Wojna Mussoliniego

Spotkanie w Rastenburgu (Kętrzynie) po uwolnieniu Benito Mussoliniego z Gran Sasso: (14-16 września 1943):

Po uwolnieniu Mussolini najpierw spotkał się w Monachium z żoną i dziećmi (13 września 1943). Duce chce jak najszybciej spotkać się z Hitlerem, niemiecki oficer oświadcza mu jednak: „zła pogoda nie pozwala na lot, trzeba poczekać na lepsze warunki. Tymczasem, tak zadecydował Hitler, zostaniecie umieszczeni w Pałacu Księcia Karola”.

Z Monachium, gdy pogoda się poprawiła, rankiem 14 września 1943 Mussolini poleciał do „Wilczego Szańca”. Późnym popołudniem jego samolot wylądował w Rastenburgu. Hitler wita Duce ze łzami w oczach, długo ściskają sobie dłonie i wymieniają ciepłe słowa. Duce ubrany jest w nieskazitelnie wyprasowaną przez żonę białą koszulę, ciemny garnitur i filcowy kapelusz-fedorę. Mimo to wygląda fatalnie, wydarzenia ostatnich dni wyraźnie odcisnęły piętno na dyktatorze. Mussolini wydaje się niższy, drobniejszej postury niż dawniej, podczas minionego roku schudł 25 kilo. W sztabie Hitlera panuje podniecenie wizytą Mussoliniego, jak każde ważne wydarzenie Führer zaplanował ją co do minuty. Pierwszy na lotnisku miał do Duce podejść jego syn Vittorio, dwa dni wcześniej Hitler osobiście powiadomił go o uwolnieniu ojca, dodając: „To historyczny dzień dla narodu niemieckiego i dla Włochów”. Vittorio Mussolini wspomina: „Ojciec wyszedł z transportowego samolotu Junkers uśmiechnięty, z faszystowskim gestem pozdrowienia. Miał na sobie czarny filcowy kapelusz i płaszcz, jakby o dwa numery za duży. Był blady, nieogolony, bardzo chudy, jakby chory, a w każdym razie bardzo zmęczony, tylko oczy zachowały dawny blask. Poczułem wielkie współczucie i wściekłość: zdałem sobie sprawę w jak trudnych i przykrych warunkach musiał spędzić te czterdzieści pięć dni izolacji. Objąłem go, a on pogłaskał mój policzek… Podszedł do nas Führer i wymienili długi, bardzo serdeczny uścisk dłoni. Później pozdrawiali ojca wszyscy niemieccy urzędnicy… Włochów oprócz mnie nie było. Potem zostaliśmy zawiezieni samochodem do kwatery głównej Hitlera, gdzie ojciec otrzymał wygodny pokój w jednym z domków”. Po krótkim odpoczynku przystąpiono do rozmów.

Spotkanie dyktatorów trwało dwie godziny. Mussolini relacjonuję historię spisku i porwania, Hitler słucha uważnie, wyciągając przy tym wnioski jak sam powinien się zachować w przypadku wystąpienia podobnej sytuacji w Niemczech. Niemiec oświadcza, że Włochy przegrały swoją wojnę i wznowienie „Osi” jest niemożliwe. Italia może jedynie ocalić to, co jest do ocalenia – wierna obowiązkowi honoru może nadal walczyć u boku Niemiec, Führer mówi: „W tej chwili trzeba doprowadzić do powstania nowego rządu, gdyż Włochy stanowią ziemię niczyją”. Duce odpowiada: „Ale, Mein Führer, nie chcę być nowym Quislingiem”, taka odpowiedź zirytowała wodza Rzeszy, Niemiec niezwykle sobie bowiem cenił usłużnego norweskiego kolaboranta. Hitler zapytuje czy Duce „chce walczyć aż do ostatka przy boku przyjaciela?”. Pada odpowiedź – „nie!”. Hitler chciał przywrócić kompana do władzy, ten jednak mówi o wycofaniu się z polityki, by nie wciągać Włoch w wojnę domową. Niemiec mówi, że jedynie silny rząd na północy może ocalić Włochy, a tylko Duce może nim pokierować. Mussolini odpowiada, że może dać swe pełne moralne poparcie dla walki z bolszewizmem. Mówi o formacjach włoskich, które mogłyby u boku Niemców toczyć taką walkę. Wspomina też o wycofaniu niemieckich dywizji z Włoch. „Odwroty nie leżą w moich planach”, odpowiada Hitler.

