Wojna Mussoliniego

Model pojazdu Fiat-SPA AS42 „Sahariana”. Poniżej obiecane dokończenie wczorajszego wątku o walkach o fort Murzuk. [więcej zdjęć modelu: http://www.assocarri.it/Modellismo/Modellismo_Pelliciari.htm]

Dziennik Comando Supremo zanotował jedynie pod datą 12 stycznia 1941: „Piętnaście wrogich samochodów pancernych zaatakowało lotnisko w Murzuk, zniszczono wszystkie samoloty i wyposażenie bazy”.

O wydarzeniach w Murzuk w swoich wspomnieniach pisał także francuski oficer, („comandante”) Paul Moynet: „Powinniśmy być uczciwi. Trzeba pisać. Włosi uroczyście przenieśli zwłoki Jean Colonna D’Ornano na mały cmentarz, pochowali go pod nagrobkiem z szarego marmuru, z krzyżem u góry, obok ich poległych, w tym kapitana, dowódcę fortu, poległego tego dnia. Czytałem oficjalny raport wysłany do Rzymu przez garnizon w Murzuk. To był szlachetny hołd dla pierwszego francuskiego bohatera, który poświęcił swoje życie po niesławnej kapitulacji czerwca 1940…”.

Wydarzenia w Murzuk były drugim sygnałem, że za południową granicą Libii rośnie w siłę nowy przeciwnik. 10 stycznia 1941 podano wiadomość, że włoski samolot: „podjął misję ratunkową trzech lotników przeciwnika, których maszyna rozbiła się w okolicy Auenat” oraz „lotnicy zadeklarowali, że należą do ruchu gaullistów”. Zagrożenie było bardzo poważne, Auenat było najdalej wysuniętym lotniskiem na południu Libii, kluczowym elementem mostu powietrznego zaopatrującego odcięte kolonie w Afryce Wschodniej.

Po odwrocie z Murzuk, grupa alianckich komandosów ruszyła do Traghen, gdzie znajdował się mały włoski posterunek. Grupa LRDG dotarła tam 12 stycznia ok. 8.00, udało jej się zaskoczyć posterunek i zająć go bez wystrzału. Do niewoli dostali się brigadiere (starszy sierżant karabinierów) z Compagnia del Sahara Libico, Mario Spina i karabinier Domenico Carbone. Wrogi patrol zabrał obu Włochów z sobą. Brytyjczycy osiągnęli najpierw Faya we Francuskiej Afryce Równikowej, a następnie powrócili na pustynię libijską. W rejonie Maaten Bisciara, około 130 km od oazy Cufra, pojazdy przeciwnika zlokalizował włoski samolot. Do akcji wysłano patrol auto sahariana (zmot. patrol włoskich wojsk saharyjskich), który 31 stycznia 1941 zaatakował z wściekłością, udało się spalić cztery pojazdy LRDG i wziąć do niewoli dowodzącego operacją majora Claytona. Karabinier Carbone zdołał bezpiecznie zbiec, podczas gdy brigadiere Spina został trafiony serią z karabinu maszynowego kiedy już prawie osiągnął włoskie pojazdy. Umierającego Spinę ewakuowano samolotem sanitarnym do oazy Cufra. „Podoficer, niemal zapominając (gardząc) o udzielanej pomocy i przepowiadając swój koniec, w najwyższym wysiłku heroicznej woli, bez obawy przed odejściem, wyjawił obecnemu oficerowi przydatne informacji o siłach przeciwnika i jego planach ataku na oazę Cufra”, brzmiało uzasadnienie przyznanego natychmiast, niestety pośmiertnie, Medaglia d’Argento al Valor Militare.

„Ekstremalnie oddani”, libijscy Ascari podczas apelu, czerwiec 1940 r.

