W Odkrywcy nr. 11(274)/2021 ukazał się artykuł „Włoskie okręty podwodne na Dalekim Wschodzie”. Polecam, zapraszam… Ale:
Uprzedzam, że jest to skrót rozdziału z książki „Betasom…” i nic nowego do tematu nie wnosi. Po prostu Odkrywcy chcą pobudzić sprzedaż książki (bestseller, nadal w ofercie księgarni) i wyszli z taką propozycją.
Spis treści:
WYDARZENIA Dolnośląskie Peenemünde: niemieckie badania nad napędem rakietowym / Andrzej Daczkowski, Łukasz Orlicki; POSZUKIWANIA I ODKRYCIA Układanie puzzli. Jak powstał film o warszawskiej Białołęce w latach II wojny światowej / Krzysztof Gutowski, Maciej Janiszewski; Tajne badania ZPR-1 w rejonie Ludwikowic Kłodzkich / Paweł Jeżewski; Podwodny Jukatan. Tajemnice świata Majów / Przemysław Jocz; KULISY HISTORII Płócienny postrach stalowych kolosów. Kajaki przeciw żegludze Osi. Część 2 / Janusz Lizut; Włoskie okręty podwodne na Dalekim Wschodzie / Marek Sobski; Pierwsze pociski sterowane. Część 2 / Jacek Jaworski; Wojaże po Europie w latach II wojny światowej. Historia Józefa Makowskiego / Włodzimierz A. Gibasiewicz; KOLEKCJONERSTWO Niezwykły świat pieczęci. Część 2 / Janusz Giersz, Mariusz Kopniak; FORTYFIKACJE Schron Nowogród 2 „Most” / Łukasz Drzensla; KSIĘGARNIA ODKRYWCY Nowości listopada 2021.
Załogi bombowców podczas odprawy poprzedzającej lot bojowy, Afryka Północna, 1940 rok. W tle bombowce średnie SM.79.
Pytacie o polskie wydanie mojej serii. Sytuacja na obecną chwilę:
1. Ze strony Amazona brak deklaracji, czy i kiedy będzie dostępna usługa Kindle Direct Publishing umożliwiająca wydanie u nich książek po polsku.
2. Wydawcy… do ogólnej recesji finansowej dochodzi mający miejsce obecnie w Europie kryzys dotyczący niedoboru papieru, przez co koszty druku poszły strasznie do góry. Prawdopodobnie jest to najgorszy możliwy moment na taki ruch i w tym roku nie będę sam poszukiwał wydawcy. Ale na propozycje jestem otwarty.
Czyli na tę chwilę bez zmian, książki są dostępne jedynie po angielsku i pewnie przez najbliższe kilkanaście miesięcy nie ma za dużych szans na zmianę. W październiku udało się pobić rekord sprzedażowy na Amazonie (101 egzemplarzy obu tytułów), więc tym bardziej nic nie zmusza mnie do podejmowania gwałtownych decyzji. Proszę o cierpliwość i wyrozumiałość.
Siły lotnictwa Regia Aeronautica w Afryce Północnej nosiły nazwę Aeronautica della Libia (od 5 lipca przemianowane na 5. Squadra Aerea), dowodziło nimi Comando Aeronautica della Libia, które stacjonowało w Trypolisie, z Generale di Squadra Aerea Felice Porro na czele. Lotnictwo podzielone było na dwa sektory, wschodni i zachodni, odpowiadające dzielnicom Libii – Cyrenajce i Trypolitanii. Dowództwa sektorów opracowywały zadania operacyjne oraz zajmowały się logistyką. Szykowano się do wojny na dwa fronty, więc siły zgromadzone na zachodzie początkowo nie brały udziału w walkach z RAF, oczekiwały na jakiś wrogi ruch ze strony Francuzów.
Comando del Settore Est (dowództwo sektora wschodniego) miało swoją siedzibę w Bengazi, a po wybuchu wojny zostało przeniesione do Tobruku, na jego czele stał Generale di Divisione Aerea Fernando Silvestri. W Cyrenajce wiele oddziałów Regia Aeronautica było wysuniętych daleko na wschód, nieopodal egipskiej granicy. Rozmieszczenie sił było następujące:
W pobliżu Tobruku, na lotnisku znanym jak T2, stacjonował 8° Gruppo C.T. (Magg. Vincenzo La Carrubba). Na siłę dywizjonu składały się trzy eskadry, każda z nich powinna według etatu liczyć po 12 maszyn, były to 92. Squadriglia (Cap. Martino N. Zannier), 93. Sq. (Cap. Mario Bacich) i 94. Sq. (Cap. Francesco Lavelli). Jednostka była w trakcie przezbrajania z zupełnie przestarzałych myśliwców CR.32quater w nowsze CR.42 „Falco”. Wchodziła w skład 2° Stormo C.T. (Col. Angelo Federici). Gruppo stacjonował początkowo na lotnisku Castel Benito, 1 czerwca nadszedł rozkaz o przebazowaniu na lotnisko operacyjne, 4 czerwca przystąpiono do jego realizacji. Dywizjonowi towarzyszyła tylko mała grupka personelu naziemnego, reszta pozostała w Trypolisie, gdzie czekała na „Falco”, które trzeba było zmontować i przygotować do służby. Na lotnisku T2 odkryto, że jest to zwykłe pustynne lądowisko, bez żadnych schronień dla ludzi i maszyn. Nowa „baza” nie posiadała także należytej obrony przeciwlotniczej i systemu ostrzegania o przeciwniku. Na 10 czerwca 1940 wyposażenie jednostki stanowiło 25 Fiatów CR.32quater. 22 czerwca z Trypolisu dołączyło dziewięć CR.42, które przydzielono jako uzbrojenie 94. Sq. Pod koniec czerwca piach wywołał wiele problemów z bronią i silnikami. 2 lipca CR.32 wycofano z działań operacyjnych, przybywały bowiem kolejne CR.42. Do końca lipca wszystkie myśliwskie jednostki walczące w Libii zostały już przezbrojone w „Falco”.
Na pustynnym lotnisku El Adem T3, na południowy wschód od Tobruku, znajdowały się 44° i 45° Gruppi B.T. z 14° Stormo B.T. (Col. Giovanni Coppi), każdy wyposażony w dwie eskadry bombowców Savoia Marchetti S.79 i S.81. Ponadto znalazły się tam 73° Gruppo O.A. i 2° Gruppo A.P.C. Pierwszy składał się z dwóch eskadry IMAM Ro.37bis i i Caproni Ca.310, drugi miał trzy eskadry Caproni Ca.309 „Ghibli”.
Lotnictwo Libii posiadało w przededniu wybuchu wojny dwa pułki na SM.81. Były to 14° Stormo w El Adem i 15° Stormo w Trypolitanii. W czerwcu 1936 r. jako pierwszy przybył 46° Gruppo z 15° Stormo. W lipcu tego roku zjawił się w Afryce Północnej także 47° Gruppo z tego pułku. Wszystkie maszyny miały silniki Gnome Rhone K.14 (oryginalne i produkowane na licencji przez firmę Isotta-Fraschini). SM.81 rozmieszczono w Castel Benito (koło Trypolisu). 25 listopada tego roku dołączył jeszcze 15° Stormo, jego bazą zostało lotnisko Benina (koło Bengazi). Podczas gry wojennej w maju 1938 r., przeprowadzonej podczas pobytu króla Włoch Wiktora Emanuela III, Savoie przeprowadzały między innymi rajdy bombowe poza zakładany zasięg maszyn. Najważniejszym wydarzeniem wówczas był zrzut z pokładów SM.81 całego batalionu libijskich spadochroniarzy. Maszyn tego typu używał także marszałek Balbo, na ich pokładzie wykonywał dalekie pustynne rajdy w najbardziej niedostępne rejony południowej granicy Libii.
W czerwcu 1940 r. jednostki latające na SM.81 były już w trakcie przezbrojenia w nowocześniejszy bombowiec SM.79. Dlatego maszyny z 44° i 45° Gruppi wykorzystywano intensywnie, dniem i nocą, zarówno do nalotów na cele w Egipcie, jak i do ataków na brytyjską flotę. Bombowców użyto także do tropienia grupek z LRDG, które przemykały się pustynią. Ataki komandosów na dobrze znane lotnisko El Adem były faktycznie bardzo dokuczliwe, ograniczały one ilość znajdujących się w pierwszej linii Savoi. Dlatego 45° Gruppo z czasem wycofano do bazy w Berka. Jednak w pierwszych miesiącach wojny zagrożenie z tej strony nie było jeszcze realne. SM.81 wykonywały także loty z zaopatrzeniem dla odciętych w przygranicznych fortach Capuzzo i Maddalena żołnierzy włoskich.
