Wojna Mussoliniego

W 1934 roku komuniści i socjaliści podpisali „pakt jednolitego frontu”, przetrwał on aż do paktu sowiecko-nazistowskiego.

Antyfaszyzm był słaby, infiltrowany, prześladowany i zupełnie nieszkodliwy. I taki pozostał do 1943 roku gdy państwo faszystowskie chyliło się ku upadkowi. Antyfaszyści byli skłóceni między sobą. Ich walka to pisanie artykułów do antyfaszystowskiej prasy i agitacja wśród włoskich emigrantów w Paryżu czy Szwajcarii. Najlepiej zorganizowani byli komuniści – drukowali wiele pism, byli jednak nieliczni – od 2,5 do 7 tys. – i skrajnie sekciarscy do końca lat trzydziestych. Działają dzięki pieniądzom Kominternu. Inne partie nie dawały znaku życia i nie były reprezentowane, poza drobnymi wyjątkami na uchodźstwie.

Wyjątkami były regiony pozyskane przez Włochy na północnym wschodzie – Wenecja Trydencka i Wenecja Julijska. Zamieszkiwały je bowiem mniejszości: 228 tys. Niemców w Tyrolu Południowym, 327 tys. Słoweńców i 98 tys. Chorwatów w Wenecji Julijskiej. Grupy te pragnęły zachować swój język i zwyczaje. Faszyści nakazali język włoski w szkołach i usunęli miejscowych nauczycieli. Włoski narzucono w urzędach, sądach itp. Niemieckie i słowiańskie nazwiska italianizowano. Włochów zachęcano do osiedlania się w północno-wschodniej Italii. Oporowi przewodzili miejscowi księża, odprawiając nabożeństwa i nauczając religii w językach narodowych. Niemcy w Tyrolu Południowym są bardziej izolowani niż asymilowani. W Wenecji Julijskiej zdarzają się wypędzenia włoskich nauczycieli ze szkół, w budynkach publicznych regularnie wybuchały bomby, a terroryści zabijają policjantów i milicjantów. Na 9 osób skazanych przed 1940 roku na śmierć przez Faszystowski Trybunał Specjalny było 5 Słowian.

Giustizia e Liberta(GL)(później Partia Czynu) – założona w 1929 roku przez Carla i Nella Rossellich, Ernesta Rossiego i innych. Partia Czynu wzięła swoją nazwę od stronnictwa Giuseppe Mazziniego z okresu zjednoczenia Włoch. Miała na celu zjednoczyć republikanów, socjalistów i demokratów w „superpartię”. Jej podziemna organizacja objęła całą Italię. W 1933 roku miał podobną ilość członków co komuniści. Jej główni przedstawiciele to w kraju – Croce, na emigracji – Sforza i Salvemini.

Podczas wojny domowej w Hiszpanii masowe partie lewicowe utworzyły „Batalion Garibaldiego” rekrutowany z emigrantów.

Antyfaszyzm w czasie wojny:

Antyfaszyzm czasu wojny to ciągłe kłótnie i spory między frakcjami. W 1941 roku we Francji komuniści, socjaliści i GL zawiązali Komitet Akcji na Rzecz Jedności Ludu Włoskiego. Brak oddziaływania, wpływania i jednoczenia włoskiego ludu.

Grudzień 1941 – ukazał się w podziemiu program Partii Czynu(GL). Zakłada on wprowadzenie republiki, nacjonalizację wielkich monopoli, decentralizację administracji. Kieruje nią Feruccio Parri.

W latach 1942-1943 następuje, pierwsze po 17 latach, ożywienie opozycji w kraju. Unia Narodowa Amendoli i Giustizia e Liberta(Partia Czynu) w 1942 roku na nowo ożywają. Włączono republikanów, radykałów i lewicowych liberałów.

Styczeń 1943 – ruch antyfaszystowski przybiera nazwę Partia Akcji. Wydawane są czasopisma, komuniści podjudzają do strajków.

Od połowy 1942 roku istnieje nowa partia katolicka – partia Chrześcijańskiej Demokracji (DC). Zrzesza dawnych działaczy Akcji Katolickiej. Również kolportują własne pisma, zwłaszcza „Il Popolo”.

Zasięg tych grup jest niewielki, nie dysponują efektywną organizacją. W marcu 1943 na 21 tys. robotników zakładów Fiata w Turynie jest zaledwie 80 członków Partii Komunistycznej. Policja inwigiluje środowiska antyfaszystów. Od marca do lipca 1943 aresztowano 1400 osób.

Kwiecień 1943 – Bonomi tworzy Zjednoczony Front Wolności ze wszystkich ugrupowań antyfaszystowskich, z wyjątkiem antymonarchistycznych republikanów i akcjonistów.

1 maja 1943 – plakaty i ulotki pojawiają się na ulicach miast.

Alianci nie byli zachwyceni włoską opozycją. Eden nienawidził Włochów, tak bardzo, że jego urzędnicy nazywali go „prawie psychopatą” z tego powodu. Churchill także nie szanuje antyfaszystów, zwłaszcza Sforzy, politykę włoską z lat 1943-1944 opisywał w pamiętnikach jako: „niekończącą się serię intryg między sześcioma czy siedmioma lewicowymi partiami […] chcącymi usunąć króla i Badoglia oraz zgarnąć władzę dla siebie”. O Sforzy brytyjski premier pisał jako o „bezużytecznym zramolałym i próżnym polityku”.

Gdy Mussolini chylił się ku upadkowi różne ugrupowania wychodzą z podziemia. Po jego obaleniu ujawniło się 6 antyfaszystowskich partii: komuniści, socjaliści, chrześcijańscy demokraci, liberałowie, socjaldemokraci i Partia Czynu.

