Generał Giovanni Messe podczas ceremonii wręczenia odznaczeń dla żołnierzy Dywizji Piechoty „Pasubio”, Gorłówka, jesień 1941 r.
To ważne przemysłowe miasto zamieszkiwało 150.000 ludzi. 2 i 3 listopada DP „Pasubio” stoczyła o nie ciężką bitwę o każdy dom (podkreśla się, że często walczono na bagnety) z sowiecką 296. DS.
Więcej o Gorłówce i babol w postaci informacji o zdobyciu jej przez Niemców: Gorłówka
Kolumna jeńców wziętych do niewoli latem 1941 r. Mija ich Fiat 626.
29 września 1941 włoski korpus zajął miasto Petrykiwka. W ten sposób domknięto kocioł na północ od Dniepropietrowska. Wojska osi po jego oczyszczeniu wzięły 60 tys. jeńców, w tym Włosi 10 tys. 5 października szef Sztabu Generalnego, gen. Ugo Cavallero, zaproponował Benito Mussoliniemu przewiezienie ich do Włoch, gdzie mieliby pracować w kopalniach, a niedobór pracowników w tym sektorze przemysłu wynosił wówczas 6 000 ludzi. Duce odrzucił sugestię uważając, że obcy element na terenie Włoch przyniesie więcej kłopotu niż korzyści.
Tym razem ilustracją do wpisu będzie fragment filmu „Italiani Brava Gente” z 1965 roku (u nas znany jako „Oni szli na wschód”). Serdecznie polecam! Scena jest inspirowana autentycznym zdarzeniem, ale nie było to nad Bugiem a nad Bohem w rejonie Mikołajowa. Od minuty 5,25 rozpoczyna się fragment z ostrzelaniem Niemców przez Włochów.
W rzeczywistości było to tak: 80. pp z Dywizji „Pasubio” przełamał opór Rosjan i sposobił się do opanowania mostu. Wówczas drogę Włochom przecięła kawaleria Waffen-SS, która zamierzała opanować przeprawę. Dowódca 80. pp płk Chiaramonti uznał, że kradnie mu się należne laury zwycięstwa i rozkazał puścić kilka serii z cekaemów przed konie Niemców. Prawdopodobnie był to przypadek i esesmani zwyczajnie ścigali przeciwnika. Strona niemiecka wszczęła nawet postępowanie w tej sprawie, podczas którego Chiaramonti hardo przyznał, że osobiście wydał taki rozkaz. Włoski pułkownik w późniejszym okresie odkupił swój występek i za późniejsze walki otrzymał od Niemców Krzyż Żelazny pierwszej i drugiej klasy. W sztabie C.S.I.R. postawę pułkownika przyjęto raczej z uznaniem.
Ciężki samochód ciężarowy Lancia 3Ro wyciągany z błota przez bersalierów, ZSRR, 1941 r.
Swego czasu padło pytanie – czemu Włosi nie wysłali na wschód choćby batalionu czołgów średnich? Włoski badacz Pierluigi Romeo Di Colloredo potwierdza moje przypuszczenia: C.S.I.R. wyposażono tak nowocześnie jak tylko było na to stać przemysł wojenny Włoch. Z zaznaczeniem jednak, że obowiązywała zasada, by w żaden sposób nie wpłynęło to na ważniejszy strategicznie front północno-afrykański. Stąd obecność przy C.S.I.R. jedynie 60 tankietek L3.
Warto także wspomnieć o innej sprawie. W skład korpusu ekspedycyjnego wchodziły trzy dywizje. 3. Divisione celere „Principe Amedeo Duca d’Aosta” – dywizja szybka w składzie z zmotoryzowanym pułkiem bersalierów, dwoma pułkami kawalerii i konnym pułkiem artylerii.
Chciałem jednak napisać słówko o stanie motoryzacji dwóch pozostałych – Dywizji „Torino” i „Pasubio”. Obie dość często nazywane są zmotoryzowanymi. Nie prawda! Obie miały status „autoportate”. Eufemizm ten oznaczał w praktyce tyle, że dywizje mogły być przewożone na ciężarówkach, ale gdy te były dostępne, w przeciwnym wypadku żołnierze musieli maszerować pieszo. Transport kołowy mógł im przydzielić dopiero korpus. Dla całego C.S.I.R. nazbierano raptem 5500 pojazdów. Musiały one m.in. zabezpieczyć zaopatrzenie korpusu, który często oddalał się na setki kilometrów od swoich baz zaopatrzeniowych. Kierowcy harowali bez wytchnienia – zmagając się z fatalnymi drogami, zmęczeniem i stanem szybko zużywających się pojazdów. Praktyka frontowa latem-jesienią 1941 r. wyglądała tak, że najczęściej jedna z dywizji piechoty jechała na pojazdach (częściej „Pasubio”), a druga goniła front z buta.