Hitler szantażuje Mussoliniego: „Jeśli nie zgodzi się pan odnowić sojuszu między Niemcami i Włochami, stając na czele państwa i nowego rządu, północne Włochy pozazdroszczą jeszcze Polsce, może je spotkać o wiele gorszy los… To zależy od Pana, czy mamy wypróbować naszą tajną broń w Londynie, czy też w Mediolanie, Genui lub Turynie…”, straszy, że przy najmniejszej próbie oporu ze strony ludności cywilnej we Włoszech zostaną użyte gazy trujące. Oświadcza, że gotów jest powołać rząd z Grazianim i Farinaccim na czele. Hitler mówi: „Faszyści oczekują Mussoliniego. Jego odsunięcie się od czynnego życia politycznego musiałoby być uważane za wyraźne stwierdzenie, że wódz faszystów przestał już wierzyć w zwycięstwo niemieckie. Nabrałyby też cech prawdy pogłoski, że pomiędzy lutym a czerwcem Mussolini sondował możliwość odrębnego pokoju. Gdyby to nabrało znamion prawdopodobieństwa, nie tylko Włosi, ale i wielu Niemców straciłoby wszelką nadzieję na zwycięstwo. Na to nie pozwolę nigdy. Raczej Mussolini zniknie w jakiś sposób. Być może wydany będzie komunikat oficjalny, że Duce został ciężko ranny, w katastrofie samolotu, który wiózł go z Gran Sasso do Wiednia”. Mussolini wie co to oznacza: „Niemcy będą sprawować władzę we Włoszech zgodnie ze swoimi zwyczajami, a jedynym skutkiem będzie utrata resztek szacunku, którym Włochy jeszcze cieszą się w świecie”. Hitler zaczyna swoje rojenia o „nowych broniach”, które zmienią bieg wojny. Przywołuje nawet oficera, który przedstawia szereg projektów, z pociskami rakietowymi V1 i V2 na czele. Wspominają nawet o badaniach nad bombą atomową.

Gdzieś pośród wymiany zdań padają takie słowa. Najpierw mówił Hitler: „Nie wolno nam stracić ani jednego dnia. Musi pan jutro ogłosić przez radio, że nastąpił koniec monarchii i powstało nowe włoskie państwo faszystowskie, którego władza będzie skoncentrowana w Pana rękach. Będzie to jedyną do przyjęcia gwarancją wiarygodności sojuszu Niemiec z Włochami. Jest Pan w tej chwili, tak samo jak ja, głową państwa i szefem rządu. W ciągu tygodnia trzeba przygotować nową konstytucję. Nie mam wątpliwości, iż zgodzi się Pan ze mną co do tego, że pierwszym i najważniejszym posunięciem nowego rządu będzie skazanie na śmierć zbrodniarzy – członków Wielkiej Rady. Uważam, że hrabia Ciano jest czterokrotnym zdrajcą: zdradził kraj, faszyzm, sojusz z Niemcami i rodzinę. Gdybym był na Pana miejscu, nic nie powstrzymałoby mnie od wzięcia sprawiedliwości we własne ręce. Najlepiej jeśli wyrok śmierci i egzekucja odbędzie się we Włoszech”. Mussolini odpowiada: „Hrabia Ciano jest mężem mojej córki. Ojcem moich wnuków”. Hitler nie ma podobnych skrupułów, mówi dalej: „Tym poważniejsza jest ta zdrada, i musi Pan sobie z tego zdawać sprawę. Jeśli nie wyciągnie Pan wniosków w stosunku do Ciana będzie to także zdrada ze strony Włoch, a wykorzystanie tego faktu przez Anglików i Amerykanów może doprowadzić do upadku Niemiec. Mógłbym Panu przedstawić przygotowany w szczegółach plan losu, jaki może spotkać każdego naszego sojusznika, który spróbowałby pójść śladem Włoch. Zaniechałem wprowadzenia go tylko dlatego, że pragnąłem uwolnić Pana i zapobiec przekazaniu Pana wrogom. Jeśli mnie spotka rozczarowanie z Pana strony, będę musiał wydać rozkaz, aby karny plan został zrealizowany”. Hitler zwraca się do ambasadora Rudolfa Rahna, człowieka który niebawem będzie współrządził marionetkowym państwem włoskim, mówi: „Dopomoże Pan w narodzinach nowej Republiki Włoskiej”.

