, nawet będąc w pełnej sprawności nie miały szans opuścić Morza Czerwonego. Jednak to właśnie te małe i niepozorne jednostki były tak naprawdę jedynymi, które mogły jeszcze wyrządzić przeciwnikowi jakąś szkodę (reszta okrętów została zlokalizowana i zniszczona na morzu, lub uciekała do krajów neutralnych lub okupowanej Francji). (CDN. Niestety jutro, resztę muszę dopiero przetłumaczyć)

MAS 213 (kuter torpedowy) holowany do strefy operacyjnej przez torpedowiec „Orsini”, Morze Czerwone, luty 1941 r. (fot. http://www.naviearmatori.net/)

MAS 213 (typ Baglietto-SVAN), 13,9 t wyporności, wymiary: 10 x 2,66 x 1,10 m, uzbrojenie to dwie torpedy 450 mm, dwa km Colt kal. 6,5 mm, zrzutnia bomb głębinowych, napędzany przez dwa silniki spalinowe Isotta Fraschini L 350 o łącznej mocy 700 KM, prędkość marszowa 15 w i maksymalna 24,5-27 w, zasięg 150 Mm przy 15 w, załoga 8 osób.

W 1940 r. była to stara i mała jednostka z drewnianym kadłubem, jej historia sięgała I Wojny Światowej, wraz z czwórką swoich bliźniaków był najstarszym kutrem pozostającym nadal w służbie. W 1940 r. MAS 213 był „w stanie gorszym niż żałosny”. Jego największym atutem była odwaga, czy może nawet desperacja jego załogi. Ta malutka jednostka odniosła jeden z większych sukcesów w wojnie morskiej na Morzu Czerwonym.

Wodowanie jednostki miało miejsce w stoczni Baglietto w Varazze w 1918 r. 19 sierpnia tego roku MAS 213 wszedł do służby w Regia Marina. Od 1 listopada 1918 wchodził w skład Flottiglia MAS della Liguria (Liguryjska flotylla MAS) z bazami w Genui i Portofino.

W 1935 r., podczas przygotowań do wojny z Etiopią, stacjonował wraz z bliźniakami MAS 204, 206, 210 i 216 w Erytrei. Kutry te stworzyły XXI Squadriglia MAS, pełniły funkcje rozpoznawcze i łącznikowe pomiędzy portem Massaua i wyspami archipelagu Dahlak.

Do przystąpienia Włoch do II Wojny Światowej, 10 czerwca 1940, kutry pozostawały w Erytrei. Pięć lat w tamtejszym tropikalnym klimacie i razem 22 lat służby na morzu (wg, założeń z 1918 r. MAS tego rodzaju mógł „dożyć” maksymalnie 4-5 lat), spowodowało, że jednostki osiągnęły taki stan, który według komisji włoskiej marynarki predysponował je tylko do demobilu, a w ich miejsce powinno się dostarczyć nowsze kutry. Kadłub i silniki, które już dawno przekroczyły swój szacowany maksymalny przebieg, były tak zniszczone, że dwa MAS musiały przez cały czas pozostawać w suchym miejscu, podczas gdy dwa kolejne ledwo rozwijały prędkość 10-12 w i utrzymywały się na powierzchni tylko dzięki mocnemu nawoskowaniu ich kadłubów, dzięki czemu udało się „załatać” różne nieszczelności. Brakowało części zamiennych i oczywiście wyspecjalizowanego warsztatu dla kutrów MAS.

Morale załóg było niskie, ze względu na morderczy klimat i stan okrętów na których mieli niebawem walczyć. Dowodzenie XXI Squadriglia powierzono sottotenente di vascello di complemento (porucznik marynarki rezerwy), który zajmował równocześnie stanowisko w Comando Superiore di Marina (sztabie głównym floty) i zaniedbywał jednostkę. Planowana wymiana sprzętu nie doszła jednak nigdy do skutku, na szczęście, na chwilę przed wybuchem wojny jednostce zmieniono dowódcę. Został nim tenente di vascello Stanislao Ferraro, doświadczony i odważny oficer, który dokonał zmian kadrowych wśród załóg, poprawił warunki mieszkaniowe marynarzy i zorganizował im kuchnię oraz stołówkę. Zmienić musiał się też stan samych kutrów, przynajmniej cztery z nich miano doprowadzić do akceptowalnego stanu, MAS 210 w praktyce nie nadawał się już do pływania. Silniki kutrów zdemontowano i poddano przeglądom w zakładach w Massaua (właściwie officina mista, zakłady mieszane), dodano także tłumiki płomieni, dzięki którym możliwe było skryte podejście do celu nocą. Wszystkie narządy mechaniczne dokładnie sprawdzono i w razie potrzeby wymieniono, natomiast kadłuby pokryto miedzią (wł. rame). W ten sposób MAS 204, 206, 213 i 216 przywrócono do pewnej sprawności, ponownie mogły rozwinąć prędkość maksymalną 15 w, którą jednak z powodu przegrzania silników można było utrzymywać jedynie przez godzinę.