44° Gruppo B.T. (Ten. Col. Enrico Maramaldo Della Minerva) znajdował się w Cyrenajce od 1936 r., składał się z 6. Squadriglia (Cap. Venanzio Brescianini) i 7. Sq. (Cap. Vincenzo Pitalunga). Pierwsza eskadra liczyła po sześć SM.79 i SM.81, druga pięć SM.79. 11 jego SM.79 było nieuzbrojoną wersją, którą planowano użyć do transportu bomb do Afryki Wschodniej, w razie wojny z aliantami odciętej i skazanej na zaopatrzenie drogą lotniczą. W czerwcu i lipcu 1940 r. Savoie z 44° Gruppo brały udział w atakach na wrogą flotę we wschodniej części Morza Śródziemnego.
45° Gruppo B.T. (Magg. Ezio Berni) 10 czerwca 1940 znajdował się na lotnisku El Adem, składał się z 2. Sq. (Cap. Fortunato Profumi) i 22. Sq. (Cap. Maurizio Niggi), jego eskadry wyposażone były w 15 SM.81. W Libii dywizjon stacjonował od 1936 r. 19 jego Savoi użyto w czerwcu do zwalczania wrogiej żeglugi.
73° Gruppo O.A. Autonomo (Magg. Adolfo Domenici) składał się z 127. Sq. (Cap. Omero Giacomelli) i 137. Sq. (Cap. Giovanni Civale). Dywizjon został podporządkowany 10. Armii (wojsk lądowych), jej 127. Squadriglia stacjonowała na lotnisku T2, podczas gdy 137. Sq. w El Adem. Pierwsza miała trzy, a druga cztery sprawne Ro.37bis. Inne Romea były niesprawne, powodem był także brak filtrów przeciwpyłowych w ich silnikach. Sprawność maszyn tego typu w Libii wynosiła mniej niż 50%. Jednostka intensywnie wykonywała zadania rozpoznawcze i bardzo ucierpiała w pierwszych etapach wojny na pustyni.
Aviazione Presidio Coloniale (A.P.C.) było lotnictwem garnizonu kolonii. Jego 2°. Gruppo (Ten. Col. Oreste Andrei) składał się z 16. Sq. (Cap. Mario Musumeci) i 23. Sq. (Cap. Sebastiano Baduel). Na początku wojny dywizjon patrolował granicę z Egiptem, oazy oraz wschodnią pustynię libijską. Sztab znajdował się w El Adem. Posiadano dziewięć (osiem sprawnych) Ca.309, które znajdowały się także w Appolonia i Menastir. W czerwcu jednostka otrzymała pięć SM.81 zmodyfikowanych do roli latających ambulansów, używano ich następnie w 16. Sq.
Mała zaległość. W Technice Wojskowej Historia numer specjalny 5/2021 ukazał się artykuł mojego autorstwa „Lotnicze preludium do ofensywy Grazianiego”. Polecam, zapraszam.
Przepraszam za przerwę w działaniu strony. Trzy książki napisane (dwie wydane) jedna po drugiej, do tego artykuły prasowe i działalność internetowa. Baterie się wyczerpały… Niebawem powrócę do tradycyjnej aktywności.
Spis treści:
Bez nas nawet wszy nie zabijecie. Radzieckie wojska zmechanizowane i zmotoryzowane 1920–1940. Część I;
Junkers Ju 87G „Kanonenvogel”;Vickers Mk E –szkolenie i wyposażenie;
Intensywny rok 10. Brygady Kawalerii;
Thetis Bay – od mini lotniskowca do pierwszego śmigłowcowca desantowego US Navy;
Lekki czołg Škoda T-15;
Lotnicze preludium do ofensywy Grazianiego;
T-34 w 1943 roku, czyli „ilość to też jakość”. Część II;
Pancernik HMS Dreadnought – okręt, który zrewolucjonizował wojnę na morzu. Część II.
Bombowce SM.81 na i nad jednym z libijskich lotnisk.
W najbliższym TWH powinien ukazać się mój artykuł o lotniczym preludium do ofensywy marszałka Grazianiego w Egipcie. Wobec tego przypomnę Wam starszy tekst, który traktuje o wojnie w powietrzu na froncie północnoafrykańskim w czerwcu 1940 roku.
Moment, w którym Hitler uderzył na zachód wprawił jego przyjaciela Mussoliniego we wściekłość. Włochy były osłabione po toczonej na dużą skalę wojnie kolonialnej w Etiopii i ciężkich walkach w Hiszpanii. Jednak chcąc zasiąść przy stole negocjacyjnym, przy którym narodzi się powojenny ład w Europie i na świecie, jako sygnatariusz Paktu Stalowego Duce musiał wejść do wojny. Kiedy to się stało, 10 czerwca 1940, upadek Francji był już praktycznie przesądzony, a w samodzielne kontynuowanie wojny przez Wielką Brytanię nikt nie chciał wierzyć. Zwycięstwo było tak pewne, że puszczano wodze fantazji. Na przykład 4 lipca w Palazzo Chigi (siedziba włoskiego MSZ), planowano w obliczu zbliżającego się światowego pokoju, aneksję portu w Mombasie, ponieważ „jest w interesie Włoch posiadać dobry port nad Oceanem Indyjskim”. Jak powiedział sam Mussolini: „Potrzeba tylko kilka tysięcy trupów”. Zaszczyt spełnienia tego życzenia Duce miał przypaść także lotnikom Regia Aeronautica w Libii.
ZATRZAŚNIĘTE DRZWI
W rozważaniach na temat kampanii w Afryce Północnej często można spotkać opinię, że szansą dla Włochów był natychmiastowy atak na Egipt, taki pogląd jest mrzonką, z czego doskonale zdawano sobie wówczas sprawę. Wiosną 1940 r. Mussolini wypowiadał się o możliwych działaniach zaczepnych w oparciu o Libię: „Siły, które posiadamy są zbyt małe. Nie mamy nawet połowy sił przeciwnika”. W tym samym okresie marszałek Pietro Badoglio (szef Sztabu Generalnego armii włoskiej) pisał: „Duce jest bardzo zaniepokojony tą sytuacją i chce wzmocnić wojsko, by mogło honorowo stawiać opór. Powtarzam, że koncepcja strategiczna Duce jest następująca: zamknąć drzwi domu we wszystkich sektorach (…). Dlatego defensywa i żadnej inicjatywy… musimy nadal wytrwale pracować… dla podwojenia i potrojenia naszych systemów obronnych…”. Była to dość bezprecedensowa sytuacja, wypowiedzieć wojnę i nie próbować nagłym uderzeniem przejąć inicjatywy? To po cóż ta deklaracja? Jedynie ze względu na polityczne chciejstwo rządzących Włochami.
O przystąpieniu Włoch do wojny pisze się, jako o wojnie, która powinna być wypowiedziana (dla osiągnięcia zamierzonych korzyści), ale nie powinna być toczona. Rozmieszczenie sił w Afryce Północnej wyraźnie wskazywało, że bardziej obawiano się Francji. Dyrektywa Duce z 31 marca 1940 głosiła: „Na froncie lądowym: defensywa w Alpach zachodnich. Żadnej inicjatywy. Kontrola (nadzór). Inicjatywa tylko w przypadku całkowitego załamania się Francji pod atakiem niemieckim. Okupacja Korsyki może być rozważona, ale może gra nie jest warta świeczki. Musimy jednak zneutralizować bazy powietrzne na tej wyspie… Libia: defensywa tak przeciw Tunezji, jak i przeciw Egiptowi…”. Dalej Mussolini dodawał, że ta wojna obronna ma na celu „zrzucenie na Francję odpowiedzialności za ewentualną agresję”.
Rankiem 10 czerwca 1940 marszałek Badoglio telegrafował do marszałka Italo Balbo, gubernatora Libii i naczelnego dowódcy sił zbrojnych w Afryce Północnej, uprzedzając, że o 18.00 zostanie ogłoszona decyzja o wypowiedzeniu wojny. Załączono także następujące instrukcje: Comando Superiore Forze Armate Africa Settentrionale (Naczelne dowództwo sił zbrojnych w Afryce Północnej; CSFAAS) zadysponuje, własnym rozkazem, że cały region zostanie uznany za obszar operacyjny, podzielony na strefy (wł. zona) – Cyrenajkę, Trypolitanię i Saharę libijską oraz strefę tyłową z prowincjami położonymi centralnie – Misurata (Misrata) i Bengazi.
