Wojna Mussoliniego

Spotkanie w Feltre, 19 lipca 1943:

O 8.30 wylądował samolot lecący z Rimini do Treviso z Mussolinim na pokładzie. Na miejscu czekają na dyktatora podsekretarz Ministerstwa Spraw Zagranicznych Bastianini, szef sztabu generalnego Ambrosio i przybyły z Berlina ambasador Alfieri. Na lotnisku jest także ambasador Rzeszy w Rzymie von Mackensen. Alfieri zagaduje Bastianiniego: „W jakim nastroju przybył Mussolini?”, „sprawia wrażenie jakby wszystko mu było obojętne, wciąż milczy”, pada odpowiedź.

O 8.50 uszanowanie Mussoliniemu złożył przybyły właśnie feldmarszałek Keitel oraz gen. von Rintalen. O 9.00 wylądował na tym samym lotnisku Focke-Wulf Fw 200 „Condor” wiozący Adolfa Hitlera. Führer z miejsca oświadcza gospodarzowi, że nie zostanie jak planowano na kilka dni, musi pokierować decydującą o losach frontu wschodniego bitwą na Łuku Kurskim.

Obaj dyktatorzy wsiedli potem do pociągu, którym jechali godzinę. Po kolejnej godzinie spędzonej w samochodzie dotarli do Villa Gaggia. Był tam także piękny cienisty park.

Bastianini wspomina jak w pociągu Ambrosio naciskał na z trudem panującego nad sobą Keitla: „Obserwowałem, jak się czerwienił i owłosioną ręką bezustannie ocierał chusteczką spływający mu z czoła i skroni pot. Ambrosio nie ustawał w oskarżeniach: ‘Deklarowaliście wielokrotnie, że nie niepokoi was sytuacja w Rosji, że dysponujecie odpowiednimi rezerwami, że wszystkie straty będą uzupełniane, a potem oświadczyliście, że nie posiadacie potrzebnych zapasów, by pomóc włoskim żołnierzom bronić ich własnej ziemi przed wrogiem. Prawda jest taka, że nie macie żadnych rezerw i że front rosyjski jest w niebezpieczeństwie’. Keitel najwyraźniej nie był upoważniony przez Hitlera do odpowiadania na zastrzeżenia Włochów. W końcu uciął dramatyczną sprzeczkę, stwierdzeniem: ‘Wszystkie te kwestie będą roztrząsali nasi przywódcy między sobą’”.

Gen. Rintelen twierdzi jakoby w samochodzie feldmarszałek Keitel mówił, że celem spotkania ma być „umocnienie pozycji Duce, aby nie dopuścić do utrzymania się wpływu Domu Królewskiego, a tym samym podporządkowanie kraju kontroli niemieckiego najwyższego dowództwa”. (Nie do końca wiadomo o jakie „umocnienie” chodzi, znając Hitlera odbyłoby się ono z bronią w ręku). Jeżeli tak było to Duce zachował to w tajemnicy. Pasywne zachowanie Mussoliniego na spotkaniu w Feltre , jego odwagę wobec pogróżek Hitlera i godną postawę Duce wobec nich, tłumaczy się oddaniem królowi lub utajnioną decyzją wyjścia Włoch z sojuszu z Niemcami.