Generał Giovanni Messe częstuje papierosami swoich podwładnych, marsz C.S.I.R. na Stalino (Donieck), jesień 1941 r. Ponownie trochę o humanitaryzmie armii włoskiej na froncie wschodnim.
Obowiązkiem Włochów było przekazanie sowieckich jeńców do niemieckich obozów w okresie 36 do 48 godzin od ich pojmania. Oficerowie Regio Esercito, widząc z jaką brutalnością Niemcy traktują jeńców, starali się zatrzymywać Rosjan do różnych prac pomocniczych.
Żołnierze włoscy najczęściej byli pochodzenia chłopskiego lub robotniczego, strzelcy alpejscy byli pasterzami, ciężko pracującymi na swoje utrzymanie. Wielu z nich, zwłaszcza z południa, było niepiśmiennych. Włosi na froncie wschodnim szybko zapałali dużą sympatią do lokalnej ludności, do której było im bliżej niż do pełnych buty i arogancji niemieckich sojuszników (powszechnie nazywanych przez włoskich weteranów z frontu wschodniego barbarzyńcami lub zwierzętami).
Nawet w najbardziej krytycznych momentach gen. Messe wolał ciąć racje żywnościowe własnych żołnierzy niż okradać zagłodzoną ludność Ukrainy. Zabroniono rekwirować prywatne budynki. Żołnierze włoscy zawsze zwracali się w takich przypadkach z prośbą do miejscowych. Zajmowano raczej obiekty użyteczności publicznej, jak szkoły etc.
Zimą 1941/1942 r. ludność ukraińskich miast i miasteczek, którym Niemcy zarekwirowali całe zboże, stanęła na skraju śmierci głodowej. Ludzie podróżowali pieszo wiele kilometrów do podmiejskich osad, gdzie próbowali zdobyć cokolwiek do jedzenia. Powszechną praktyką w armii włoskiej było podwożenie wyczerpanych ludzi przy każdej możliwej okazji. W armii niemieckiej surowo zabroniono przewozu ludności cywilnej.
Armia włoska dostarczała cywilom w swojej strefie medykamenty. Często nawet lekarze wojskowi jeździli z pomocą., a żołnierze oddawali krew do transfuzji.
W mieście Rykowe oficerowie Dywizji „Torino” otworzyli bezpłatne przychodnie, dom starców, a nawet klinikę dla ciężarnych, gdzie pracował jako pomoc rosyjski personel opłacany przez Włochów. Wszystkie te inicjatywy były spontaniczne, a nie narzucone rozkazem.
Wszelkie wykroczenia wobec cywilów były surowo karane. Cywile, którzy ucierpieli z ręki włoskich żołnierzy, otrzymywali wsparcie i rekompensaty. Ścigano nawet najmniejsze wykroczenia w rodzaju kradzieży drobiu.
Włosi w zimie 1942/1943 r. cofali się po własnych śladach. Wówczas wielu żołnierzy armii włoskiej zostało uratowanych przez lokalną ludność, pamiętającą dobre traktowanie z wcześniejszego okresu.
Źródło informacji: H. Hamilton, Sacrifice on the steppe. The Italian Alpine Corps in the Stalingrad Campaign, 1942-1943, Casemate, Havertown 2011
Zniszczony lub porzucony czołg lekki L6, front wschodni w zimie 1942/1943. Garść danych liczbowych dla osób uważających, że za Stalingrad (choć Włosi stacjonowali daleko od niego i operacja Uran ich zupełnie ominęła) jakąś winę ponosi włoska 8. Armia.
15 grudnia 1942 – porównanie sił w rejonie przełamania pozycji włoskiej 8. Armii (operacja „Mały Saturn”).
Siły Osi: Elementy niemieckiej 27. DPanc., włoskie DP „Ravenna” i „Cosseria”, pułk niemieckiej 298. DP, 4 bataliony Czarnych Koszul. To daje: 20 batalionów piechoty, 108 moździerzy kal. 81 mm, 156 dział kal. 65 mm i wyższych kalibrów, 47 czołgów (jeśli włoskich to L6 z 20 mm działkiem i może w tej liczbie są także działa samobieżne Semovente L40 da 47mm/32).