Swoją walkę na dwa fronty rozpoczynały także siły Regia Aeronautica w Libii. Ich pierwszym zadaniem było wytrwać i nie oddać panowania w powietrzu, aż do podjęcia rozmów pokojowych. Włosi obawiali się francuskiego ataku z krajów Magrebu. Codziennie wysyłano samoloty zwiadowcze na tunezyjskie pograniczne, te codziennie meldowały brak aktywności po francuskiej stronie. Włoski plan działał. Należy także pamiętać o kolejnych dwóch czynnikach, które decydowały o ostrożnej postawie Włochów i nie narażaniu się na zbędne straty. Po pierwsze trzeba było zapewnić ochronę konwojów płynących do samej Libii. Po drugie, od sytuacji w tej kolonii zależało istnienie odciętej Włoskiej Afryki Wschodniej, którą zaopatrywano mostem powietrznym z oaz na dalekim południu Libii. Hazardowe posunięcia mogły w krótkim czasie spowodować utratę wszystkich tych posiadłości.
Niniejszy artykuł skupia swoją uwagę na walkach Regia Aeronautica z RAF, warto jednak poświęcić jeszcze chwilę drugiemu z przeciwników. Lotnictwo francuskie na początku konfliktu rzeczywiście było słabe, Mario Montanari w swojej monumentalnej pracy pisze: „(…) Lotnictwo francuskie w czerwcu 1940 r. zostało w Afryce Północnej poważnie zredukowane. Pod koniec maja 1940 r. przeniesiono do Francji cztery dywizjony bombowców. Na miejscu pozostało kilkaset maszyn, sprawnych używano w praktyce jedynie do celów szkoleniowych. Do celów bojowych można było użyć 40-45 myśliwców, 6 bombowców i sześciu eskadr rozpoznawczych samolotów Potez”. W rozważaniach o konflikcie należy także pamiętać o francuskiej armii Lewantu, Włosi obawiali się, że w razie przedłużającej się wojny mogłaby ona wraz z Brytyjczykami uderzyć na Libię od wschodu. Stacjonujące w tym rejonie świata francuskie lotnictwo składało się z czterech dywizjonów, dodatkowo wiosną zostało wzmocnione dywizjonem myśliwców Curtiss P-36 i bombowców Glenn Martin 167 (zakupy na ostatnią chwilę poczynione w USA).
Francuzi nie wykazywali większej inicjatywy, jednak sił Regia Aeronautica, które przeznaczono do ich nadzorowania nie można było w większości przerzucić do walki przeciwko Brytyjczykom. Wiele pojedynczych maszyn, jak i całych jednostek przeleciało z kontynentu i dlatego należało się ciągle z nimi liczyć i nie dało się wzmocnić Cyrenajki. Wielu żołnierzy i specjalistów spływało do Maghrebu przed i tuż po kapitulacji Francji. Europę opuściło też ponad dwa tysiące samolotów. Włoska komisja rozbrojeniowa stwierdziła później obecność w Afryce Północnej 2648 nowoczesnych samolotów, w tym 710 myśliwców i 431 bombowców. Ponad 700 z nich przybyło tu z Europy pomiędzy 17 a 25 czerwca 1940. W ten sposób Francuzi wyrządzili wielką, choć niezamierzoną, przysługę swoim brytyjskim sojusznikom.
I Gruppo Caccia ANR został sformowany pod koniec grudnia 1943 r. z inicjatywy Cap. Adiano Viscontiego. Dywizjon składał się z 1., 2. i 3. Squadriglia, loty operacyjne zaczął w styczniu 1944 r. Początkowo wyposażenie stanowiły MC.205, później Fiaty G.55. W listopadzie Gruppo przerzucono do Holzkirchen w Niemczech, tam jednostka miała zostać przeszkolona na Bf 109 i docelowo zostać w nie wyposażona. 6 listopada rozpoczęto trening na dwumiejscowym Bf 109 G-12. Pod koniec programu szkoleniowego część pilotów przeszło wstępny trening na myśliwcach o napędzie rakietowym Me 163. Od 15 lutego 1945 jednostka zaczęła powracać do Włoch. Przeszkolenie przeszło 57 pilotów dywizjonu. Zmagano się z pogodą i trudnymi warunkami, w których znalazły się wówczas Niemcy (braki maszyn i paliwa). Jednostka wróciła niedostatecznie wyszkolona i powszechnie zdawano sobie z tego sprawę. Dywizjon rozlokowano pomiędzy Lonate Pozzolo i Malpensa z początkową siłą 51 Bf 109 G-10, G-14, G-14/AS i K-4.
Pierwszy po powrocie z Niemiec lot operacyjny wykonano 14 marca 1945. 19 myśliwców poderwano na przechwycenie dziewięciu bombowców B-25 z 321. BG, które powracały z ataku na most kolejowy w Vipiteno. Osłonę stanowiło osiem P-47 z 346. FS, 350. FG. Dowódca 3. Sq. Cap. Guido Bartolozzi przeciągnął swój samolot podczas startu i spadł z wysokości 15 m na płytę lotniska. Kilka godzin później pilot zmarł z powodu ran. Z powodu awarii od formacji odłączył się kolejny Bf 109. Starcie z myśliwcami eskorty także miało pechowy przebieg dla lotników ANR. Porucznik Bergeron zmusił do lądowania przymusowego Bf 109 G-10/AS, który uderzył w kamienny murek. Pilot M.llo Giuseppe Chiussi zmarł w wyniku uderzenia głową w celownik. Jeden z „Thunderboltów” (2nd Lt. Eddy) tracił olej i w towarzystwie innego myśliwca musiał oddalić się z pola walki. Pojedynek z Włochami kontynuowały już tylko dwa P-47. Piloci ANR atakowali jednak mało zdecydowanie i pojedynczo, życiem za taką taktykę zapłacił Serg. Domenico Balduzzo, który skakał ze swojego uszkodzonego myśliwca, ale znajdował się za nisko. Do ataku czołowego ruszył sam Magg. Visconti, ale i on lekko ranny musiał skakać ze spadochronem. Nie dość na tym było upokorzeń tego dnia. Pozostała czwórka amerykańskich myśliwców przechwyciła powracających Włochów nad lotniskiem w Orio al Serio. Cap. Cesare Marchesi rozbił swojego Bf 109 G-10/AS na lotnisku w Ghedi. Także inne myśliwce zostały w różnym stopniu uszkodzone. Bilans pierwszej akcji – trzy zniszczone i sześć uszkodzonych myśliwców, trzech pilotów poległo – nie napawał optymizmem.
1 kwietnia dywizjon posiadał 45 myśliwców, w tym 34 sprawne. Pod koniec marca piloci przeszli doszkolenie, m.in. ćwicząc precyzję strzelania na dwóch wyposażonych w fotokarabiny samolotach szkoleniowych Bücker Bü 181.
2 kwietnia 16 (25?) maszyn II Gruppo zostało naprowadzonych na dużą formację średnich bombowców. Od 14.00 eskortujące bombowce myśliwce P-47 były informowane przez naziemną stację naprowadzania „Cooler” o zbliżających się przeciwnikach. Dwadzieścia minut później Bf 109 zostały przechwycone przez „Thunderbolty” 346. FS. Z 16 włoskich myśliwców sześć odleciało z powodu błędu w komunikacji (awaria radia Magg. Miani, dowódcy dywizjonu) na lotnisko Villafranca. Do walki ruszyły także P-47 z 347. FS. Rozbita jeszcze przed walką włoska formacja została zmasakrowana. Czternaście samolotów zostało zniszczonych lub uszkodzonych w takim stopniu, że zadecydowano o nienaprawianiu ich, stracono sześciu pilotów. Wydarzenia te w historii ANR zapisały się jako „Czarny Poniedziałek Wielkanocny”.
