Wojna Mussoliniego

Mario Roatta, generał, nazywany “Czarną Bestią”, (ur. Modena, 2 luty 1887 – zm. Rzym, 07 stycznia 1968):

Początek kariery:

Swoje życie związał z armią, w 1906 r. został podporucznikiem piechoty. Po ukończeniu scuola di guerra (szkoły wojennej) promowany na kapitana i wysłany do Sztabu Głównego. Podczas Wielkiej Wojny walczył na froncie francuskim i alpejskim. W 1917 r. promowany do stopnia podpułkownika i odznaczony trzema srebrnymi Medalami Waleczności Wojskowej.

Od 1927 r. był attaché wojskowym w Warszawie, gdzie pozostał aż do grudnia 1930 r. Doświadczenie dyplomatyczne zdobywał także w Rydze, Tallinie i Helsinkach. W 1930 r. dostał awans na pułkownika. Na początku 1930 r. miał okazję zapoznać się instrukcjami taktycznymi francuskiego Sztabu Głównego, bowiem podczas pobytu w Warszawie poznał wysokich rangą oficerów francuskich, którzy wykładali w Wyższej Szkole Wojennej.

Później objął dowodzenie 84º Reggimento „Venezia” (pułkiem piechoty). W czerwcu 1933 r. został Szefem Sztabu korpusu stacjonującego w Bari, a potem Szefem Wywiadu w Sztabie Generalnym. W 1934 r. został szefem Servizio Informazioni Militari (wywiadu wojskowego) i na stanowisku pozostał do sierpnia 1939 r., choć przez duży okres był jedynie formalnym szefem S.I.M. Jako szef wywiadu był zamieszany w sprawę zabójstwa antyfaszystów, braci Rosselli w 1937 r.

C.T.V.:

W Hiszpanii przebywał od września 1936 r. Początkowo jako współpracownik hrabiego Ciano, przy sztabie Franco doraźnie organizował pomoc dla powstania. Zdobył sobie tak duże zaufanie Ministra Spraw Zagranicznych Włoch, że ten zarekomendował Roattę na dowódcę Corpo Truppe Volontarie. Podczas ataku na Malagę (luty 1937 r.) został ranny. Bitwa zakończyła się wielkim sukcesem, wzięto ok. 10 tys. jeńców. Roatta zyskał awans na generała brygady. W marcu 1937 r. jego C.T.V. poniósł porażkę pod Guadalajarą, w następstwie został odwołany z dowodzenia korpusem i zastąpiony Gen. Ettore Bastico.

Szef sztabu:

Od lipca do października 1939 r. był attaché wojskowym w Berlinie. Stamtąd min. wysłał raport o sukcesie niemieckiej broni pancernej odniesionym w wojnie z Polską. W 1940 r. nominowany zastępcą Szefa Sztabu armii włoskiej, funkcję pełnił do marca 1941 r. Od 24 marca 1941 r. do stycznia 1942 r. sam został Szefem Sztabu, min. przygotowywał plan inwazji na Jugosławię, do której pierwsze przymiarki robiono już we wrześniu 1940 r.

Jugosławia:

Od stycznia 1942 r. do lutego 1943 r. dowodził 2. Armią w prowincji Lublana, na tym stanowisku zastąpił Gen. Vittorio Ambrosio. Zmagał się z partyzantami Tito, w tym celu opracował politykę współpracy z rządem NDH (państwa chorwackiego) i czetnikami. Ten temat był omawiany z udziałem Roatty i Ambrosio w okresie 30-stycznia-9 luty. Roatta opowiadał się za zmniejszeniem obecności włoskiej armii w strefach II i III, oraz pozostawieniem tam jedynie silnych garnizonów, chciał w ten sposób zmniejszyć straty ponoszone przez Włochów. W odpowiedzi z 13 lutego Ambrosio zalecał maksymalną lojalność wobec Chorwatów oraz działania na zasadzie silnej ręki, jeśli będzie to konieczne.

