Wojna Mussoliniego

W celu oszczędzenia ich trakcji włoskie czołgi przewożono na dużych dystansach na pokładzie samochodów ciężarowych Lancia 3Ro. Jeśli oczywiście te były dostępne. Np. czołgi Dywizji Pancernej „Littorio” pokonały całą drogę z Trypolitanii pod El Alamein o własnych siłach i potem borykały się z licznymi awariami. Z kolei ciężarówki dywizji zagarnęła intendentura do przewozu zaopatrzenia, choć podwoziły one także włoską piechotę, bez której żadna zdobycz wojsk zmotoryzowanych nie miała jakiejkolwiek wartości, bo ktoś musiał jeszcze obsadzać linię frontu i organizować obronę…

W październiku 1942 r. możliwości ofensywne Osi w Afryce Północnej wyczerpały się. Rozpoczęła się gra na czas, by opóźnić nieuniknione zwycięstwo aliantów. Dlatego na froncie pod El Alamein stworzono silne punkty oporu, osłonięte rozległymi polami minowymi i wspierane przez artylerię. Po bitwie pod Alam Halfa wojska Osi przeszły przebudową, ale przy przeciwniku wydawały się bardzo słabe. Alianci z każdym dniem rośli w siłę. Napływały nowe dywizje oraz nowoczesne uzbrojenie, jak czołgi Sherman i sześciofuntowe armaty przeciwpancerne. Niebawem cała ta potęga miała przejść do natarcia; od 20 października Niemcy i Włosi byli przygotowani na cios, który mógł nadejść w każdej chwili.

Pod koniec października włoski XX. KA (gen. Giuseppe de Stefanis) miał 278 czołgów M14. „Ariete” miała 129 M14, „Littorio” 115 M14 + 20 L6, a „Trieste” 34 M14.

Silny na papierze korpus był rozczłonkowany, a jego pododdziały zajmowały pozycje za pierwszą linią obrony wzdłuż całego frontu. O takim ich rozmieszczeniu decydowały dwa czynniki: braki paliwa i supremacja aliantów w powietrzu. „Trieste” gen. Azzi stała na wybrzeżu wraz z niemiecką 90. DLekk. „Littorio”, do której powrócił gen. Bittosi, znalazła się wraz z 15. DPanc. na tyłach północnego sektora piechoty Osi. Siły obu podzielono na grupy bojowe składające się z czołgów, piechoty i artylerii. Jednostki „Littorio” podzielono następująco: IV. bpanc. w grupie północnej, LI. bpanc. i XXIII. batalion bersalierów w grupie środkowej i XII. bpanc. i 36(??? w cytowanej książce sypnęła się numeracja, poprawnie podałem w artykule w Militariach) b. bersalierów w grupie południowej. „Ariete” (gen. Arena) i 21. DPanc. znajdowały się na południu. Ich siły także podzielono na trzy grupy; najbardziej na południu znalazły się włoskie X. bpanc. i XII. batalion bersalierów. Dzięki taktyce mieszanych włosko-niemieckich grup bojowych także Włosi mogli liczyć na wsparcie będącej na wyposażeniu Niemców nowoczesnej broni. (warto nadmienić – często to włoscy oficerowie dowodzili takimi mieszanymi grupami)

Centralna i południowa grupa 15. DPanc. i „Littorio” znalazły się tuż za plecami odcinka obrony, gdzie wyprowadzono najsilniejszy atak podczas operacji „Lightfoot”. Rozmieszczono tam działa przeciwpancerne i okopano czołgi, poczynając od Trigh Sidi abd el Rahman w stronę południa. Za nimi pozycje zajęła artyleria. Grupy czołgów i piechoty były gotowe przeprowadzić natychmiastowy kontratak w przypadku przerwania frontu. W Afryce nie było wówczas Rommla, który udał się do Europy na wypoczynek fizyczny i psychiczny. Czasowo zastępował go gen. Georg Stumme, dowódca wojsk pancernych z doświadczeniem wyniesionym z frontu wschodniego.

Czołgi Dywizji Pancernej „Littorio” w rejonie Tobruku w czerwcu 1942 r. Wracamy do książki Iana Walkera o włoskiej broni pancernej.