19 kwietnia 1945 2. Squadriglia I Gruppo przechwyciła dwa B-24H z 849. BS, które powracały do Rosignano k. Livorno, po misji polegającej na zrzucie zaopatrzenia dla włoskich partyzantów w dolinie Valtellina. „Liberatory” zdołały uciec nad neutralną Szwajcarię. Podczas walki zginął 24 letni S. Ten. Aurelio Morandi, którego Bf 109 G-10 został zestrzelony przez szwajcarską obronę przeciwlotniczą i spadł w pobliżu Cassina Rizzardi. Serg. Magg. Brunello wziął rewanż zestrzeliwując bombowiec kap. Suttona. Na rozkaz Magg. Visconti zwycięstwo oficjalnie przyznano poległemu Morandiemu.
Pod koniec wojny jednostka zniszczyła swoje samoloty na lotnisku Malpensa. Major Visconti negocjował honorową kapitulację z partyzantami, trafił jednak na przeciwnika, który nie kierował się żadnymi cywilizowanymi zasadami. 29 kwietnia w Mediolanie został z zimną krwią zamordowany przez komunistów.
Wydarzenia z sierpnia 1944 r. zniweczyły plany utworzenia III Gruppo, czym zajmował się Cap. Fernando Malvezzi. Sytuacja stale się pogarszała, ale na początku 1945 r. wznowiono proces, 12 stycznia przeniesiono jednostkę do Holzkirchen. W lutym przenumerowano eskadry dywizjonu: 1. na 7., 2. na 8. i 3. na 9., ale był to właściwie jedynie zabieg administracyjny. 10 lutego, podczas lotu treningowego na Bf 109 zginął Ten. Dachena. W kwietniu pierwsze Bf 109 dotarły do Orio al Serio, skąd miał operować III Gruppo. Malvezzi jako pierwszy dokonał lotu na Bf 109 G-10. W następnych dniach jeszcze trzech pilotów wykonało loty.
W Regia Aeronautica i ANR służyło przynajmniej 322 myśliwce Bf 109. Na lotnictwo królewskie przypada tu 122 maszyny. Była to większa liczba niż maszyn włoskiej produkcji tzw. serii „5”, które napędzał ten sam silnik DB 605 – MC.205 (262 egzemplarze), Fiat G.55 (180) i Re.2005 (34). Messerschmitty Bf 109 w barwach ANR stoczyły około 100 walk powietrznych. Włoscy piloci zgłosili zestrzelenie 239 wrogich samolotów na pewno i 114 prawdopodobnie. Zginęło 98 pilotów latających na tych myśliwcach.
W południe 4 listopada 1944 roku sześć myśliwców prowadzonych przez Cap. Bellagambi wystartowało zaatakować wyprawę bombową powracającą znad Rzeszy. O 12.30 Włosi przechwycili siedem B-24 z 484. BG. Bellagambi posłał na ziemię „Liberatora”, który rozbił się 10 km od ujścia Piawy. Niedaleko od niego spadł kolejny bombowiec zestrzelony przez Ten. Rosasa, Ten. Valenzano zgłosił zwycięstwo prawdopodobne. Myśliwiec M.llo Cavagnino został uszkodzony i lądował awaryjnie. Pilot pomyślnie wylądował na polu, ale miał kłopot z opuszczeniem kokpitu z powodu zacięcia się owiewki. W porę z pomocą przyszło dwóch chłopów, chwilę po uwolnieniu pilota myśliwiec eksplodował.
5 listopada, niedługo przed południem poderwano 23 myśliwce II Gruppo, które miały przechwycić alianckie bombowce zamierzające zbombardować stację kolejową w Roveretto. Włosi zgłosili pięć zestrzelonych bombowców, z tej liczby trzy znajdują potwierdzenie w faktach. Maszyna ppor. Trumana C. Cole z 441. BS została zestrzelona nad celem. Zestrzelenie przypisano M.llo Paciniemu. Drugiego „Maraudera” do spółki zaliczyli Cap. Bellagambi i Serg. Cavagliano. Bombowiec spadł w górach na wschód od jeziora. Trzecią maszyną był bombowiec por. Charlesa Kamińskiego. Ten B-26 zrzucił bomby nad celem i zawrócił w stronę Korsyki. W niedalekiej odległości od wyspy załoga opuściła płonącą maszynę, podjęła ją łódź latająca. Zwycięstwo prawdopodobnie było autorstwem duetu Ten. Camaioni i M.llo Baldi.
10 listopada stracono myśliwiec Serg. Magg. Paciniego, który oderwał się od własnej formacji i ruszył w pościg za grupą „Marauderów” z 320. BG, licząc na dobicie wcześniej uszkodzonego bombowca. Pechowy pilot trafił na osiem P-47 z 64. FS. Zestrzelenie Włocha zgłosiło aż pięciu amerykańskich pilotów. O 15.30 lotnisko Villafranca atakowało 12 P-47 i P-51. Za ziemi spłonął dwumiejscowy Bf 109 G-12, ponadto uszkodzono dwa „Gustavy”.
16 listopada, po osiem myśliwców z 1. i 2. Sq. atakowało formację B-17 w eskorcie „Mustangów” z 332. FG, które powracały znad południowych Niemiec. Piloci 1. eskadry zgłosili dwa P-51 i jeden B-17. Piloci drugiej rościli sobie pretensje do zestrzelenia trzech „Latających Fortec”. Ten. Max Longhini został zestrzelony przez P-51 eskorty. Podobny los spotkał Ten. Vinicio Ambrosiniego, którego pogromcą został por. Bobby A. Bush.
Alianci próbowali zniszczyć ANR, dlatego jego lotniska były obiektem częstych nalotów. Z tego powodu II Gruppo przenosił się pomiędzy Aviano, Lonate, Orio al Serio i Osoppo. Szczególnie ciężki był dzień 18 listopada. Lotnictwo Osi straciło tego dnia 16 samolotów zniszczonych i 38 uszkodzonych na różnych lotniskach. II Gruppo ANR stracił w Aviano sześć myśliwców, a 14 kolejnych zostało uszkodzonych.
Rankiem 10 grudnia 21 myśliwców przechwyciło formację 18 B-25 J „Mitchell” na północ od doliny Padu. Cap. Bellagambi zestrzelił maszynę por. Herberta Hermana z 319. BG. Załoga zdołała opuścić płonący samolot. Ogień obronny innych bombowców spowodował utratę Bf 109 Ten. Valenzano. Pilot skakał ze spadochronem i bezpiecznie wylądował w rejonie Melga Plaz, po kilku dniach powrócił do jednostki. Niebawem doszło do starcia z ośmioma P-47D z 65. FS, 57. FG. Trzy myśliwce włoskie zostały uszkodzone.
24 grudnia 1944 lotnisko w Thieme atakowało osiem P-47D z 347. FS, które bezkarnie zrzuciły bomby i wystrzelały cały zapas amunicji do samolotów na ziemi. 20 grudnia II Gruppo posiadał 47 samolotów, podczas tego ataku stracił jedną trzecią tej liczby. Włoskie myśliwce atakowano podczas tankowania, gdy nie były rozproszone i zamaskowane na terenie lotniska.
26 grudnia myśliwce 1. i 3. Sq. starły się z ośmioma „Mustangami” z 3. Dywizjonu RAAF. Ten. Keller strącił myśliwiec W/O Quinna, który na misję poleciał wprost z nocnej balangi w mundurze włoskiego karabiniera. Messerschmitt S. Ten. Squassoniego był atakowany przez trzech przeciwników i musiał lądować awaryjnie w winnicy.
Rankiem 20 stycznia 1945, w trudnych warunkach atmosferycznych, przerzucano ogółem 11 Bf 109 II Gruppo z Ghedi do Aviano. Podczas lotu w śnieżycy napotkano osiem P-47 z 346. FS. Włosi wykonali nieudany atak (Cap. Bellagambi próbował otworzyć ogień do dwóch przeciwników, ale zamarzł mu synchronizator). Z jakiegoś powodu za resztą maszyn, które wzniosły się po ataku i odleciały na północ, nie podążyły dwa Messerschmitty. Po walce z „Thunderboltami” lądował awaryjnie śmiertelnie ranny Ten. Brini, którego później znaleziono w kabinie myśliwca. Ten. Volpi zdołał dolecieć w uszkodzonym samolocie do Aviano (Samolot naprawiono i… niebawem rozbito w locie testowym, być może z powodu tragicznego w styczniu stanu włoskich lotnisk (zalegający śnieg i lód)).