Siły sowieckie: 10 dywizji piechoty, 4 brygady zmotoryzowane, 13 brygad pancernych. To daje 90 batalionów piechoty i 25 batalionów piechoty zmotoryzowanej, 1255 moździerzy 82 i 120 mm, 810 dział kal. 75 mm i wyższych kalibrów, 754 czołgów.
Źródło: Giovanni Ludi, Gli Alpini in Russia, [w:] Eserciti nella Storia nr. 11/2002 pod red. C. Barbieri.
Mimo tak kolosalnej przewagi przełamanie włoskich pozycji zajęło sowietom trzy dni ciężkich walk…
Pierwsze miesiące walk na froncie wschodnim, Fiaty 626 armii włoskiej mijają kolumnę jeńców. Początek w Rosji, poza zdarzającymi się ciężkimi walkami, był dość sielankowy, upłynął głównie na wysyłce zdobycznego sprzętu do centrów eksperymentalnych we Włoszech i braniu tysięcy jeńców, najlepszy dzienny wynik, jaki znają moje notatki to 10.000, jak na siłę włoskiego korpusu rezultat godny odnotowania. Wybór ciekawszych informacji z pierwszego „rosyjskiego” rozdziału książki J.L. Ready. Pominąłem zwłaszcza przydługi wstęp o Stalinie „antychryście” itp.
Mussolini zdawał sobie sprawę, że jego armię nie stać na podjęcie kolejnego wielkiego wysiłku zbrojnego. Jednak z powodów propagandowych nie mógł odmówić Hitlerowi i Papieżowi udziału w tej krucjacie, której celem było zabicie diabła wcielonego w jego legowisku. Pierwsze raporty z Rosji były entuzjastyczne, Hitler zaskoczył Rosjan. Wkrótce dołączyli do niego inni uczestnicy krucjaty, także ochotnicy z podbitych przez niego krajów.
Włoska armia zorganizowała liczący 55 tys. ludzi korpus. Dowodził nim generale di divisione Zingales. CSIR (Corpo di spedizione italiano in Russia – włoski korpus ekspedycyjny w Rosji), składał się z trzech dywizji: Dywizja Celere (dywizja szybka) „Amadeo Duca d’Aosta” (gen. Mario Maranzzani) oraz dywizje piechoty (dokładniej divisione autotrasportabile tipo metropolitano; przystosowana do transportu kołowego dywizja typu metropolitarnego) „Pasubio” (gen. Vittorio Giovannelli) i „Torino” (gen. gen. Luigi Manzi). Wszystkie dwa miesiące wcześniej walczyły w Jugosławii. „Pasubio” walczyła także we Francji, przydzielono jej dodatkowo 1. Legion CC.NN. (Czarnych Koszul).
Ekspedycję pożegnano w typowo faszystowskim stylu, z paradami, salutami, pieśniami, przemówieniami, pompą i fanfarami. Włosi zobaczyli w kinach Duce żegnającego w Weronie swoich krzyżowców salutem. Zależało im by dopaść żołnierzy Stalina, nim wszystkich pozabijają Niemcy. Wyprawa rozpoczęła się od straty dowódcy, Zingalas dostał ataku serca. Zastąpił go generale di divisione Giovanni Messe, który walczył w Etiopii, brał udział w zajęciu Albanii i w kampanii greckiej.
W ciągu kilku następnych dni włoscy żołnierze zostali przytłoczeni ogromem Związku Sowieckiego, maszerując w upale zakurzonymi drogami, nie mogąc nawiązać kontaktu z nieuchwytnym przeciwnikiem. Sowieccy cywile witali ich wodą i żywnością, zadowoleni widokiem grzbietów (uciekających) enkawudzistów. Większość strat wśród Włochów spowodowały bolące stopy. Po miesiącu żołnierze zaczęli myśleć, że ich generałowie wodzą ich w koło, żaden kraj nie mógł być tak duży. Pod koniec sierpnia żołnierze byli szczęśliwi, gdy kazano im zatrzymać się i obsadzić linię Dniepru. Przemaszerowali 500 mil (800 km)! Mussolini wsiadł z Hitlerem do samolotu i obaj przelecieli nad rozległym terytorium, które Włosi „zdobyli”. 7 sierpnia Duce dowiedział się, że jego syn Bruno zginął oblatując nowy bombowiec P.108.
Mussolini pierwszy raz zobaczył opłakany stan dróg w tym kraju, kiedy, po intensywnych opadach deszczu, Messe przybył na spotkanie z nim wozem ciągniętym przez konie. Wszystkie pojazdy utknęły w błocie.