Na konferencji obecni są oprócz przywódców państw: Bastianini, ambasadorzy von Mackensen i Alfieri, Ambrosio, feldmarszałek Keitel, generałowie von Rintelen i Warlimont, płk Menteselmo (Montezemolo?) i inni oficerowie niżsi rangą. O 11.00 zaczyna mówić Hitler. Przemowa traktuje o położeniu surowcowym i konieczności bronienia krajów bogatych w surowce. Mówi, że teraz to lotnictwo i flota będą odgrywać decydującą rolę. Dalej następują jego dobrze znane przechwałki – o bliskim wprowadzeniu do linii samolotu o rekordowych możliwościach, o nowoczesnych okrętach podwodnych, nowy niemiecki czołg „Pantera” ma niebawem dokonać wielkich rzeczy w Rosji (czołgi te już walczą pod Kurskiem – ich debiut jest nieszczególny ze względu na awaryjność nowo wprowadzonego do działań czołgu), na wiosnę 1944 roku zaś, Rzesza rzuci do walki 46 nowo utworzonych i świetnie wyekwipowanych dywizji. Dalej mówi o nowej tajnej broni, jakiej zimą użyje przeciwko Anglii(rakiety typu V1 i V2). O 11.30 zapukano do drzwi, wszedł blady De Cesare(osobisty sekretarz Mussoliniego) i dyskretnie poinformował Duce o bombardowaniu Rzymu. Powiedział mu na ucho: „W Rzymie zaczęło się ciężkie bombardowanie”. Mussolini podzielił się tą informacją, jak sam wspomina: „Wiadomość ta wywołała u wszystkich bolesne wrażenie. W czasie dalszych wywodów Führera nadchodziły nieustannie dalsze wiadomości o nalocie na Rzym”. Odczytana przez Duce treść komunikatu brzmiała: „Silne ataki trwają. 400 bombowców leci na niskiej wysokości. Zniszczone zostały przedmieścia, częściowo także centrum. Prawie żadnej obrony przeciwlotniczej”. Na pewno poruszony nie był Hitler (jego stolicę bombami okładano przecież regularnie), bardziej był zły o przerwanie mu niż współczujący. Plehwe(?) pisał: „Prawdopodobnie Mussolini oczekiwał ze strony Hitlera współczucia z powodu zniszczenia miasta. Führer jednak nie słuchał o czym była mowa i kontynuował wykład na temat dalszego prowadzenia wojny”. Teraz nadchodziły najcięższe chwile dla zgnębionych sojuszników Hitlera. Wódz Niemiec atakuje Włochy za sposób prowadzenia wojny – domaga się wprowadzenia sądów wojennych. Atakuje też faszyzm za to, że nie uporał się z wrogiem na froncie wewnętrznym. Hitler zapewnia też, że wyśle posiłki na Sycylię, zwłaszcza artylerię. Wspomina, że w przypadku dalszych niepowodzeń wyspę należy ewakuować. Jednak żądania sojusznika określa jako zbyt wygórowane – przekazanie 2000 samolotów dla rejonu Morza Śródziemnego, jest zupełnie niemożliwe do spełnienia. Hitler narzeka na braki współpracy i słabe zaopatrzenie baz Luftwaffe w tym rejonie działań. Kończy swoje wystąpienie słowami: „Walka o zwycięstwo faszystowskiej rewolucji i partii socjalistycznej jest zadaniem, którego nie można pozostawić następnym pokoleniom”.

Dochodziła 13.00 Mussolini cały czas był milczący, praktycznie nie zabierał głosu. Siedział na krawędzi fotela z nogą założoną na nogę. Według obecnych świadków Duce był zupełnie obojętny wobec tego co się działo. Walczy z zsuwającą się poduszką na której siedzi i często sięga lewą ręka do tyłu, jakby uciskając bolące miejsce. O 13.00 odbył się lunch, Hitler i Mussolini zjedli w salonie. Posiłek dyktatorów odbył się bez świadków, zamknięto nawet okna. Przybity Duce nic nie zjadł(być może kolejny atak wrzodów żołądka?), Hitlerowi apetyt dopisuje, ze smakiem zjada ryż z sosem beszamelowym, gotowane warzywa, ciasto i świeże owoce. Podczas tego posiłku Mussolini wysuwa swoją propozycję – zawarcie pokoju z ZSRR i ratowanie walącego się frontu zachodniego. Hitler zdecydowanie odmawia, nadal gra swój teatr, za miesiąc użyte zostaną nowe tajne bronie… Niemiec żąda od przyjaciela większego radykalizmu wobec zdrajców faszyzmu i wystrzegania się króla.

Po lunchu obaj dyktatorzy idą na chwilę odpocząć w swoich pokojach. Hitlerowi przydzielono pokój synowej właściciela, senatora Achille Gaggia. Mussoliniemu przypadła główna sypialnia. W drodze do pokoju Duce rozmawia z Alfierim, Bastianinim i Ambrosio, oświadcza: „Martwi mnie, że w takiej chwili znajduję się z daleka od Rzymu. Nie chciałbym, aby mieszkańcy Rzymu myśleli…”. Dochodzi do wymiany zdań między Duce (D) a Alfierim (A), który przerywa Mussoliniemu:

A: „Wszyscy Włosi oczekują po tym spotkaniu wielkiej wagi decyzji. Słyszeliście co mówił Hitler. Teraz Duce, Pana kolej na kontratak. Jak długo jeszcze Włochy, mają pasywnie ulegać Niemcom jakby stanowiły niemiecki bastion?”