Istnieje także włoska relacja z tych wydarzeń. Datowany na 31 marca 1941 raport Ten. Cianferrana, wysłany do Comando Generale dell’Arma dei Carabinieri w Rzymie: „11 stycznia 1941, krótko po 14.00, 30 anglo-francuskich samochodów, uzbrojonych w karabiny maszynowe i działa, pod dowództwem francuskiego podpułkownika Giovanni Colonna D’Ornano i angielskiego majora Clyton, poruszających się z południa, zaatakowało z zaskoczenia fort Murzuk, podpaliło składy na lotnisku i trzy ‚Ghibli’, następnie atakując fort, stanowisko dowodzenia garnizonu”. Dalej, o bohaterskiej postawie żołnierzy włoskich i libijskich: „Atak na fort trwał dwie godziny, gdy stało się oczywistym, że nie uda się go zdobyć posiadanymi siłami, wykonano odwrót drogą na Sebha; nie wykonano żadnego pościgu… Straty przeciwnika szacuje się na 10 zabitych i 15 rannych. Dwóch Włochów dostało się do niewoli. Na polu walki zostało dwóch poległych żołnierzy alianckich, w tym podpułkownik D’Ornano i trzech rannych” [zachowano pisownię jak w oryginale]. Rzeczywiste straty „Anglików” autor książki określa na 8 zabitych i 9 rannych.

Obie relacje pokrywają się mniej więcej. Reakcja włoskiej obrony była natychmiastowa i efektywna. W pierwszym pojeździe natychmiast zginęli ppłk D’Ornano i nowozelandzki sierżant Howson. Po stronie włoskiej poległ min, dowódca fortu Cap. Giulio Giua, zginął w pojeździe, kiedy wracał z inspekcji poza fortem. Podstawowym celem aliantów był atak na garnizon włoski w forcie, drugim celem było zniszczenie samolotów, składu benzyny i lotniska, które znajdowały się w pobliżu. Garnizon nie spodziewał się ataku, zwiad lotniczy nie meldował żadnego ruchu w rejonie, dlatego wielu ludzi nie było na stanowiskach obronnych, a i dowódca oddalił się na inspekcję. Po śmierci Giua dowodzenie objął cytowany porucznik Luigi Cianferrana, bardzo dobrze koordynując obronę, oddajmy mu jeszcze raz głos: „Zdziesiątkowani, rozczarowani brakiem zaskoczenia, przeciwnicy oddalili się korzystając z szalejącego pustynnego wiatru, kolejny raz pobici przez naszą broń… była 17.30”. 9 lutego 1941 oba patrole LRDG powróciły do Kairu, pokonując bagatela 4.122 km!

Głównego celu, zdobycia fortu Murzuk, nie osiągnięto, ale komandosi zapisali mniejsze sukcesy – zniszczono „Ghibli” znajdujące się na lotnisku, zdobyto trzy karabiny maszynowe, spalono zapasy paliwa i obiekty. W starciu na lądowisku do niewoli dostali się: primo Aviere (starszy mechanik) Michele Scollo, Serg. Magg. meccanico Giovanni Fennocchio (niebawem zmarł z powodu ciężkich ran) i pracownik biurowy Giuseppe Colicchia. Garnizon stracił trzech poległych Włochów i pięciu Libijczyków, ranny odniosło czterech Włochów i sześciu Libijczyków; trzech Libijczyków zaginęło i wspomnianych dwóch żołnierzy włoskich trafiło do niewoli (+urzędnik). Według Cianferrana w momencie ataku było 45 ludzi „zdecydowanych bronić fortu nawet za cenę swojego życia…”. Raport podkreślał ekstremalne oddanie żołnierzy libijskich.

Żołnierze jednostki saharyjskiej podczas akcji na południu Libii, 1943 r. [źródło obrazka: http://www.ilcornodafrica.it/]