31 lipca 1942 kpt. Giacomo Guiglia z włoskiej jednostki nasłuchu radiowego podsumował stan włoskich wojsk pancernych. Odnotował, że 26 maja 1942 posiadano 240 czołgów M14, ale linię El Alamein osiągnięto 1 lipca z już tylko 16 wozami. Dzięki dobrej pracy warsztatów do 8 lipca liczba ta skoczyła do 54 sprawnych czołgów. 31 lipca znowu posiadano już tylko 14 sprawnych czołgów. Poprawił się fizyczny stan włoskich jednostek, chociaż żołnierze nadal byli przemęczeni. W jednostkach pancernych poprawiło się morale. Wielu obserwatorów zauważa, że strata szans na zdobycie Egiptu dużo bardziej druzgocząco oddziaływała na nastroje żołnierzy niemieckich. Generał Ceriana-Mayneri wspominał, że jego ludzie, słabo uzbrojeni i wyposażeni, mieli dobrego ducha i był całkowicie zadowolony z ich esprit de corps. 25 lipca mjr Pellegrini poprosił o przeniesienie 3. zmot. pułku art. z będącej w złym stanie DP „Sabratha” do XX KA. Jednostka poniosła ciężkie straty, ale wyrażała wolę walki. Przyznano zgodę i to co zostało z pułku – trzy brytyjskie 25-funtowe haubicoarmaty i pięć działek plot. kal. 20 mm, ale za to był on całkowicie zmotoryzowany w 100% zdobyczny sprzęt, zasiliło szeregi korpusu.

Dowodzący XX KA gen. De Stefanis zapamiętał jeszcze jeden objaw upadku nastrojów po stronie Niemców. Włoch znajdował się na stanowisku dowodzenia Rommla w Ghezal, gdy rozpoczął się wrogi nalot i ostrzał rozpoczęła artyleria przeciwlotnicza. Zdumiony De Stefanis obserwował jak nerwowy Rommel poderwał się od stołu i pospieszał Włocha, by ten skrył się w znajdującym się niedaleko okopie. W rzeczywistości nalot nie był szczególnie istotny i obyło się bez realnego zagrożenia. Włoski generał był zdziwiony, gdyż Niemiec nie okazywał wcześniej strachu w nawet dużo groźniejszych sytuacjach. Żołnierze Osi także przywykli już do obecności wrogich samolotów i kryli się tylko, gdy zagrożenie było naprawdę realne. De Stefanis przypisał to niecodzienne zachowanie wyczerpaniu nerwowemu i poczuciu bezsilności wobec bezwzględnej przewagi przeciwnika w powietrzu. Dla Niemców była to nowość, Włosi zdołali przywyknąć od końca 1940 r.

Dopiero 16 sierpnia udało się na dobre wycofać wszystkie jednostki pancerne Osi z linii i załatać wszystkie dziury piechotą (także dzięki przybyciu DSpad. „Folgore” i BSpad. „Ramcke”, które miały desantować się na Malcie). Zgromadzenie tych sił pozwoliło Rommlowi na rozważenie podjęcia kolejnych działań zaczepnych. Nim było to możliwe należało odbudować potencjał tych jednostek do czegoś, co chociaż trochę przypominałoby ich stany wyjściowe. Bardzo komplikowały to akcje aliantów przeciwko konwojom płynącym z Europy. Odzyskiwano też i naprawiano wozy utracone we wcześniejszych walkach. Pod koniec sierpnia 1942 r. Włosi mieli w sumie ok. 33.000 ludzi i 281 czołgów w Afryce Północnej. Wiele z włoskich czołgów pochodziło z odzysku z różnych pól bitewnych i tym bardziej były teraz narażone na awarie. Jednak sama ich liczba ośmielała Rommla, który planował nową ofensywę.

Zdobyczny brytyjski moździerz kal. 76 mm użytkowany przez bersalierów z DPanc. „Littorio”.