D: „raczej ‘wał ochronny’”.

A: „Dlatego trzeba odpowiedzieć Hitlerowi z taką samą brutalną szczerością. Sytuacja jest poważna, a nasza armia, jak powiedział generał Ambrosio, nie będzie w stanie stawiać skutecznego oporu”.

D: „Nie myślcie, że nie zastanawiałem się nad tym. Wydaje wam się, że jestem obojętny, to nieprawda; jestem od dawna głęboko zaniepokojony i zmartwiony. Mogę się zgodzić z waszą koncepcją: wycofać się z sojuszu z Niemcami. Ale jakie mogą być tego konsekwencje? Nieprzyjaciel będzie miał prawo żądać kapitulacji. Czy jesteśmy gotowi do zmiany trwającego dwadzieścia lat porządku? Czy potrafimy zaakceptować pierwszą polityczną i militarną klęskę Włoch? Jak postąpi Hitler? Czy sądzicie, że tak po prostu pozostawi nam wolną rękę?”.

A: „Znam kilka neutralnych państw, które mogłyby nam pomóc w rozpoczęciu rozmów”.

Bastianini wtrąca: „Jeżeli otrzymam upoważnienie, jeszcze tej nocy mogę nawiązać kontakty. W ciągu następnych 24 godzin przedstawię szczegółowe informacje”.

Współpracownicy Mussoliniego już zatem zdecydowali! Włochy już tego samego dnia mają próbować wyjść z wojny, Duce odwrócił się od współpracowników i poszedł do pokoju. Nie wie, że już od dawna szykowany jest spisek wobec niego i partii faszystowskiej…

Około 15.00 samochody z gośćmi ruszyły w stronę stacji kolejowej w Feltre. Szofer Mussoliniego Ercole Boratto wspomina drogę w obie strony(myląc nieco godziny) : „(…) Od pierwszej chwili spotkania można było zrozumieć, że odbywa się ono w zimnej atmosferze. (…) Obaj uczestnicy spotkania zajęli miejsce w samochodzie, który prowadziłem. (…) Podczas jazdy Hitler mówił mało, Mussolini jeszcze mniej. (…) O dziesiątej byliśmy na miejscu przeznaczenia i natychmiast obaj dyktatorzy rozpoczęli rozmowy. O trzynastej nadeszła przez telefon wiadomość o pierwszym bombardowaniu Rzymu, co natychmiast zakomunikowano Mussoliniemu. O szesnastej konferencja była skończona. (…) …nagły odjazd przyczynił się do odniesienia przez wszystkich wrażenia, że atmosfera rozmów była napięta. To napięcie zamanifestowało się również w czasie przejazdu z Feltre do Treviso niespodziewanymi wybuchami Niemca i zduszoną reakcję ze strony Włocha”.

Według Rintelena Hitler zapewnia Mussoliniego podczas jazdy pociągiem, że niebawem przyśle nowe dywizje, ponieważ obrona Włoch leży w jego interesie. W innym przedziale Keitel nadal dyskutuje z Ambrosio, stawia Włochom warunki – chce oporu na linii między Kalabrią i Pagulią, więc oddania Sycylii. Wtedy mogą dyskutować o pomocy. Ambrosio zwraca się też do Bastianiniego: „Mussolini wciąż łudzi się i nie traktuje poważnie moich słów. Mówiłem, że jest szalony. Po prostu szalony”.

Na lotnisku Mussolini pożegnał Niemca słowami: „Führerze tu chodzi o wspólną sprawę…”. Do Keitla rzucił: „Płyniemy na tej samej łodzi. Przyślijcie to, czego potrzebujemy„. Samolot Hitlera wystartował z Treviso ok 17.00.