Rankiem 23 stycznia doszło do krótkiego starcia myśliwców 2. i 3. Squadriglie z pięcioma myśliwcami „Spitefire” Mk VIII z 417. Sqn. RCAF. Jeden z pocisków trafił w głowę Ten. Fausto Filippi, jego Bf 109 G-6 rozbił się koło San Giorgio delle Pertiche.
W lutym 1945 r. z Niemiec do Włoch powrócił I. Gruppo, dlatego II. Gruppo musiał przenumerować swoje eskadry: 1. na 4., 2. na 5. i 3. na 6. 4 lutego myśliwce ze wszystkich trzech eskadr (23 Bf 109) zaatakowały koło Padwy alianckie bombowce w eskorcie myśliwców. Bombowce leciały w dwóch grupach na wysokości 2600 m. Myśliwce eskorty znajdowały się 600 m powyżej. Walka rozpoczęła się od ataku 5. Squadriglia na P-47 z 66. FS, 57. FG. Zestrzelony został i spadł na wschód od Tchiene myśliwiec Lt. Guiforda Groendycke. Drugie zwycięstwo Włochów zapisał Serg. Gualberto Benzi z 4. Squadriglia, który strącił samotnego P-47 (Lt. Edward Palovich).
Krótko po południu 6 lutego 16 myśliwców ze wszystkich eskadr II Gruppo poderwano na spotkanie 18 B-25 z 310. BG, których celem był wiadukt kolejowy w Ala. Włochów przechwyciły P-47 z 527. FS, 27. FG. Ten. Piolanti zgłosił zestrzelenie bombowca. W rzeczywistości kilka Bf 109, które przedarły się do bombowców, zdołało uszkodzić 10 „Mitchelli”. W pojedynku myśliwców Włosi uszkodzili dwa P-47 (zgłaszali dwa zestrzelenia), a sami stracili maszynę Serg. Magg. Fausto Fonaciego (Amerykanie zgłosili trzy zwycięstwa). Włoski pilot zginął w szczątkach swojego Bf 109 G-6.
8 lutego, na lotnisku w Osoppo doszło do wypadku kołującego do startu myśliwca Ten. De Masellisa z 5. Sq. Uszkodzony został m.in. podkadłubowy zbiornik paliwa, co spowodowało pożar. Pilot zmarł kilka godzin później z powodu poparzenia.
Niedługo po 15.00 12 lutego 22 myśliwce II Gruppo starły się z formacją 18 B-25 z 310. BG, które bez osłony myśliwców atakowały wytwórnię benzyny syntetycznej w Legnano. Spośród atakujących włoskich myśliwców zestrzelony ogniem obronnym został Bf 109 G-10/AS Serg. Magg. Cavagliano, pilot zdołał wyskoczyć ze spadochronem. Nie miał tyle szczęścia Ten. Leonardo Bonara lecący na Bf 109 G-14, pilot zginął, gdy jego samolot zderzył się z ziemią. Ciężko uszkodzonym Gustavem G-6 lądował przymusowo koło Bovolone Serg. Bianchi.
21 lutego 20 Messerschmittów II Gruppo atakowało 21 B-25 z 310. BG w eskorcie 10 „Spitefireów” z 241. Sqn. RAF. Reakcja brytyjskich myśliwców zmusiła Włochów do przerwania ataku na bombowce. Plt. Off. Janner zmusił przy tej okazji do skoku ze spadochronem Serg. Pattona z 6. Sq. Włoch zdołał wylądować w górach, do jednostki wrócił po trzech dniach. Po przegrupowaniu myśliwce ANR ponowiły atak. Maszyny 241. Sqn. musiały opuścić pole walki z powodu kończącego się paliwa. Piloci II Gruppo atakowali już tylko bombowce, czyniąc to aż sześciokrotnie, ale na tyle nieskutecznie, że stracono jeszcze Bf 109 Serg. Magg. Ancillotiego.
O 10.44 3 marca 22 Bf 109 z II Gruppo ANR zaatakowały koło Pordenone bombowce B-26 z 12. Dywizjonu SAAF, które osłaniały cztery „Spitefire’y” Mk VIII z 4. Dywizjonu SAAF. Włosi zestrzelili myśliwiec por. Reima, który ratował się skacząc ze spadochronem. Podczas ataku na bombowce zgłoszono aż sześć „Marauderów” (nie zgłoszono za to myśliwca). W rzeczywistości dwa bombowce powróciły z rannymi na pokładach, a HD 649 „P” i HD 612 „N” lądowały przymusowo na włoskich lotniskach. Ogniem obronnym z bombowców został zestrzelony i zginął Serg. Magg. Cusmano. Tragiczny los spotkał także Serg. Magg. Zeriniego, którego Bf 109 G-6 przelatujący nisko nad drogą został zestrzelony przez niemieckie samochody pancerne. Zerini zginął podczas swojej pierwszej misji bojowej.
23 marca siedem myśliwców 4. Squadriglia ubezpieczało start odrzutowego Arado Ar 234. Nad Campoformido włoscy piloci dostrzegli i zaatakowali obciążone bombami P-47 z 885. FS, 79. FG. Zestrzelony został por. Jack Faires, prawdopodobnie jego pogromcą został dowodzący eskadrą Cap. Ugo Drago. Później tego dnia 11 myśliwców II Gruppo atakowało B-25 z 310. BG. „Mitchell” pilota por. Jamesa J. Summersa został zestrzelony, trzy kolejne ciężko uszkodzono. 1 kwietnia posiadano nadal 45 myśliwców, w tym 37 sprawnych.
19 kwietnia 26 myśliwców z II Gruppo wystartowało przechwycić wrogą formację – B-25 z 340. BG w eskorcie 16 P-51D z 317. FS, 325. FG, której celem był most w Ora. Niedługo później awarii doznało aż sześć Messerschmittów z 4. Squadriglia, które musiały zawrócić. Przed samym atakiem kolejny myśliwiec odłączył się od formacji z powodu awarii. O 12.30 do ataku na bombowce ruszyło dziewięć maszyn z 4. Sq., w tym czasie 6. Sq. stanowiła górną osłonę. Interweniowały dwie eskadry „Mustangów”. Zestrzeleni zostali Ten. Benetti i Serg. Magg. Bianchini, którzy skakali ze spadochronem (obaj z 4. Sq.). Serg. Renato Patton z 6. Sq. miał awarię silnika w swoim Bf 109 K-4, podążył za nim i dobił go jeden z P-51D. Patton zginął, gdy nie otworzył się jego spadochron, stając się ostatnim poległym w walce pilotem ANR. Tego dnia stracono jeszcze myśliwce Serg. Zanardiego i M.llo Covre.
Ostatnie miesiące wojny to ciągłe operacje przeciwko wyprawom bombowym i rosnące straty spowodowane przytłaczającą aliancką przewagą. Coraz trudniej było uzupełniać stracone maszyny i pilotów. Stopniowo waliła się w gruzy wojskowo-polityczna struktura RSI. Pomimo to II. Gruppo rozwiązano w uporządkowany sposób pod koniec wojny. Dywizjon oddał część (26?) swoich maszyn Niemcom na lotnisku Orio al Serio.
Odznaka VII Sektora Guardia alla Frontiera (G.a.F.; straż graniczna) z widocznym u góry mottem formacji „dei sacri confini guardia sicura” (taki super pewny tłumaczenia nie jestem, ale zaryzykujmy: pewna straż świętych granic). Formacja powstała 20 grudnia 1934 roku i za cel miała obronę granic, zwłaszcza umocnień tzw. Wału Alpejskiego (umocnienia miały ciągnąć się wzdłuż liczących 1851 km granic Włoch, a różnych fortyfikacji miało być aż 3325; chociaż w porównaniu do Linii Maginota wszystkie była malutkie…). Ciekawostką jest, że funkcjonariusze G.a.F. nosili kapelusze strzelców alpejskich (cappello alpino), ale bez piórka, przez co Alpini kpili nazywając je „wdowa” (la vedova).
Druga część historii włoskich Bf 109 rozpoczęła się w połowie 1944 r., dziewięć miesięcy po włoskiej kapitulacji. Wówczas rodzące się siły powietrzne Włoskiej Republiki Socjalnej – Aeronautica Nazionale Repubblicana – zaczęły otrzymywać Messerschmitty dla swoich dwóch dywizjonów myśliwców. ANR otrzymało około 200 Bf 109, były to maszyny wersji G-6, G-10 (w tym kilka z silnikami DB 605AS), G-12, G-14 i G-14AS, K-4 (przynajmniej trzy egzemplarze). Myśliwce trafiały także do jednostek, które znajdowały się w stadium formowania.