Benito Mussolini nie szuka zemsty na członkach Wielkiej Rady Faszystowskiej, zwłaszcza ze względu na Ciano, męża jego ukochanej córki Eddy. Hitler powiedział później Goebbelsowi, że Duce okazał się o wiele słabszym człowiekiem niż kiedyś. Goebbels zapisuje w dzienniku: „Duce nie wyciągnął moralnych wniosków z katastrofy Włoch, czego oczekiwał od niego Führer. Naturalnie, cieszył się ogromnie, że widzi Führera i że znów jest na wolności. Jednak Führer spodziewał się, że Duce przede wszystkim zemści się na zdrajcach. Mussolini natomiast nie wykazywał takiej chęci, co dowodziło jego ograniczeń. Nie jest rewolucjonistą, takim jak Führer czy Stalin. Jest tak mocno przywiązany do swojego narodu, że nie ma cech światowego rewolucjonisty i buntownika”. Dr Goebbels uważa, że Ciano należy stracić, a Eddę „wychłostać”. Goebbels notuje o Hitlerze: „Nigdy jeszcze nie widziałem Führera tak wstrząśniętego jak wtedy” oraz „możemy uznać, że stracił wszelkie iluzje co do osobowości Duce, [choć] w zasadzie nie doszło do sprzeczki” dodaje jeszcze, że w końcu Mussolini „jest tylko Włochem i nie może uciec od tego dziedzictwa”. Zazdrosny o swoją pozycję minister propagandy miał swoją chwilę triumfu. Hitler zwrócił uwagę także na niekorzystne zmiany w fizycznym wyglądzie Duce.

Po zakończonym spotkaniu, późnym popołudniem, Duce dzwoni do żony. Uspakaja ją: „Führer przywitał mnie jak brata. Pragnie abym z powrotem przyjął władzę, jako szef republiki”. Rachela prosi: „Nie zgódź się na to Benito. Posłuchaj mnie, nie rób tego”. Odpiera: „Muszę, jeśli nie – Niemcy zniszczą Włochy” oraz „Droga Rachelo, teraz już z moim brzemieniem muszę iść do końca”.