1 marca 1942 Roatta wysłał do podległych mu oficerów dowodzących co najmniej batalionem okólnik 3C (Circolare 3C). Wzywał w nim do masowych deportacji i stosowania polityki spalonej ziemi, jego polityka zakładała de-bałkanizację i czystkę etniczną. Rozkazy zakładały ewakuację całych regionów. Ze sztabu 2. Armii nie popłynęły głosy sprzeciwu wobec rozkazów dowódcy. W rejonach objętych akcją pacyfikacyjną, rodziny w których brakowało, bez jasnej przyczyny, ich pełnosprawnych męskich członków w wieku 16-70 lat, miały być deportowane. Wszystkich podejrzanych należało zatrzymać i aresztować w roli zakładnika. W razie ataku na Włochów i nieujawnienia się sprawców w ciągu 48 h, zakładników należało rozstrzelać. Zamieszkujący w pobliżu linii kolejowych, dróg, linii telefonicznych, magazynów wojskowych, gdzie doszło do aktów sabotażu, byli zobowiązani do udzielenia informacji o sprawcach w przeciągu 48 h, inaczej mieli być internowani, ich dobytek skonfiskowany, a domy zniszczone.

Dodatkowo załączono „dziesięć przykazań”:

1. Armia toczy wojnę.
2. Służby informacyjne muszą być szczególnie aktywne, a ich działanie szerokie.
3. Tajemnica musi być zachowana za wszelką cenę.
4. Małe i duże garnizony muszą być przygotowane do obrony.
5. Sprawność rebeliantów jest często przeceniana.
6. Trzeba natychmiast reagować na wrogie ofensywy, używając tak dużych sił, jak jest to tylko możliwe.
7. Operacje anty-partyzanckie są prawdziwymi i właściwymi działaniami wojennymi.
8. Brak czujności jest niedopuszczalny.
9. Należy wytrwale walczyć do końca.
10. Sytuacja i prestiż Włoch w nowych prowincjach i terytoriach okupowanych, wymaga żelaznej dyscypliny całej armii i wzorowej postawy.

6 marca 1942 Roatta informował Sztab Główny o podstawach swojej polityki wobec Czetników: Wspierać czetników na tyle, żeby mogli walczyć z komunistami, ale nie na tyle, żeby pozostawić im zbyt wiele swobody w ich akcjach. Należało mieć pewność, że nie będą walczyć z chorwackim państwem oraz jego armią. Pozwolić im na walkę z komunistami z własnej inicjatywy, tak by „powybijali się nawzajem”. Zezwolić Czetnikom na walkę u boku wojsk włoskich i niemieckich.

23 maja 1942 Roatta spotkał się z Mussolinim, który miał mu oświadczyć: „Najlepszą sytuacją jest, gdy przeciwnik nie żyje. Dlatego musimy wziąć dużo zakładników i zastrzelić ich, kiedy zajdzie taka potrzeba”. Według przedstawionych wówczas przez Roattę założeń los prowincji Lublana miał być wyjątkowo ciężki. Należało zamknąć granice z prowincją Fiume (Rijeka) i NDH, ewakuować ludzi w rejon dawnych wschodnich granic, w pas o głębokości 3-4 km od nich, zorganizować patrole graniczne, które zabiłyby każdego, kto próbowałby przekraczać granice. Dodatkowo 20-30 tys. ludzi należało internować do włoskich obozów koncentracyjnych. Spalić domy podejrzanych o kontakty ze słoweńskimi partyzantami, a ich mienie przekazać rodzinom włoskich żołnierzy. Wspomniał także, że plan należałoby rozszerzyć o Dalmację.

19 czerwca 1942 w Zagrzebiu zwarto porozumienie pomiędzy Włochami i Czetnikami. Zakładało wycofanie około połowy włoskich sił z II i III strefy. Rząd NDH miał zaakceptować obecność tam czetnickiej milicji, powołanej przez Włochów, o ile ci uznają suwerenność państwa chorwackiego.

Od września 1942 r. Czetnicy naciskali na Włoch, by wspólnie przeprowadzić operację na dużą skalę. 10 i 21 września Roatta spotkał się z jednym z liderów Czetników Iliją Trifunović-Birčaninem, który namawiał go na podjęcie akcji jak najszybciej, jej rejonem miały być okolice Prozor-Livno. Czetnicy oferowali 7,5 tys. ludzi, o ile zapewni im się uzbrojenie i zaopatrzenie. Trifunović-Birčanin zapewniał, że 21 lipca spotkał się z Dražą Mihailovićiem w Avtovac i ma jego zgodę na wspólną z Włochami akcję.