Pierwszy Bf 109 otrzymał II Gruppo, jej 1., 2. i 3. Squadriglie wcześniej były uzbrojone w G.55. Fiat „Centauro” był doskonałym myśliwcem do walki na dużej wysokości. Nad Włochami do starć dochodziło jednak na niskim i średnim pułapie. Myśliwiec Messerschmitta spisywał się w nich lepiej, a wielu włoskich pilotów odbyło przeszkolenie na nim jeszcze za czasów służby w Regia Aeronautica. Zbombardowana została także fabryka Fiata w Turynie, przez co brakowało części zamiennych do włoskich myśliwców. Zapadła decyzja o przezbrojeniu. Od 29 maja 1944 dywizjon zaczął otrzymywać myśliwce w wersji G-6 z I./JG 4, który przekazał ich wówczas kilka na lotnisku Cascina Vaga (Pavia). Czterech oficerów pilotów i sześciu podoficerów (jeszcze w 1943 r. przeszkolonych na Bf 109) oraz 20 osób personelu wysłano na szkolenie w II./JG 77 w Ferrarze.
Do 2 czerwca otrzymano 23 Messerschmitty. Już dzień później swoje maszyny rozbili Ten. Antonio Comaioni i Cap. Mario Bellagambi (d-ca 2. Sq.). W następnych dniach Serg. Luigi Marin zderzył się z cysterną z paliwem, ale uniknął pożaru i eksplozji. 14 czerwca S. Ten. Giuseppe Di Santo lądował na jednym kole i w efekcie poważnie uszkodził swój samolot. 21 czerwca podczas kołowania zderzyły się myśliwce Ten. Luigi Pollego i M.llo Elvio Saccaniego. Oba Bf 109 zostały poważnie uszkodzone, a Saccani zginął. Problem z przesiadaniem się włoskich pilotów na niemieckie maszyny, a także odwrotnie, nie był nowy. Problemem była tutaj m.in. manetka gazu. W maszynach włoskich prędkość zwiększało się przesuwając dźwignię do przodu, w niemieckich dokładnie na odwrót.
W 3. eskadrze istniał klucz treningowy mający m.in. dwumiejscowe Bf 109 G-12 (dwa przekazano 5 czerwca z JG 4). Dzięki temu zintensyfikowano trening, w tym walkę w formacjach „Rotte/Schwarm”, pozorowane walki powietrzne i ćwiczenia w prowadzeniu ognia do celów naziemnych Dzięki temu włoskie jednostki mogły być teraz w pełni zintegrowane z niemieckim systemem obrony powietrznej, który opierał się na efektywnej kontroli walczących jednostek z ziemi.
II Gruppo powrócił do walki 22 czerwca. Zadaniem pilotów była obrona miast północnych Włoch, które były obiektem ciężkich nalotów. Dywizjon intensywnie operował z lotniska w Villafranca.
24 czerwca 10 myśliwców startowało z Cascina Vaga. Wówczas skapotował samolot pilotowany przez S. Ten. Gino Gamberiniego. Pilot nie odniósł rany, ale zacięła się osłona kabiny i nie mógł on opuścić kokpitu. Samolot podniesiono za pomocą dźwigu zamontowanego na ciężarówce, wówczas doszło do pożaru myśliwca. Pechowy pilot spłonął w swojej maszynie. Po wojnie okazało się, że sprawcą wypadku był mechanik-sabotażysta, który do sprężarki silnika i chłodnicy oleju powkładał kawałki szmat. Tego dnia zgłoszono pierwsze zwycięstwo. O 17.55 przechwycono 11 francuskich P-47 z Groupe de Chasse II/5 „Lafayette”, które atakowały most kolejowy na południe od Ovada. Indywidualne zwycięstwa zgłosili Ten. Drago i M.llo Cavagliano. Omyłkowo wzięto dym wydobywający się ze sprężarek silników Pratt&Whitney R-2800 za oznakę uszkodzenia samolotów. Wszystkie francuskie maszyny powróciły na Korsykę, maszyna podchorążego Lesieura była lekko uszkodzona.
W południe 29 czerwca trzy „Spitefire’y” Mk. VIII z 92. Sqn. RAF i trzy „Seafire’y” LF Mk. II C z 807. Sqn. FAA eskortowało 12 bombowców Boston „Baltimore” z 21. Dywizjonu SAAF, które miały zaatakować dworzec przeładunkowy w Cesenie. Aliancka wyprawa zameldowała napotkanie 25-30 Bf 109 i Fw 190. W rzeczywistości było to 10 Messerschmittów z II Gruppo Caccia i kilka z JG 77. Cap. Bellagambi zgłosił zestrzelenie jednego z bombowców. „Baltimore” Leeutnanta van Niekerka wylądował przymusowo w Tortoreto. Dwa z powracających włoskich myśliwców napotkały w rejonie Bolonii 12 P-47 z 64. FS, 57 FG. Zapalony został Bf 109 M.llo Bolzoniego z 3. Sq., który roztrzaskał się o ziemię. Świadkowie oglądający walkę z ziemi zaobserwowali, że maszyna eksplodowała już w powietrzu. Przeciwnik stracił P-47 Lt. Samuela A. Martina, którego rościł sobie Serg. Magg. Sanson .
Po południu 30 czerwca 10 myśliwców II Gruppo starło się w pobliżu Bolonii z ósemką „Spitefireów” z 232. Sqn. RAF. W/O Tutil zanurkował w chmury za jednym z Włochów i zmusił go do lądowania awaryjnego. Serg. Stella lądował w wyschniętym korycie rzeki koło miejscowości Budrio, zderzając się przy tym z wozem konnym, zabijając woźnicę i konia. Pilot został lekko ranny. Przymusowo lądował także Ten. Giovanni Mancini. Maresciallo Galetti meldował strącenie „Spitefire’a”, ale brak potwierdzenia takiego zdarzenia.
Późnym rankiem 1 lipca 12 myśliwców z II Gruppo wystartowało na patrol na południe od Bolonii i przechwyciło tuzin P-47 z 79. (85?) FG, które bombami atakowały wiadukt kolejowy. Cztery włoskie myśliwce zaatakowały przeciwnika, zgłaszając jedno zestrzelenie, którego przeciwnik nie potwierdził. Amerykanie sądzili, że uszkodzili dwóch napastników. O 11.55 koło Minerbo rozbił się Bf 109 G-6/R6 Cap. Massimino Manciniego. Pilot zginął.
O 18.00 5 lipca siedem (16?) Bf 109 z II Gruppo Caccia przechwyciło bombowce B-25 z 340. BG, które bombardowały skład amunicji w Ostiglia. Włosi uszkodzili dwa bombowce, które rozbiły się później w czasie lądowania (Amerykanie meldowali atak za pomocą rakiet, ale ANR nie dysponował taką bronią). Strzelcy meldowali prawdopodobne zestrzelenie jednego z Messerschmittów. Niebawem myśliwce ANR starły się ze „Spitefireami” z 232. Sqn. RAF. Włoski dywizjon stracił Ten. Palrmiego i M.llo. Secchiego. 7 lipca dywizjon siłą 13 myśliwców atakował formację „Bostonów” w eskorcie P-47. W walce zginął Serg. Saletti.
Po godzinie 11.00 11 lipca dziewięć Bf 109 z II Gruppo i sześć myśliwców z I./JG 77 atakowało francuskie bombowce B-26 z 31. Escadre de Bombardment, które osłaniało 12 „Spitefireów” z 238. Dywizjonu. Celem alianckich maszyn był skład paliwa w Piacenzie. Myśliwce Cap. Bellagambi i Serg. Talina zdołały podejść do dwóch lecących na tyle formacji bombowców GB I./20 „Bretagne”. Bellagambi ostrzelał bombowiec nr. 37, tylko czterech członków załogi zdołało się uratować ze spadającej maszyny. Talin trafił w ogon maszyny nr. 34, ale nie zdołał jej dobić. Włosi nie ponieśli strat. Dzień później dziewięć włoskich Bf 109 i 50 myśliwców niemieckich zaatakowało nad Comacchio B-25 z 340. BG. Przed samym starciem do Adriatyku wpadł samolot Ten. Fissore. Prawdopodobną przyczyną wypadku była awaria aparatu tlenowego. Włosi zgłosili niepotwierdzone zestrzelenie trzech bombowców.