Po tej rozmowie Benito Mussolini je sam na sam obiad z synem Vittorio. Rozmawiają o Ciano. Mussolini mówi, że jego żona Rachela i najskrajniejsi faszyści jak Pavolini żądają jego natychmiastowego aresztowania i procesu. Niemcy chcą tego samego, wiadomo też, że karą będzie śmierć. Byłego ministra spraw zagranicznych broni tylko córka Duce, żona Ciano, Edda. Proponuje, że wraz z dziećmi znikną w Ameryce Południowej. Vittorio wspomina ich spotkanie: „Ojciec niewiele jadł, w okresie uwięzienia zwiększyły się jego dolegliwości żołądkowe… Przede wszystkim jednak był spragniony wiadomości. Od czterdziestu sześciu dni nie czytał żadnej gazety, była to dla niego największa tortura… Rozmawialiśmy najpierw o rodzinie, o matce, bracie Romano, siostrze Annie Marii, wszyscy byli w Monachium. Tam także przebywali Edda i Galeazzo z dziećmi Fabriziem, Raimondem i Marziem. Powiedziałem mu, że prócz kilku drobnych incydentów, w zasadzie Ciano z rodziną traktowani byli przyzwoicie”. Vittorio mówi ojcu, że Führer od dwóch tygodni zwleka z odpowiedzią na prośbę Eddy, by wraz z mężem i dziećmi mogli udać się do Hiszpanii. Duce mówi: „Byłoby dużo lepiej znaleźć inną drogę ucieczki. Niemcy nigdy nie wybaczą Galeazzo jego negatywnego nastawienia do Rzeszy”. Mówi dalej synowi: „Kiedyś, Hitler zatelefonował do mnie ze słowami: ‘Duce, nigdy tego Panu nie zapomnę’. Dzisiaj to ja powiedziałem, że nigdy nie zapomnę mu, że mnie uratował, ale nie miałem na myśli życia, które nie ma dla mnie znaczenia, zapobiegł jednak utracie honoru, jakim byłoby dostanie się w ręce wroga”. Dalej ojciec relacjonuje synowi swoje spotkanie z Hitlerem: „W Rosji sytuacja jest niedobra, ale Niemcy są pewni, że zdołają zapobiec załamaniu i przetrwają zimę. Opór i odwaga wykazywana przez Rosjan jest ogromnym zaskoczeniem dla niemieckiego najwyższego dowództwa. Kolejnym zaskoczeniem jest odkrycie przez niemieckich szpiegów tajnych fabryk broni za Uralem. Dodaj do tego olbrzymie ilości broni i zapasów, jakich dostarcza Ameryka, wówczas w pełni ocenisz, w jakiej trudnej sytuacji znaleźli się Niemcy. Nie mówiąc o tym, że pod Stalingradem Rosjanie sami okrążyli i zmiażdżyli armię von Paulusa. Negocjacje pokojowe? Hitler nie dopuszcza takiej możliwości. Twierdzi, że jest to sprawa życia lub śmierci cywilizacji europejskiej… Dla nas, Włochów pozostaje tylko jedno rozwiązanie: wrócić do walki. Nasz kraj jest pełen żołnierzy różnych wyznań i ras, którzy wszystko niszczą. Od 25 lipca do 8 września alianci dokonali olbrzymich zniszczeń, zginęło więcej ludzi, zrujnowano więcej domów, niż w jakiejkolwiek dotychczasowej wojnie. Nie ma litości dla pokonanych. Słychać, że Badoglio, który z wiekiem staje się coraz bardziej agresywny, przygotowuje małą monarchistyczną armię, która ma zostać oddana pod dowództwo Aliantów. To chyba większy wstyd, niż gdyby doszło do zmiany partnera. Bismarck mówił, że kiedy Włosi przystają do wojskowego sojuszu, od razu kombinują, jak z niego wyjść, i domagają się odpowiedniej klauzuli na ten temat w każdym pakcie. Niestety armia włoska już nie istnieje. Włoska marynarka wojenna umiała zdobyć dość paliwa, by dopłynąć na Maltę i tam złożyć broń. Honor Włoch wymaga, abyśmy nadal uczestniczyli w wojnie. Hitler powiedział mi jasno, że Niemców napawa wstrętem zdrada Włoch, i że nie będą tolerować łagodnego traktowania nas. Niemieckie najwyższe dowództwo, które zawsze było nastawione krytycznie wobec wiary Hitlera we włoskiego sojusznika, teraz potwierdza słuszność swoich podejrzeń. Musimy za wszelką cenę zdobyć minimum zaufania Niemców, aby nie dopuścić, by myśleli o rewanżu wobec nas. Führer powiedział mi o nowej śmiertelnej broni przygotowanej prze Wehrmacht, broni która ma zmienić bieg wojny. To najściślejsza tajemnica. Brak zaufania do Włochów odczułem i ja. Sam Hitler nie żywi tego rodzaju podejrzeń, ale jego otoczenie jest ustosunkowane zdecydowanie negatywnie. Czy wiesz, że Ribbentrop myśli, iż zamach 25 lipca, to była komedia zaaranżowana przeze mnie i przez króla”.

Mussolini spotkał się potem (jak rozumiem kilka dni później, chociaż w tekście nie było to uściślone) z Eddą, której opowiedział o spotkaniu, powiedziała: „Byłbyś szalony gdybyś jeszcze raz łączył się z Niemcami”.

Hitler zasięgał opinii swoich współpracownikiem, na pytanie co dalej z Włochami i Mussolinim padały różne odpowiedzi. Rommel, pozostający od El-Alamein w sporze z Duce, powiedział: „Lepiej, jeśli Włosi pozostaną naszymi wrogami, a nie przyjaciółmi. Z chwilą, gdy Duce zostanie uwolniony, swoboda naszego działania we Włoszech zostanie ograniczona”. Admirał Reader: „Znacznie lepiej dla nas, jeśli Mussolini pozostanie za kratkami; oszczędzi nam to wielu niespodzianek”. Generał Guderian: „Mussolini w więzieniu daje nam więcej gwarancji, niż Mussolini znajdujący się na wolności”. Bronią Duce Kesserling i Göring, który mówi: „Porzucenie Mussoliniego, to zdrada wspólnej sprawy”.