Do Mussoliniego podchodzą znowu Ambrosio, Alfieri i Bastianini. Duce rzuca w ich kierunku: „Już nie będą potrzebne dyskusje z Hitlerem – tym razem obiecał mi, że prześle wszystko, o co prosiłem”. Włoskie dyktator przez pół godziny czyta raporty z Rzymu, potem każe podstawić sobie samolot i odlatuje do stolicy. Już z daleka widać czarny dym, całą drogę Benito Mussolini jest milczący…

Sam tak wspomina Feltre w swojej „Storia di un anno”: „Ponieważ, jak się okazało, Führer jeszcze tego samego popołudnia miał wrócić do Niemiec, ważne było, aby niepotrzebnie nie tracić czasu. W tej sytuacji rozmowy powinny się odbywać jak najbliżej, w budynkach zarządu lotniska lub w oficjalnych budynkach miejskich w Treviso. Ale przewidzianego protokołem programu nic na świecie nie mogło zmienić. Führer, Mussolini i ich współpracownicy musieli jechać przez godzinę pociągiem, a później następną godzinę samochodami do Villa Gaggia. Piękny, lecz pogrążony w cieniu park sprawiał niesamowite wrażenie, kryjąc labirynt budynków przypominających jakby wykutą w skale zagadkową krzyżówkę. Po kilku minutach, spotkanie się rozpoczęło. (Mussolini wymienia teraz uczestników spotkania). Führer rozpoczął mówić o 11.00. Roztrząsał dokładnie sprawę lokalizacji zasobów naturalnych i konieczności ich zabezpieczenia. Następnie zajął się siłami powietrznymi – ich rozmieszczeniem oraz obecną i przyszłą strategią w odniesieniu do lotnictwa. Co do walk trwających na Sycylii, zapewnił, że wkrótce zostaną wysłane posiłki, przede wszystkim artyleria i wojsko. Podczas prywatnej rozmowy z Hitlerem, Duce prosił o posiłki dla Włoch. Ich rozmowa trwała jeszcze podczas drogi powrotnej – w pociągu i samochodzie, a przy rozstaniu, Mussolini odezwał się znacząco – ‘To nasza wspólna sprawa Führerze’”.

Rachela Mussolini wspomina: „Udał się (Mussolini) do Feltre, aby prosić o pomoc swego możnego przyjaciela. W rezultacie nie miał odwagi domagać się od niego czegokolwiek. Przybył do Feltre, wysłuchał długiego przemówienia, z którego dowiedział się, że Hitler nie da mu broni, a tę broń, którą da, powierzy niemieckim rękom. Powiedział po powrocie, że Hitler był zawsze jego przyjacielem i że zawsze w niego wierzył…”.

Bibliografia: (Uwaga! Jest to bibliografia zbiorcza dla tematu o stosunkach na linii Hitler-Mussolini)

Bogusław Wołoszański, „Sensacje XX Wieku”, Warszawa 1994
Zespół pod kierunkiem M. Michalika, ”Kronika XX Wieku”, wyd. 1991
Gazety Wojenne nr.47, „Kursk”
A.B.C. Whipple I zespół redakcyjny Time-Life Books, „Wojna na Morzu Śródziemnym”, Warszawa 1999
Janusz Piekałkiewicz, „Wojna na Bałkanach 1940-1945”, Warszawa 2007
Callum MacDonald, „Kreta 1941”, Warszawa 2007
Robert Wallece I zespół redakcyjny Time-Life Books, „Kampania Włoska”, Warszawa 1999
James Holland, „Piekło Italii”, Warszawa 2008.
Mariusz Skotnicki, „Uwolnić Duce! Gran Sasso 12 września 1943 r.”, [w: Technika Wojskowa Historia 5/2011]
Greg Annussek, „Jak Hitler uratował Mussoliniego”, Warszawa 2007
Roman Dąbrowski, „Sto dni Mussoliniego”, Warszawa 2002
Leszek Molendowski, „Włosi na froncie wschodnim w latach 1941-1943”, [w: Militaria XX Wieku nr 1(8)/2009]
Frank Joseph, „Wojny Mussoliniego”, Warszawa 2012
Santi Corvaja, „Hitler i Mussolini”, Warszawa 2004