14 lipca tuzin włoskich Bf 109 i myśliwce niemieckie ponownie próbowały przechwycić alianckie bombowce. Piloci lotnictwa RSI zaatakowali B-25 „Mitchell” z 340. BG. Ten. Drago i Serg. Talin zgłosili po jednym zwycięstwie. Na wschód od Parmy Włochów zaatakowały „Spitefire’y” z 232. Sqn. RAF, którym lotnicy ANR zdołali się wymknąć. Trafili jednak na „Mustangi” z 325. FG. Starcia nie przeżył Serg. Santuccio. W połowie lipca 1944 r. ukończyła swoje przezbrojenie 3. Squadriglia.
20 lipca II Gruppo zgłosił zestrzelenie B-24 i uszkodzenie czterech kolejnych w starciu nad Udine i Aviano. Sukces przypisano Ten. Drago i Serg. Magg. Mazzi. W tym rejonie 485. FG straciła jednak aż dwa B-24 J. Nowsza literatura przypisuje jeden z bombowców Mazziemu.
O 7.40 21 lipca wystartowało z Villafranca 14 myśliwców II Gruppo. Celem była formacja B-24 nad Polą (Pula w Chorwacji), która była celem także dla myśliwców niemieckich. Tenente Drago zaatakował od tyłu przedostatni samolot z prawej strony szyku. Bombowiec zapalił się i pozostał za formacją, niebawem został dobity. Ten. Valenzano zgłosił zestrzelenie kolejnego „Liberatora”. Poniesiono także dotkliwe straty w postaci trzech myśliwców.
25 lipca 13 Bf 109 z II Gruppo przeleciało wraz z myśliwcami niemieckimi na lotnisko Tulln w Austrii, skąd zamierzano zaatakować formację B-24. Atak na bombowce nie powiódł się, a P-38 eskorty zestrzeliły myśliwiec Ten. Pignatti di Morano. Po południu następnego dnia 11 Messerschmittów dywizjonu startowało przeciwko 12 P-47 z 86. FS, 79. FG, które atakowały most na północny zachód od Brescii. Do starcia doszło nad Piacenzą. Włosi zgłosili zestrzelenie trzech P-47, zaś Amerykanie sześciu Bf 109. Jedyną ofiarą był myśliwiec Serg. Magg. Ancillotti, który skakał na spadochronie.
30 lipca 19 myśliwców II Gruppo atakowało zespół 17 „Mitchelli” z 17. BG w eskorcie 12 „Spitefire’ów” z 232. Sqn. RAF. Do walki doszło w rejonie La Spezia-Piacenza. Jej wynik był niekorzystny dla Włochów, którzy stracili dwa myśliwce. M.llo Desideri zginął w rozbitym samolocie w pobliżu Torriglia, a Serg. Mazzi dostał się do niewoli włoskich partyzantów. Sierżant Mazzi zdołał zbiec po czterech miesiącach w niewoli i powrócił do jednostki, skorzystał z zamieszania podczas niemieckiej akcji wymierzonej w partyzantów. Na dzień 31 lipca dywizjon posiadał 26 Bf 109 G-6/G-12 w tym 17 maszyn sprawnych operacyjnie.
W sierpniu II Gruppo odbudowywał swoją siłę, do czasu, aż Niemcy nie wstrzymali dostaw paliwa, planując wówczas nieprzemyślane wchłonięcie włoskich jednostek (Operacja „Feniks”). Początek tej próby miał miejsce 25 sierpnia, ale natrafiła ona na zdecydowany opór Włochów. Lotnisko dywizjonu w Vallegio sul Mincino otoczyły jednostki Luftwaffe. Włoscy piloci w zdecydowanej większości nie wyrazili chęci wstąpienia do organizowanego przez Niemców Włoskiego Legionu Lotniczego i złożenia przysięgi na wierność Führerowi. Luftwaffe przystąpiła do odzyskiwania przekazanych wcześniej do ANR Bf 109. Zabrano m.in. 16 myśliwców II Gruppo z lotniska Villafranca. Ironią losu 28 sierpnia w wyniku bombardowania zniszczono jeden z tych myśliwców i uszkodzono 12 kolejnych, a 30 sierpnia, podczas przebazowania do Ghedi, niemieccy piloci rozbili kolejny myśliwiec i jeszcze jeden uszkodzili. Wzajemna nieufność i powstały chaos zablokowały działanie jednostki aż do października. Kiedy II./JG77 opuszczał Italię, przekazał kilka Bf 109 G-6 do II Gruppo, który tym samym został jedyną myśliwską jednostką Osi stacjonującą we Włoszech.
Pierwszy po przerwie lot bojowy wykonano 19 października. Celem myśliwców II Gruppo stała się formacja 30 bombowców B-26 z 319. i 320. BG atakujących most kolejowy w Mantui. Dziewiętnaście myśliwców z wszystkich eskadr prowadził do walki dowódca dywizjonu Magg. Miani. Włosi zdołali strącić trzy „Maraudery” z 440. BS. Maszyna ppor. Robertsa spadła na południe od wiaduktu w Matui, załoga uratowała się na spadochronach. Kolejny z bombowców zapisało na swoje konto trzech pilotów 2. eskadry. B-26 1st Lt. Treadwella zapisał Serg. Talin, tylko dwóch członków załogi zdołało się uratować. Jednak załoga bombowca nr. 88 zdołała wyrównać rachunki. Talin był jedyną włoską ofiarą tej akcji, jego samolot eksplodował w pobliżu lotniska, uszkodzony wcześniej ogniem obronnym atakowanego bombowca. Amerykańscy strzelcy uważali, że zdołali strącić kila myśliwców.
21 października 19 myśliwców II Gruppo starło się na Jeziorem Garda z myśliwcami „Spiterfire” z 72. Sqn. RAF. Cap. Bellagambi lądował przymusowo, a M.llo Sansone doleciał uszkodzonym G-6 do lotniska Villafranca i zdołał bezpiecznie wylądować.
30 października włoscy piloci ponieśli wyjątkowo upokarzającą porażkę. 27 włoskich Bf 109 dostrzegło dwa „Thunderbolty” z 346. FS, które atakowały pojazdy w rejonie Lonato. Ten. Biasi został zestrzelony w walce na niskim pułapie. Natomiast niedoświadczony Ten. Canavese z 3. Sq. zaatakował czołowo P-47 i został przez niego „rozstrzelany”. Ten. Filippi i Serg. Corve zgłosili zestrzelenia, ale oba alianckie myśliwce bezpiecznie powróciły na swoje lotnisko. 2 listopada II Gruppo miał na lotnisku Villafranca 42 Bf 109 w tym 27 sprawnych. W listopadzie dotarły pierwsze maszyny w wariancie G-14.
2 lipca 1943 roku 15 Bf 109 z 150° Gruppo poderwano ze Sciacca na przechwycenie B-25 w eskorcie P-40 „Warhawk”. 363. Squadriglia zajęła się bombowcami, a 364. Sq. związała myśliwce. Włosi zgłosili strącenie dwóch myśliwców, które zapisano na konto Tenenti Chiale i Fornoncini, a także prawdopodobnego B-25. Faktycznie Amerykanie stracili dwa P-40 i uszkodzony bombowiec. Fw 190 zapisano na konto 1Lt Charles B. Hall z 99. FS. Włosi żadnych strat nie ponieśli.
3 lipca Ten. Col. Vizzotto poprowadził 14 Bf 109 z 150° Gruppo startujących o 10.35 ze Sciacca na przechwycenie dużej grupy bombowców w eskorcie P-40 z 33. i 324. FG. Bombowce A-20 z 47. BG i „Baltimore” z No 3 Wing SAAF kierowały się w rejon Marsala oraz lotnik Sciacca i Trapani-Milo. Dwie włoskie eskadry związały myśliwce, piloci z trzeciej zaatakowali bombowce. Podczas pojedynku strącone zostały cztery „Baltimore”, które przypisano 364. Sq. z 150° Gruppo. Piloci dywizjonu meldowali zestrzelenie siedmiu P-40 i trzech bombowców oraz prawdopodobnie kolejnego bombowca i trzech „Warhowków”. Na konto S. Ten. Camaioni zapisano dwa P-40, na konto Ten. Fornonci jedno poważne uszkodzenie, a na konto Cap. Bellagambi dwa. Amerykanie stracili A-20 i P-40. Niemieccy piloci Bf 109 G z I./JG 77 i niemiecki Flak zgłosili po jednym „Douglasie”. Po stronie Osi stracono jeden niemiecki myśliwiec i włoski pilotowany przez Ten. Giovanni Dell’Innocenti z 364. Sq. (pilot zginął mając na koncie 12 lub 13 zwycięstw powietrznych).