15 września 1943 Duce przyszedł do Hitlera i powiedział „przyszedłem po instrukcje”. Hitler przystępuje do dyktowania warunków, dodaje, że wcześniej jego drugi kandydat do stworzenia rządu, Farinacci, zaakceptował je bez dyskusji. Włochy mają utracić prowincję Bolzano, w okręgach Trento i Belluno ma odbyć się plebiscyt nadzorowany przez niemieckich urzędników. Hitler przedstawia też plany dla powojennej Europy (postanawiam skupić się na faktach dokonanych, zainteresowanych rojeniami Hitlera odsyłam do książki Dąbrowskiego, polskiego czytelnika powinno zainteresować, że Mussolini prosił by Polacy i Czesi posiadali autonomię terytorialną, polityczną i kulturalną jak inne narody przyszłego „bloku europejskiego”, Hitler oczywiście odmówił, nasz los był dawno przypieczętowany…). Wymienia szereg nazwisk faszystów, którzy mają być usunięci z życia publicznego. Domaga się też procesu i kar śmierci dla tych członków Wielkiej Rady, którzy głosowali przeciwko Duce. Hitler wspomina też, że gdy Niemcy osiągną ostateczne zwycięstwo „wdzięczny naród włoski ofiaruje ludowi niemieckiemu wiele dziel sztuki, których Italia ma taką obfitość”. Mussolini pyta o możliwość zawarcia pokoju z ZSRR, by rozbić blok aliantów, Hitler mówi, że jest to niemożliwe. Pyta o los Korsyki, Niemiec nie ma zamiaru wspierać włoskich dążeń. Hitler informuje, że w zależności od rozmiaru włoskiego wysiłku zbrojeniowego warunki mogą ulec złagodzeniu. Mussolini zastrzega sobie prawo do swobodnego działania w wewnętrznym życiu włoskim. Hitler się zgadza, Farinacci ma być jednak nienaruszalny. Mussolini domaga się też powstania odrodzonej armii włoskiej.

Brytyjski historyk sir Yvone Krikpatrik pisze o tym spotkaniu: „Ostrożność sprawiła, że Mussolini przyjął propozycję Hitlera. Znał go już na tyle dobrze, by wiedzieć, że odmowa mogła wywołać okrutny rewanż nie tylko w stosunku do niego, lecz że cały naród włoski poczułby na własnej skórze niemiecką brutalność”.

16 września 1943 Hitler i Mussolini rozmawiają po raz trzeci. Duce pragnie wrócić do Rzymu, naciska, by utrzymać miasto: „Utrata stolicy, po stracie Neapolu miałaby z politycznego punktu widzenia katastrofalne konsekwencje dla Włochów i reszty świata. W aspekcie wojskowym byłoby to także fatalne, gdyż wróg mógłby kontrolować trzydzieści lotnisk w centrum Włoch, co pozwoliłoby aliantom bez trudu bombardować południe Niemiec, dorzecza Dunaju i Bałkany”.

Benito Mussolini wraz z synem Vittorio odjeżdżają do Monachium, przed odjazdem Hitler prosi przyjaciela by nie zaniedbywał zdrowia. Przydziela mu nawet lekarza George’a Zachariaha. W drodze powrotnej Duce układa szkic mowy jaką chce wygłosić jako szef nowej republiki, Vittorio wspomina: „Mimo zmęczenia, jego głos był jak zawsze rozpoznawalny, chociaż wiele sformułowań przypominało do złudzenia chwyty stosowane przez propagandową machinę Goebbelsa”.

Bibliografia: (Uwaga! Jest to bibliografia zbiorcza dla tematu o stosunkach na linii Hitler-Mussolini)

Bogusław Wołoszański, „Sensacje XX Wieku”, Warszawa 1994
Zespół pod kierunkiem M. Michalika, ”Kronika XX Wieku”, wyd. 1991
Gazety Wojenne nr.47, „Kursk”
A.B.C. Whipple I zespół redakcyjny Time-Life Books, „Wojna na Morzu Śródziemnym”, Warszawa 1999
Janusz Piekałkiewicz, „Wojna na Bałkanach 1940-1945”, Warszawa 2007
Callum MacDonald, „Kreta 1941”, Warszawa 2007
Robert Wallece I zespół redakcyjny Time-Life Books, „Kampania Włoska”, Warszawa 1999
James Holland, „Piekło Italii”, Warszawa 2008.
Mariusz Skotnicki, „Uwolnić Duce! Gran Sasso 12 września 1943 r.”, [w: Technika Wojskowa Historia 5/2011]
Greg Annussek, „Jak Hitler uratował Mussoliniego”, Warszawa 2007
Roman Dąbrowski, „Sto dni Mussoliniego”, Warszawa 2002
Leszek Molendowski, „Włosi na froncie wschodnim w latach 1941-1943”, [w: Militaria XX Wieku nr 1(8)/2009]
Frank Joseph, „Wojny Mussoliniego”, Warszawa 2012
Santi Corvaja, „Hitler i Mussolini”, Warszawa 2004