Na 21 lipca 1942 alianci przygotowali kolejny duży atak na włoską piechotę na grzbiecie Ruweisat. Miały w nim wziąć udział indyjska 5. DP, nowozelandzka 2. DP i brytyjska 1. DPanc. Jako część tej operacji nowozelandzki 18. batalion miał chronić flankę 6. BP, która ze wsparciem nowozelandzkiej kawalerii (w rzeczywistości 2nd New Zealand Division Cavalry Regiment to z pewnością samochody pancerne i/lub Bren Carriery) i 22. BPanc. miała atakować Deir el Mreir. O 19.00, gdy skoncentrował się cały 18. batalion, znalazł się on pod ogniem artylerii z „Ariete”, która wykryła jego pojawienie się. Ostrzał trwał ponad godzinę i skończył się wraz z zapadnięciem ciemności. Znacząco opóźniono wrogą akcję, gdyż rozproszony batalion od nowa musiał uporządkować swoje szeregi. Proces zakończono w momencie, gdy już od dwóch godzin trwała akcja nowozelandzkiej 6. BP przeciwko Deir el Mreir.

O 21.00 18. batalion rozpoczął swój marsz, ale ponownie dostał się pod ogień artylerii z „Ariete”. Pomimo to jedna z kompanii spenetrowała gęste pole minowe i w blasku księżyca ruszyła na zachód wznoszącym się do góry terenem. Bersalierzy oświetlili teren flarami i zaczęli strzelać w dół ze swoich karabinów maszynowych. Nowozelandczycy odpowiedzieli ogniem maszynowym i granatami, a w końcu ruszyli do ataku na bagnety. Prowadzący żołnierze dostali się w ogień krzyżowy z dobrze rozlokowanych pozycji bersalierów, wielu z Nowozelandczyków zginęło lub odniosło rany. Prawdziwa niespodzianka czekała na „Kiwi” tuż za czołem grzbietu – czołgi M14 ustawione w linii. Nowozelandzka piechota nie miała dostatecznej siły ognia, by zmierzyć się z czołgami. Wówczas druga z kompanii piechoty spowodowała eksplozję połączonych z sobą min, ponosząc ciężkie straty. Znajdującego się w ciężkiej sytuacji przeciwnika natychmiast ostrzelali bersalierzy, ten pomimo to zaszarżował na bagnety. Uderzenie załamało się jeszcze przed włoskimi liniami i Nowozelandczycy musieli się wycofać. Zginął dowódca, a kompania została zredukowana do ledwie siedmiu ludzi. Po odwrocie naprzód ruszyły dwa M14, które zamierzały otoczyć ocalałych przeciwników. Czołgi napotkały trzecią z alianckich kompanii, ostrzelały ją z dystansu 180 m i przycisnęły do ziemi. Przed północą cały nowozelandzki batalion został zmuszony do odwrotu.

O świcie 22 lipca nowozelandzki batalion znajdował się na eksponowanych pozycjach w skalistym terenie, gdzie nie dało się okopać. Na pomoc piechocie wysłano trzy Bren Carriery, które dostały się pod silny ostrzał włoskich czołgów i musiały poszukać osłony. Nowozelandzka artyleria ostrzelała włoskie M14, które zamierzały przeprowadzić kontratak i zmusiły je do schowania się za grzbiet. Dalszych ataków już nie było. Nękający ostrzał prowadziła włoska artyleria, a po południu nalot wykonało kilka bombowców Osi. Z zadaniem wsparcia piechoty przybyła w końcu 22. BPanc., ale nie spróbowała większego ataku na dobrze okopanych Włochów. Kilka brytyjskich czołgów zainkasowało trafienia, w konsekwencji wycofano je i piechota znowu musiała radzić sobie sama. O 20.45 w końcu ją wycofano, co miało związek z katastrofalną porażką w rejonie grzbietu Ruweisat na północy.

Nocą 26-27 lipca nowozelandzka 2. DP przeprowadziła pozorowany atak na Bab el Qattara, którego celem było odwrócenie uwagi DAK od północnego sektora frontu. Jedynym skutkiem akcji było pozostanie przez kilka godzin w tym rejonie DPanc. „Littorio”. Na północy Brytyjczycy odnieśli początkowe powodzenie atakując włoską 102. DZmot. w rejonie grzbietu Miteirya, ale piechoty w porę nie wsparły czołgi. Ta akcja wyczerpała już możliwości obu stron. Na pewien czas na froncie zapanował spokój.

Bersalierzy z zdobycznym erkaemem Bren.

