Wojna Mussoliniego

Brytyjski czołgista ucieka od płonącego czołgu „Crusader”, listopad 1941 r. Ostatni akapit o „Ariete” podczas operacji „Crusader”. Niebawem na stronie nowy wątek.

13 grudnia 1941 CAM obsadzał pozycje w rejonie Alam Hamza w pobliżu Gazali. Na północ od niego znajdowała się piechota z X KA, a na południu DAK. „Ariete” była cieniem siebie z początku operacji „Crusader”, posiadała 30 czołgów M13, 18 dział polowych, 10 dział przeciwpancernych i około 700 bersalierów. Około południa poważnie uszczuplona dywizja została zaatakowana przez indyjską 5. BP. Włosi obsadzali wypiętrzenie terenu znane jako punkt 204 i zostali z niego wyparci przez Hindusów. Kompania 10-12 M13 kontratakowała, ale odrzucił je ogień dziewięciu czołgów „Valentine” i baterii 25-funtowych haubicoarmat. Zgłoszono zniszczenie trzech czołgów, które błędnie zidentyfikowano jako niemieckie. Po południu większa formacja 16 M13 ponowiła kontratak, spustoszyła pozycje haubicoarmat, ale nie zdołała zając punktu 204. Następnego dnia „Ariete” spróbowała ponownie, ale jej ataki zostały odparte. Dopiero z pomocą DAK udało się odzyskać punkt 204. Ten niewielki sukces wzmocnił morale Włochów, którzy niechętnie teraz przyjmowali możliwość dalszego odwrotu. Sytuacja zmusiła jednak Rommla do odwrotu aż do El Agheila.

A potem była kolejna kontrofensywa Osi: Gazala, Tobruk, Matruh i Alamein. Z pewnością wrócimy jeszcze do tych spraw.

Kolumna bersalierów podczas przerwy w marszu, Afryka Północna. Ciąg dalszy wątku z książki I. W. Walker, Iron Hulls, Iron Hearts – Mussolini’s Elite Armoured Divisions in North Africa.

Pod koniec 1 grudnia 1941 Rommel uważał, że zniszczenie 2. Dywizji Nowozelandzkiej (brała później udział w walkach, choćby pod El-Alamein, więc raczej nie można jej uznać za zniszczoną) przesądza o porażce aliantów. W rzeczywistości przeciwnik zatrzymał się jedynie dla złapania oddechu, podciągając odwody przed wznowieniem ofensywy. Ignorując to, Rommel pragnął przyjść z pomocą izolowanemu i walczącemu desperacko garnizonowi Osi przy egipskiej granicy (w tym włoskiej DP „Savona”). Ciężkie straty poniesione przez DAK spowodowały, że dywizje „Ariete” i „Trieste” były teraz najsilniejszymi jednostkami mobilnymi po stronie Osi. Następnego dnia Rommel kazał gen. Gambara marsz obu włoskich dywizji na wschód w stronę Sollum. „Ariete” z kłopotami zbierała się do marszu na swoich eksponowanych pozycjach w rejonie punktu 175 i przygotowana do drogi na wschód była dopiero 3 grudnia. Wówczas „Ariete” osiągnęła Gasr el Arid, a „Trieste” zatrzymała się w Bir el Chleta. Ta nieoczekiwana akcja zaalarmowała Brytyjczyków, którzy posłali w pościg odbudowaną 4. BPanc. W tym samym czasie 11. Indyjska BP skierowała się na Bir el Gubi zagrażając zajęciem włoskich składów nadal bronionych przez RECAM.

4 grudnia indyjska 11. BP, która po cichu przemieściła się spod egipskiej granicy korzystając z zaangażowania wojsk pancernych Osi w wydarzenia pod Sidi Rezegh, przygotowywała się do ataku na składy pod Bir el Gubi. Planowano zbliżyć się do nich od zachodu (teoretycznie od strony tyłów Osi, ale na pustyni rzadko było to oczywiste, w wielu bitwach nie istniała jasno określona linia frontu) i zaskoczyć Włochów, którzy według raportów wywiadu mieli nie przejawiać wielkiej chęci do walki. Na Hindusów czekała jednak paskudna niespodzianka, RECAM wzmocniły bowiem dwa bataliony „Giovanni Fascisti”, młodych fanatycznych studentów, których należycie wyszkolono i wyekwipowano. Młodzi Faszyści byli przygotowani do odparcia ataku od poprzedniego wieczora, gdy Gambara przekazał informację o przewidywanym przez wywiad włoskiego korpusu ataku w dniu następnym. Ich dwudniowy uparty opór przeciwko przeważającym siłom wroga był całkowitym zaskoczeniem dla Brytyjczyków i stał się jednym z eposów tej kampanii. Wydarzenia pod Bir el Gubi skończyły się zniszczeniem 11. BP, przy pewnej pomocy ze strony DAK (autor książki pomija detaliczny opis tego wątku, ale wzmiankuje, że ten epizod pokazuje jak skuteczny mógłby być włoski żołnierz gdyby był równie dobrze zmotywowany jak jego niemieccy i japońscy sojusznicy).