Włoska Partia Komunistyczna (PCI) we wrześniu 1943 roku liczy zaledwie 5(20?) tys. członków, w tym bardzo niewielu robotników. Partyjnym przywódcą ruchu oporu jest Luigi Lungo „Gallo”. Trzy tysiące komunistów uwolnił z więzień Badoglio w sierpniu 1943 roku. Pod koniec marca 1944 Rosjanie sprowadzili do Neapolu Palmira Togliattiego, wpływowego przywódcę PCI. Uczyni on z komunistów potężną siłę polityczną. Partia współpracowała ze swoimi ziomkami z Jugosławii. W styczniu 1945 PCI liczy 12 tys. w Turynie i ponad 70 tys. w części Włoch okupywanych przez nazistów.

Komuniści, socjaliści i Partia Czynu występują przeciwko faszyzmowi i monarchii. Pozostałe ugrupowania były w tej kwestii zróżnicowane. Po ucieczce Badoglia i króla, przedstawiciele wszystkich 6 ugrupowań spotkali się w Rzymie i powołali „Comitato di Liberazione Nazionale” – CLN (Komitet Wyzwolenia Narodowego). Ukonstytuował się 9 września 1943. CLN miał kierować walką z niemiecką okupacją i faszystami. Przewodniczącym CLN został Ivanoe Bonomi, dawny socjalistyczny premier – to po nim władzę przejął Mussolini, obecnie przywódca socjaldemokratów. Bonomi został także premierem w miejsce Badoglia. W skład CLN weszli socjaliści – Pietro Nenni, Giuseppe Romita, liberał Alessandro Casati, chrześcijański demokrata Alcide De Gasperi, komuniści – Giorgio Amendola, Mauro Scoccimaro.

16 października 1943 CLN ogłasza deklarację o prowadzeniu wojny wyzwoleńczej oraz zerwaniu z istniejącą władzą – królem i Badogliem.

Lokalne CLN zakładane były przez partie walczące w partyzantce, ale także przez anarchistów, trockistów i różne inne grupki, w strefach wolnych od władzy faszystów i Niemców. W 1944 roku wyłoniło się 15 „republik partyzanckich”, którymi zarządzały CLN. Gdzie sięgała ich władza rozpoczynały się rozliczenia z faszystami, wyroki śmierci, na przykład skazano dyrektora administracyjnego Fiata, którego jednak w porę uratowali alianci.

Mediolański CLN został tajnym rządem na północy Włoch i organem zwierzchnim ruchu oporu. Następnie przekształcił się on w CLNAI – „Comitato di Liberazione Nazionale per l’Alta Italia”(Komitet Wyzwolenia Narodowego Północnych Włoch) (Komitet Wyzwolenia Narodowego Górnych Włoch?). Jego przewodniczącymi byli Ferrucio Parrigi z Partii Czynu oraz komunista Luigi Longo. Utworzono go w styczniu 1944. CLNAI miał koordynować działanie CLNów i partyzantów. Alianci nie od razu uznali CLNAI, ale jednak powierzyli mu w końcu utrzymanie porządku publicznego w wolnych od faszystów regionach, do czasu wprowadzenia tam alianckiej administracji wojskowej. Uznano także CLNAI za prawowitego reprezentanta ruchu oporu.

5 czerwca 1944 król Wiktor Emanuel III przekazał władzę następcy tronu Umberto Sabaudzkiemu.

9 czerwca 1944 Badoglio składa rezygnację. Ivano Bonomi tworzy nowy rząd. W jego skład wchodzą między innymi hrabia Sforza, profesor Croce i przywódca komunistów Togliatti.

CVL (Corpo dei Volontari della Liberta) – Korpus Wolontariuszy Wolności, utworzony w czerwcu 1944 przez CLNAI, miał skoordynować działania partyzantów. Doradcą wojskowym mianowano gen. Raffaele Cadornę(monarchista), był tylko figurantem w rękach przywódców CLNAI. Otaczali go tacy ludzie jak Ferruccio Parri z Partii Czynu, komunista Luigi Longo, socjalista Sandro Pertini, chrześcijański demokrata Enrico Mattei, liberał Mario Argenton.

7 grudnia 1944 CLNAI podpisał zgodę na podporządkowanie się partyzantów wojskowym instrukcjom aliantów.

Partyzantki:

PCI(komuniści) – Brygady Garibaldiego
Komuniści – GAP – „Gruppi di azione patriotica”(Grupy Akcji Patriotycznej), odpowiedzialne za akcje sabotażowe w miastach
Socjaliści – Brygady Matteottiego
Partia Czynu – Brygady GL -„Giustizia e Liberta”
Katolicy – „Białe” Brygady
Brygady monarchistyczne

W czasach RSI Mussolini często wydaje sądy o swoich przeciwnikach, o socjaliście Filippo Turatim mówi, że jest on pierwszym świętym socjalizmu. O Pietro Nennim mówi zaś: „Poza wszystkim jest to Romańczyk, a socjalistą jestem również i ja”. O Hrabim Sforzie mówi: „Jestem dumny, że miałem go za przeciwnika. Nigdy nie ugiął się przede mną, nawet w chwili mojego największego powodzenia”. Dodaje też, że: „Giolitti był to może jedyny mąż stanu, jakiego miała Italia”.

Bibliografia:

Martin Clark, „Współczesne Włochy 1871-2006”, Warszawa 2009
James Holland, „Piekło Italii”, Warszawa 2008.
David Stafford, “Ostatni rozdział 1945”, Warszawa 2009
Roman Dąbrowski, „Sto dni Mussoliniego”, Warszawa 2002
Philippe Foro, „Włochy faszystowskie”, Kraków 2008