W sierpniu Messe otrzymał 63. Legion CC.NN, którego jedna kohorta (batalion) pochodziła z 1. Legionu. Wszystkie jednostki Czarnych Koszul w Rosji stworzyły teraz 63. Gruppo Battaglioni CC.NN.
Odpoczynek trwał kilka tygodni. Później włoska artyleria ostrzelała odległy drugi brzeg Dniepru. Rzekę w małych łodziach, pod ogniem Rosjan, sforsowali żołnierze 3. pułku bersalierów z Dywizji „Amadeo Duca d’Aosta”. Obrońcy poddali się natychmiast. Później przeprawiła się reszta włoskiego korpusu i ruszyła naprzód.
Pokonując tylne straże, Włosi maszerowali do Stalino (Doniecka), wyprzedzając całą niemiecką Grupę Armii! Sowiecka obrona była słaba, ale Włosi byli zdumieni, gdy natrafili na T-34. Z przyjściem października rozpoczęły się deszcze, drogi zamieniły się w rzeki błota. Niedługo nawet działa trzeba było ciągnąć ręcznie, kiedy pojazdy aż po klamki ugrzęzły w błocie. Wielu Włochom przypomniała się kampania Napoleona z 1812 r., w której uczestniczyło wielu ich rodaków.
17 października kawaleria z Dywizji „Amadeo Duca d’Aosta” osiągnęła rzekę Suchyje Jali. Żołnierze 3. Reggimento „Savoia Cavalleria” zsiedli z koni i przeprawili się przez przeszkodę, pokonując wrogie straże tylne. Kolejnego dnia polowym mostem przeprawił się 5. Reggimento „Lancieri di Novara”, którego żołnierze przeprowadzili przez błoto swoje konie do miejscowości Uspienowka, które było brudnym i brzydkim miasteczkiem, podobnie jak inne. Po oczyszczeniu budynków z różnych rozbitków i kilku zacięcie walczących wrogów, wznowili swój marsz w błocie w stronę Stalino.
Teraz rozpoczął się mróz. Błoto zmieniło się w lodową skałę, którą próbowały pokonywać pojazdy. 29 października Włosi wreszcie osiągnęli Stalino i po dwóch dniach ciężkich walk opanowali miasto. Rosjanie nigdy nie słyszeli o brytyjskiej propagandzie, więc odbierali Włochów, tak jak ich widzieli, mając naprzeciwko przeciwnika zdyscyplinowanego, zaangażowanego i agresywnego. Rosjanie nie widzieli różnicy między nimi i Niemcami.
Wiadomość, że armia włoska starła się z Armią Czerwoną i triumfowała zadziała na Włochów w domu jak eliksir. Była tylko jedna skaza. W Stalino z dnia na dzień było coraz zimniej, a Włosi, podobnie jak Niemcy, nie mieli zimowych ubrań (Niemców pominę milczeniem, natomiast Włochów wyekwipowano odpowiednio i pod tym względem zimę przetrwali w miarę znośnie).
Korpus Alpejski defiluje przed wyruszeniem na front wschodni.
Mussolini przemawiał 26 czerwca 1941 do żołnierz CSIR: „Jedność, do której Europa dążyła od momentu upadku klasycznego świata, była zawsze ulotnym ideałem. Jesteście najbardziej uprzywilejowanym pokoleniem w ostatnich szesnastu wiekach, ponieważ ta tęsknota zostanie powetowana dzięki misji, którą właśnie teraz podejmiecie. Największe zagrożenie dla cywilizacji doprowadziło zarazem do największej społecznej fuzji, o jakiej nasz kontynent słyszał od czasów epoki rzymskiej, z której bezpośrednio się wywodzicie. Wojownicy ze Skandynawii, z narodów germańskich, z łacińskich, słowiańskich i iberyjskich ludów, odłożyli na bok swoje lokalne, relatywnie błahe i samodestrukcyjne sprzeczki dnia wczorajszego, by podjąć jeden wspólny wysiłek dla przetrwania ich wszystkich. Kampania w Rosji to fundamentalna walka o nasze istnienie oraz o wspólną, europejską tożsamość. To walka o życie lub śmierć, przeciwko niszczycielskiemu triumfowi zdewaluowanego podczłowieczeństwa, reprezentowanego przez marksizm. Znamy tego wroga całej ludzkości. Dwadzieścia lat temu usunęliśmy go do szczętu z naszego półwyspu. Teraz unicestwimy go na całej planecie! Niech żyje nasza kontynentalna cywilizacja! Niech żyją Włochy!”.