16 września 1942 Roatta meldował Naczelnemu Dowództwu (Comando Supremo), że ma w sumie 12.320 czetników pod swoim dowództwem i możliwość uzbrojenia kolejnych 6000. Do lutego 1943 r. było 20.514 czetników pod dowództwem włoskiej 2. Armii.

Na początku października 1942 r. rozpoczęła się operacja „Alfa”, której celem byli partyzanci na północny-zachód od środkowej części rzeki Neretva. 14 i 15 października Czetnicy zmasakrowali 543 katolików i muzułmanów, których oskarżono o wspieranie partyzantów. Roatta sprzeciwił się tym zbrodniom na cywilach, zagroził wstrzymaniem zaopatrzenia dla Czetników, dodał także, że jeśli nadal zdarzą się czyny kryminalne wymierzone w Chorwatów i muzułmanów, to zostaną podjęte bardziej surowe środki.

10 października Mladen Lorković, chorwacki Minister Spraw Zagranicznych, napisał list i memorandum, dotyczące ant-chorwackich zbrodni Czetników i terroru, jaki miał miejsce między sierpniem a wrześniem, zwłaszcza w Hercegowinie, Środkowej Dalmacji, i Lice. Lorković domagał się usunięcia Czetników z rejonów zamieszkałych przez Chorwatów i muzułmanów, usunięcia serbskich i czarnogórskich dowódców Czetników z ich stanowisk oraz surowego ukarania tych z nich, którzy wystąpili przeciwko obywatelom i państwu chorwackiemu. 31 października Roatta wystosował odpowiedź, zaprzeczył, że zbrodnie miały masowy charakter, oraz oświadczał, że przeprowadziły je jednostki i grupki będące poza kontrolą MVAC (Milizia Volontaria Anti Comunista). Część winy zrzucał także na komunistów.

8 stycznia 1943 Roatta spotkał się w Zagrzebiu z Generaloberst Alexanderem Löhrem, niemieckim dowódcą sił w południowo-wschodniej Europie. Celem spotkania było opracowanie kolejnej operacji przeciwko partyzantom – planu „białego”.

Na początku lutego 1943 r. Roattę zastąpił na stanowisku dowódcy 2. Armii Gen. Mario Robotti (dotąd dowódca wojsk włoskich w Słowenii).

Na Bałkanach generał Mario Roatta zasłynął z twardej ręki, zarządzał zbiorowe egzekucje, branie zakładników, represje, palenie podejrzanych domów, a czasem całych wiosek. Z jego rozkazu deportowano także ok. 25.000 ludzi, ok. 7,5% procent okupowanej przez Włochów prowincji Lublana. Trafiali oni do obozów koncentracyjnych na wyspie Rab, w Gonars, Monigo (Treviso), Renicci d’Anghiari, Chiesanuova i innych. Według niektórych badań roczna śmiertelność w obozie na Rab miała wynosić 18% i być wyższa niż w nazistowskim obozie w Buchenwaldzie (15%). Poszkodowani nie otrzymali po wojnie odszkodowań od rządu włoskiego.

Inną sprawą było niemieckie żądanie wydania Żydów zamieszkujących na terenach okupowanych, w tym wielu w Dalmacji. Z Roattą w tej kwestii kontaktował się biskup Triestu i Capodistria (Koper) Antonio Santin. Dowódca 2. Armii nie mógł zrealizować prośby o wywiezienie Żydów do Włoch, ale obiecał, że pozostaną oni w strefie okupowanej przez Włochów. 15 października 1942 doszło do spotkania Roatty i Pavelića, na którym omawiano sprawę przekazania Żydów Niemcom i Chorwatom. Włoska administracja robiła jednak wszystko, by sabotować te żądania. Problemy mnożono aż do dnia upadku Mussoliniego. Włoska 2. Armia uczyniła wiele, by zapewnić schronienie Żydom i mniejszości serbskiej, która znalazła się w ich strefie. Ludziom tym zapewniono podstawową opiekę, postarano się nawet, by dzieci mogły kontynuować naukę. Dodatkowo armia Roatty kilkukrotnie ochraniała serbskie wsie i ludność prawosławną przed masakrą z rąk Chorwatów.