Na mocy wspomnianych uzgodnień, w operacji wzięła także udział grupka Wolnych Francuzów, dowodzona przez ppłk Jean Colonna d’Ornano – dwóch oficerów, dwóch francuskich sierżantów i pięciu tubylców z GNT (Groupe Nomade du Tibesti). Poruszając się po pustyni, na południe od oazy Gialo, Nowozelandczycy (w tekście Anglicy…), 6 stycznia 1941, 160 km na południe od Uau el Chebir, spotkali się z gaulistami i razem z nimi ruszyli na zachód. 11 stycznia osiągnięto rejon włoskich posterunków w Murzuk i Traghen, cele ataku. Z Kairu w to miejsce dystans wynosił 2.150 km pustynnych bezdroży, tak oddalonych od znanych tras, że spotkano jedynie trzech libijskich pasterzy ze stadem wielbłądów. Grupie towarzyszył jeden z historycznych przywódców Senussi z okresu ich walki przeciwko Włochom w Libii. Był to szejk Abd el Gellil Seif en Nasr, który skrył się w Egipcie, podczas gdy jego brat, Ahmed, znalazł schronienie w Czadzie i tam dowodził jednym z „goum” (oddziałem tubylczym) francuskich wojsk kolonialnych. Obecność libijskich bojowników była użyteczna zwłaszcza propagandowo, w czym celowali Francuzi, i będzie miała później niejednokrotnie pozytywne dla nich skutki w różnych wydarzeniach na Saharze. Francuscy oficerowie często pokazywali napotkanym grupom listy uwierzytelniające sygnowane przez Wielkiego Senussi Idrissa, który wyemigrował do Kairu pod koniec lat trzydziestych. Przedstawiały one Francuzów jako „wyzwolicieli” i zawsze obiecywały przyszłą wolność narodową Libijczyków. Powojenne wydarzenie w tym rejonie świata pokazały prawdziwą twarz tych „wyzwolicieli” (parę innych uwag włoskiego historyka pomijam).

Bardzo udaną akcję szpiegowską wśród tubylców, zwłaszcza Senussich, prowadzili także Anglicy. Generał Porro wylicza różne incydenty:
-konspiracyjne radiostacje na włoskich tyłach,
-sygnały świetlne w nocy, naprowadzające przeciwnika na cele wojskowe, zarówno jeśli chodzi o rajdy naziemne jak i naloty (te dzięki światłom w namiotach nomadów),
-system przekazywania meldunków zorganizowany przez będących w opozycji do Włochów tubylców…

Po połączeniu się żołnierzy LRDG i gaulistów ruszono w trzech grupach na północ, atakując fort Murzuk. Relacja podpułkownika Bagnolda pokazuje jak skuteczną bronią jest zaskoczenie: „11 stycznia (1941), o 13.30, siły (LRDG) wkroczyły do Murzuk, i poruszały się po głównej drodze prowadzącej z Sebha, otrzymując faszystowski salut od tubylczych żołnierzy znajdujących się na obrzeżach miasta; ewidentnie myślących, że jest to włoska kolumna. Garnizon fortu znajdował się w niewielkiej odległości na południowy wschód od wioski, został zaatakowany z zaskoczenia, a ponieważ nasze wojska znalazły się po obu stronach wejścia, wielu nieprzyjaciół, którzy spacerowali przed bramą, zostało zabitych. Garnizon natychmiast począł stawiać opór. Patrol ‚G’ (kpt. Crichton-Stuart), połowa patrolu ‚T’ (kpt. Clayton) i Francuzi (ppłk D’Ornano) zaatakowali fort z pomocą karabinów maszynowych, broni strzeleckiej, działka 37 mm i dwóch moździerzy. Centralna wieża fortu została zapalona i płonęła dłuższą chwilę. W międzyczasie połowa patrolu ‚T’ z działkami Bofors, zaatakowała lotnisko, gdzie straże przeciwnika stawiały tylko słaby opór. W terminalu zdobyto broń, zniszczono stanowisko radio, a także zapalono trzy ‚Ghibli'” (te ostatnie to Ca.309).

Chevrolet WB jednostek LRDG eksponowany w Imperial War Museum. Trochę ciekawych wypisków z książki o walkach na Saharze libijskiej.