18 lipca 1942 nowozelandzki 8. batalion wykonał atak na pozycje 8. pułku bersalierów z „Ariete” w depresji Deir um Khawabir, znajdującą się w południowym sektorze frontu. Akcja była rozpoznaniem bojem przed planowaną akcję w rejonie Deir el Mreir na północy. Nowozelandzki patrol, złożony z 30 ludzi w transporterach Bren Carrier, wspartych baterią 6-funtowych armat przeciwpancernych, wyruszył o 20.30 pod osłoną ognia artylerii. Nowozelandczycy przekroczyli pola minowe i z użyciem granatów zdobyli kilka włoskich posterunków. Wówczas z lewej flanki ostrzelano ich z broni maszynowej i armat ppanc. Posuwające się za piechotą Breen Carriery wyłączyły z akcji jedną armatę kal. 88 mm i dwie lżejsze armaty ppanc. Na pomoc wezwano włoskie czołgi, a w międzyczasie jednego z Bren Carrierów zniszczyła włoska armata ppanc. kal. 47 mm. Niebawem włoskie czołgi zniszczyły kolejne dwa transportery. 24. batalion wycofał się, ale zabrał z sobą 42 wziętych do niewoli bersalierów, za cenę zaledwie dwóch zabitych, dwóch rannych i jednego zaginionego. Włoscy żołnierze nie kryli swojego rozczarowania, opowiedzieli przeciwnikowi, że ich kompanie zostały zredukowane do 100 ludzi, trzech 47-mm armat ppanc., trzech ciężkich i trzech lekkich karabinów maszynowych. Jeden z bersalierów zeznał, że widział sześć czołgów M14 i cztery Semoventi 75 w okolicy sztabu oraz że jego zdaniem jest to obecnie cały komponent pancerny dywizji. Nie odbiegało to znacznie od prawdy, gdyż raport z 17 lipca mówi o obecności w „Ariete” tylko 15 M14. Ten stan niebawem się zmieni wraz z nadejściem uzupełnień.

Czołg piechoty „Matilda” zniszczony podczas walk na Pustyni Zachodniej.

14 lipca 1942 elementy 90. DLekk. i DPanc. „Littorio” dostały rozkaz marszu na północ z Bab el Qattara i zaatakowania Alam Nayil. Sformowano grupę bojową „Baade” dowodzoną przez gen. Baade z 90. DLekk. W jej skład wchodziło zgrupowanie „Rochetti”, czyli kompania 11 M14 z „Littorio”. Okazało się, że drogę zagradza 22. BPanc., która odrzuciła Niemców i Włochów w stronę Bab el Qattara. Akcja nie okazała się zupełnie bezużyteczna, gdyż w decydującym momencie zaabsorbowała uwagę wrogiej brygady pancernej. Tego samego dnia nowozelandzka 2. DP wykonała silny atak na pozycje włoskich DP „Brescia” i „Pavia”, które obsadzały grzbiet Ruweisat. Osłabione włoskie dywizje przeżywały ciężkie chwile, ale z pomocą przyszedł im kontratak DAK. Efektem akcji KG „Baade” była nieobecność angielskich czołgów w rejonie Ruweisat, gdzie teraz w opałach znalazła się 4. BP., która została zniszczona przez niemiecką 15. DPanc. (z tym zniszczeniem zawsze trzeba uważać, ale faktycznie brygady nie ma w OdB w okresie drugiej bitwy pod El Alamein). W dalszych walkach alianci nadal naciskali na włoską piechotę, a to wymuszało interwencje czołgów Osi. Bitwa zmierzała to patowego rozstrzygnięcia.

15 lipca, gen. Carlo Ceriana-Mayneri, dowódca 2. Dywizji Szybkiej (Celere), stacjonującej na Bałkanach, dostał rozkaz przylecieć do Afryki i objąć dowodzenie DPanc. „Littorio”. Nowy 55-letni dowódca dywizji był rojalistą i oficerem kawalerii. Ceriana-Mayneri miał tylko niewielkie doświadczenie z wojną pancerną, choć jego poprzednią dywizję planowano przekształcić w czwartą w armii włoskiej dywizję pancerną. Była to też jego pierwsza przygoda z Afryką. Generał odnotował wysokie morale swoich ludzi i duży stopień panującego w szeregach koleżeństwa.