4 lipca Bf 109 z 150° Gruppo wystartowały o 10.00. Powróciły godzinę później meldując zestrzelenie dwóch A-20 i czterech P-40 na południe od Przylądka Passero. Podczas tej akcji Ten. Carillo zgłosił P-40, a Cap. Bellagambi uszkodzenie kolejnych dwóch. W rzeczywistości A-20 z 47. BG i P-40 z 324. FG (pilot 2Lt Roy L. Huster) zostały stracone. O 14.00 cztery Bf 109 tego dywizjonu przechwyciły bombowce B-26 „Marauder” w eskorcie 21 „Spitefireów” IX z No. 93 i 111. Sqn. Wyprawa kierowała się na Gerbini. Włosi zgłosili zestrzelenie dwóch myśliwców. „Spitefire” JK924 Plt Off R. K. Whitney’a z No 111. Sqn. faktycznie został uszkodzony, ale pilot zdołał powrócić na Maltę.
8 lipca tuzin „Baltimore”, tyleż A-20 z 47. BG i 70 B-25 z 12. i 340. BG, w eskorcie 36 P-40, zrzuciło 111 ton bomb na lotniska Sciacca, Comiso i Biscari. Do przechwycenia tej formacji poderwano sześć Bf 109 z 150° Gruppo. Włosi zgłosili atak na trzy P-40. Myśliwiec S. Ten. Virgilio Pozzoli z 363. Sq. został ciężko uszkodzony, lądując uderzył w mur, w wyniku czego zginął pilot. Zaangażowana w tę akcję 324. FG straciła nad Sycylią dwa P-40 i dwóch zaginionych pilotów (Capt Don B. M. Wood i 2Lt Warren McHenry). Kolejny myśliwiec o nazwie własnej „Brittle II” wpadł do morza, a jego pilot ratował się na spadochronie.
9 lipca, gdy rozpoczęła się operacja „Husky” (lądowanie sprzymierzonych na Sycylii), Tenenti Fornacini i Cavatore wystartowali, by zlokalizować i potem śledzić flotę inwazyjną. Już w czasie powrotu Włochów zaatakował „Spitefire” IX z No 185. Sqn. Fornacini (9 zwycięstw) został zestrzelony do morza i zaginął. Z kłopotami w Sciacca lądował Cavatore, ale wyszedł z tego baz szwanku. Po południu poderwano trzy Bf 109 z 150° Gruppo, które nad Przylądkiem San Mauro starło się z pięcioma P-40 z 324. FG. Maresciallo Walter Bertocci zgłosił trzy strącenia, a jego myśliwiec powrócił z mocno postrzelanym prawym skrzydłem. P-40 zgłaszali także piloci JG 53 i 77. Amerykanie przyznają stratę czterech „Warhawków” tego dnia.
Do 9 lipca 3° i 150° Gruppo miały po 21 Bf 109, ale w 150° Gruppo (lotnisko San Pietro di Caltagirone) tylko sześć było sprawnych operacyjnie (podawane są także inne liczby: w 3° Gruppo 17 myśliwców, z czego 7 sprawnych, w 150° Gruppo 25 myśliwców, z czego 7 sprawnych). Tego dnia Fliegerkorps II (Süd) nadal miał na Sycylii 131 Bf 109, w tym 64 sprawne, operujące w JG 53 i JG 77 z lotnisk Katania, Comiso, Gerbini i Milo. Cztery dni później Servicing Commando Unit n. 3201 odnalazła w Comiso 45 Bf 109, kilka MC.202 i inne samoloty, będące częściowo w dobrym stanie. Wiele z nich nie udało się ewakuować, w przypadku jednostek włoskich z powodu niedostarczenia przez Niemców paliwa i części zamiennych.
3° Gruppo wykonał swój ostatni lot operacyjny 6 lipca, 150° Gruppo zakończył loty bojowe 9. 12 lipca ostatnie trzy Bf 109 z 150° Gruppo przeleciały z Sciacca do Palermo. Do 15. dotarły na lotnisko Rzym-Ciampino.
Sycylia udowodniła, że niemiecka nieufność utrudnia współpracę i była nieadekwatna do potrzeb operacyjnych. Po zażądaniu w sierpniu 1943 r. nowych samolotów, włoskie Naczelne Dowództwo otwarcie zaznaczyło, że za wszelką cenę należy uniknąć braku części zapasowych (dostarczanych przez Niemców), co może zagrozić, że myśliwce pozostaną na ziemi wydane na pastwę przeciwnika. Dlatego Włosi zwrócili się o dostarczenie w przyszłości części zamiennych, broni pokładowej, radia, silników. Wrześniowe zawieszenie broni z aliantami przerwało te negocjacje.
Pomiędzy 14-23 lipca załogi obu Gruppi przeleciały do Turynu, gdzie czekały na mało realne przezbrojenie. 3° Gruppo do kapitulacji nie odzyskał już sprawności bojowej. Rozczłonkowane siły 150° Gruppo wspomagały następnie obronę Rzymu i przemysłowych rejonów na północy Włoch. 7 września większość jednostki przebywała w Turynie, cztery maszyny były w Ciampino, a klucz w Littoria. 8 września, przed południem myśliwce z Ciampino, którymi dowodził Ten. Ugo Drago, poderwano przeciwko formacji bombowców USSAF w pobliżu Rzymu. 150 B-17 z 5. Bomb Wing wykonało potężny nalot na siedzibę niemieckiego dowództwa w Frascati, zrzucając na cel 389 ton materiałów wybuchowych. Celem przeciwdziałania temu rajdowi poderwano 25 myśliwców Osi, w tym wspomniane włoskie Bf 109. Tenente Giovanni Chiale zestrzelił B-17 42-5147 „Old Ironsides” z 414. BS, 97. BG. Zginęło siedmiu członków załogi amerykańskiego bombowca, trzech pozostałych trafiło do niewoli. Wydaje się, że było to ostatnie zwycięstwo Regia Aeronautica w jej historii.
Ostatnią jednostką Regia Aeronautica operującą na niemieckim myśliwcu była 70. Squadriglia z 23° Gruppo, 3° Stormo, która otrzymała 12 109 G-6 w lipcu 1943 r. Z tymi maszynami brała aktywny udział w powietrznej obronie Rzymu operując z Cerveteri. Do września eskadrze pozostał ledwie jeden sprawny Bf 109. W wzmiankowanym okresie bardzo rzadko więcej niż dwa z tych myśliwców były sprawne.
Wypadek z udziałem Serg. Giulio Preto z 359. Squadriglia, który 23 lipca 1943 rozbił Bf 109 w Sorvillo, w pobliżu Capaccio (Salerno), wskazuje, że kilka Messerschmittów mogło służyć w 22° Gruppo w Capodichino. Raport karabinierów określał samolot Preto jako Messerschmitt o numerze „359128”, prawdopodobnie chodzi o maszynę z oznaczeniem bocznym „359-12”, ale nie ma dalszych dowodów na potwierdzenie tej informacji.
W barwach Regia Aeronautica Messerschmitty Bf 109 wykonały 323 misje ofensywne, podczas których włoscy piloci zgłosili zestrzelenie 23 samolotów przeciwnika. W walkach powietrznych Włosi stracili 13 myśliwców.
Strzelcy alpejscy podczas postoju, wojna włosko-francuska, czerwiec 1940 roku.
Za G. Unia, Il 2° Reggimento Alpini. Dalle origini a Kabul, L’Arciere, Dronero 2006:
Warto podkreślić, że już w czerwcu 1940 roku żołnierze włoscy, nawet elitarni Alpini, nie zawsze mieli serce dla tej wojny, zwłaszcza, że toczono ją u boku nazistowskich Niemiec. W przypadku strzelców alpejskich dochodził jeszcze czynnik utraty przez nich możliwości podejmowania prac sezonowych za pobliską francuską granicą, która dla wielu z nich była istotną pomocą w utrzymaniu ich samych i ich rodzin. Alpini mieli teraz walczyć przeciwko ludziom, którzy od lat byli ich przyjaciółmi.