W listopadzie 1940 r. rajdy alianckich komandosów doprowadziły do umieszczenia min na drodze pomiędzy Augila i Agedabia oraz stworzenia krótkich pustynnych lądowisk w sekretnych miejscach. W końcu, także dzięki gromadzonym na pustyni zapasom broni, żywności, benzyny etc. zdołano nawet zaatakować włoskie forty w Augila, Ain Zuwaia i drogę łączącą Auenat i Archenau. Komandosi potwierdzili pod koniec 1940 r. swoją wartość, w uznaniu ich zasług stworzono formację Long Range Desert Group. W pierwszych dniach listopada brytyjscy wojskowi zjawili się w stolicy Czadu, Fort Lamy, gdzie spotkali się z francuskimi oficerami z tej kolonii i jej gubernatorem, Félixem Éboué, którzy dołączyli do gaulistów. Stronę brytyjską reprezentował major R.A. Bagnols, głównym przedstawicielem wojsk Wolnej Francji był ppłk Jean Colonna d’Ornano, obaj uzgodnili przeprowadzenie wspólnych operacji przeciwko włoskim placówkom rozrzuconym na ogromnym obszarze pustyni libijskiej. Operacje planowano przeprowadzić w oparciu o francuskie posiadłości w Nigrze i Czadzie oraz z brytyjskich baz w Egipcie. Włoskie dokumenty niemal pomijają te działania, lub, jak komunikat Comando Supremo z 1 grudnia (dotyczący ataku na ujęcie wody Ain el Gazzala), donoszą o nich ze zdumieniem.

Działania komandosów wywierały ogromny wpływa na morale wojsk Osi, nawet na najgłębszych tyłach cały czas panował stan zagrożenia. Włoskie wojska saharyjskie były pozostawione same sobie, częściej walcząc z pragnieniem, oparzeniami słonecznymi i insektami, niż z przeciwnikiem, który niemal swobodnie przenikał przez wątłą sieć włoskich posterunków.

O warunkach w jakich toczył walkę włoski żołnierz w kampanii północnoafrykańskiej pisał w swoich wspomnieniach Mario Tobino: „Nasi żołnierze mieli nieadekwatne mundury, nie nadające się do tego miejsca, niewystarczającą żywność, źle przyrządzoną, z często spleśniałym chlebem; nie pijali wina ani likierów [wł. liquori; oznacza też wódkę]; żadnego komfortowego zaprowiantowania; woda dostarczana na front w kanistrach po benzynie, źle wspominana, bo zawsze smakowała benzyną… Nikt nie chciał iść na wojnę. Wszyscy namiętnie chcieli wrócić do domu; to była nasza jedyna modlitwa; jedyna szczerość… Nasi żołnierze nie mieli przeciwnika…”. Tobino wspominał także starcia z brytyjskimi komandosami: „Pomiędzy naszymi i ich patrolami była jedna różnica… Nasi żołnierze byli słabo uzbrojeni; nie chroniła ich celna i liczna artyleria; mieli karabiny 1891 [Carcano Mod. 91]; karabinów maszynowych było mało i ciągle się zacinały…”.

27 grudnia 1940 r. LRDG przeprowadził kolejną operację, o której nie ma wzmianki w istniejących włoskich dokumentach, ale informacje o niej dostarczają nam brytyjscy historycy. Z Kairu wyruszyły dwa patrole LRDG, poruszały się na południe (? raczej południowy zachód) poprzez oazę Farafra, przekraczając libijską granicę ok. 200 km na południe od fortu Giarabub, w punkcie zwanym „Bir Cairn”. Patrolami dowodził mjr Clayton, każdy z nich to dwóch oficerów i 30 żołnierzy z 11 pojazdami (marki Chevrolet i Ford). Żołnierze byli Nowozelandczykami z 2. Scots Guards i 3. Coldstream Guards, razem 76 ludzi i 23 pojazdy z zapasem paliwa na 1.800 km, żywnością i wodą na trzy tygodnie, z 11 km (jeden na pojazd – ??? zgaduj zgadula, podane liczby to sumaryczne uzbrojenie obu patroli, czy jednego…), czterema karabinami ppanc., dwoma moździerzami 75 mm, działkiem Bofors kal. 37 mm, bronią osobistą, minami i różnymi środkami wybuchowymi.