Dalsza służba:

5 lutego 1943 Roatta został dowódcą 6. Armii na Sycylii. 1 czerwca 1943 ponownie został Szefem Sztabu włoskiej armii. Gdy upadł reżim Mussoliniego wydał tzw. „okólnik Roatty”, wszelkie głosy sprzeciwu, czy manifestacje, miały być natychmiast tłamszone, także z użyciem siły. Roatta zezwalał na otwarcie ognia z użyciem moździerzy i artylerii „jak gdyby naprzeciwko stała wroga armia”. W tym okresie był min. członkiem Rady Królewskiej, która podejmowała najważniejsze decyzje państwowe. Brał także udział w głosowaniu z 7 sierpnia, gdy zapadła decyzja o wycofaniu się z wojny. Roatta przygotował także okólnik numer 44, który miał nakazywać armii zajęcie najważniejszych obiektów, linii komunikacyjnych etc. oraz stawianie oporu jednostkom niemieckim. Jednak nocą 8/9 września Roatta i Ambrosio nie znaleźli Badoglia, którego podpis był potrzebny, by rozkaz mógł wejść w życie. 9 września o 5.45 wydał bez wiedzy swojego przełożonego Gen. Ambrosio rozkaz Gen. Giacomo Carboniemu, dowódcy Corpo d’Armata Motocorazzato (armijny korpus zmotoryzowano-pancerny), by zajął pozycje defensywne wokół Rzymu. Następnie wraz z królem i Badogliem opuścił stolicę.

Po kapitulacji Włoch pozostał na stanowisku. 12 listopada 1943 Roatta został usunięty ze stanowiska, oskarżano go o niepodjęcie obrony Rzymu (wg. źródeł anglojęzycznych odwołania żądali alianci, którzy mieli informacje o zbrodniach w Jugosławii). 16 listopada został aresztowany, a nowe oskarżenia dotyczyły także sytuacji z 8 września. W 1945 r. stanął też przed Alto Commissariato per le Sanzioni contro il Fascismo (wyższa komisja karania faszyzmu?), oskarżony o zabicie braci Rosselli.

Jugosławia bezskutecznie domagała się ekstradycji jego i innych podejrzanych o zbrodnie wojenne. Zarzuty dla Roatty były liczne, min.:

-na rozkaz Mussoliniego przeprowadzał eksterminację słoweńskiej ludności;
-w samej prowincji Lublana miał być odpowiedzialny za rozstrzelanie ok. 1000 zakładników, 8 tys. ludzi miało zginąć w czasie innych działań, spalonych miało zostać 3 tys. domów, 35 tys. ludzi miało być internowanych, 800 wiosek zniszczonych, w samym obozie Rab z głodu miało zginąć 4,5 tys. ludzi;
-łamanie przepisów konwencji haskiej dotyczących jeńców, rannych i szpitali;
-wydawał rozkazy rozstrzelania schwytanych partyzantów i zakładników, kazał internować całe rodziny i wioski, oraz obarczano go winą za powszechne stawianie osób cywilnych przed wojskowymi trybunałami;
-obciążył cywili odpowiedzialnością za akty sabotażu popełnione w pobliżu ich domów,

4 marca 1945, w przeddzień obrad komisji, która miała zająć się jego sprawą, Roatta uciekł z wojskowego szpitala Virgilio w Rzymie. W ucieczce pomagał mu prawdopodobnie brytyjski wywiad oraz Gen. Taddeo Orlando, obecny dowódca armii i były podkomendny z Bałkanów. Najpierw skrył się w Watykanie, a następnie, wraz z żoną, w frankistowskiej Hiszpanii.

Następnego dnia przed pałacem królewskim doszło do manifestacji, wybuchły zamieszki, śmierć poniosła jedna osoba. Za pomoc w ucieczce stanowiskiem zapłacił Orlando.

Tydzień po ucieczce sąd pierwszej instancji skazał do w trybie zaocznym na dożywocie. W 1948 r. Sąd Najwyższy uchylił poprzedni wyrok i uniewinnił Roattę. 19 lutego 1949 został też oczyszczony ze wszystkich zarzutów dotyczących obrony Rzymu. Dzięki tzw. „amnestii Togliattiego” (z 22 czerwca 1946) uniknął także ekstradycji do Jugosławii.

W 1966 r. powrócił do Włoch i zamieszkał w Rzymie, gdzie zmarł 7 stycznia 1968 w wieku 80 lat. Napisał także książkę, będącą jego własną obroną, „Sciacalli addosso al SIM”, wydaną w Rzymie w 1955 r.