Wydarzenia pod Bir el Gubi spowodowały, że Rommel odwołał rozkaz dla CAM nakazujący mu marsz w stronę egipskiej granicy. 5 grudnia „Ariete” rozpoczęła manewr powrotu w stronę El Adem. Dywizja stale była nękana przez 7. Support Group. Włoska dywizja została także zbombardowana przez niemieckie „Stukasy”, które spowodowały trochę strat i wiele irytacji. Oficjalna historiografia przyznaje, że „Ariete” poniosła znaczne straty w wyniku nieustannego ostrzału jej kolumn, a Brytyjczycy zgłaszali zniszczenie dwóch czołgów, dwóch baterii artylerii oraz wzięcie 200 jeńców. Działania przeciwnika stanowiły pewną niedogodność, ale „Ariete” bez przystanków parła w stronę El Adem.

6 grudnia 7. Support Group ostrzelała dużą kolumnę czołgów i piechoty z „Ariete”, która poruszała się na zachód. O 8.00 brytyjska 4. BPanc. starła się z grupą 30 wrogich czołgów, które szybko się wycofały i nie były ścigane. Prawdopodobnie były to M13 z włoskiej dywizji, która dotarła już do El Adem i teraz podążała na południe w stronę Bir el Gubi. W tym okresie Rommel zdał sobie sprawę, że bitwa została przegrana. Kończyło się paliwo i amunicja, w linii zostało bardzo niewiele sprawnych czołgów. Wiadomość, że dostawy nowego zaopatrzenia nie dotrą przed styczniem przepełniła czarę goryczy (Zawsze warto spojrzeć na sprawę w szerszym kontekście – niebawem Regia Marina wygra drugą bitwę pod Syrtą, a jej komandosi morscy poślą na dno aleksandryjskiego portu dwa angielskie pancerniki. Włosi przejmą na chwilę inicjatywę i przewiozą przez Morze Śródziemne tyle zaopatrzenia, że starczy go na wygranie bitwy pod Gazalą i zajęcie Tobruku). Lis Pustyni nakazał zaczekać DAK aż CAM dotrze do Bir el Gubi; wówczas miano utrzymać tę pozycję i osłonić w ten sposób odwrót piechoty Osi na linię Gazala. Po południu 7 grudnia „Ariete” spotkała się z niemiecką 15. DPanc. i pomogła osłabić napór przeciwnika na jedną z jej flanek, choć przez chwilę włoska artyleria pomyłkowo ostrzelała także Niemców.

Włoscy czołgiści podczas przerwy w walkach.

Chociaż Brytyjczycy zgłaszali zadanie Włochom sporych strat, to jednak nie zdołali wykorzystać tych sukcesów. Ze swojej strony „Ariete” wykazała znaczną wytrzymałość i osiągnęła taktyczny sukces powstrzymując brytyjskie czołgi. Włoskie dokumenty odnotowują z zadowoleniem odrzucenie przeciwnika na południe. Chociaż nie zrealizowano głównego celu, jakim było spotkanie się z niemiecką GB „Mickl” w Sidi Rezegh, to udało się zapobiec otwarciu 4/22 BPanc. drogi dla 1. BP (płd-afr.) w stronę punktu 175. To dało DAK i innym elementom „Ariete” szansę na zniszczenie nowozelandzkiej 2. DP.

O 17.00 30 listopada 1941 25. batalion nowozelandzki przygotowywał się do wyjścia z okrążenia, gdy zza punktu 175 zaatakowały czołgi z „Ariete”. Cztery pierwsze M13 zostały ostrzelane przez dwufuntowe armaty ppanc. Dwa czołgi zapalono, trzeci uszkodzono, a czwarty zmuszono do odwrotu. Pozytywnym skutkiem tej akcji było porzucenie przez „Kiwi” ich zamiaru przebicia się.

W walkach wokół Sidi Rezegh „Ariete” ponownie dowiodła swojej wartości. Bez przeszkód wycofała się spod egipskiej granicy i zajęła kluczowy punkt 175. Dzięki temu wojska Osi zyskały możliwość obserwowania terytorium trzymanego przez Nowozelandczyków oraz korzystną podstawę wyjściową do ataku na ich pozycje. Ponadto Włosi odrzucili brytyjskie czołgi na południe, nie pozwalając im przyjść z pomocą dla 2. DP, ani utworzyć bezpiecznego korytarza dla południowoafrykańskiej 1. BP. DAK miał dzięki temu wolną rękę w rozprawieniu się z „Kiwi”, co pozwalało na chwilę przywrócić pełne oblężenie Tobruku.

Nocą 30 listopada/1 grudnia 1941 „Ariete” i niemieckie oddziały rozpoznawcze wykonały akcję przeciwko 1. BP. Kompania czołgów M13 zbliżała się do Afrykanerów od północy. W ciemnościach Włosi podeszli na bardzo bliski dystans do przeciwnika. Wówczas jednak przywitał ich ciężki ostrzał dział ppanc. Po stracie czterech czołgów Włosi musieli się wycofać. Pomimo udanej akcji obronnej Południowoafrykańczycy postanowili wycofać się przed świtem bardziej na południe, obawiając się kolejnego starcia z „Ariete”. Następnego dnia kompania czołgów M13 odpierała wsparte artylerią powtarzane ataki Afrykanerów w stronę punktu 175.

Na początku 1 grudnia brytyjska 4/22 BPanc. w sile 115 czołgów, głównie „Stuartów”, nareszcie zdołała przemknąć się pomiędzy włoskimi pozycjami w punktach 175 i 178 i dotrzeć do Sidi Rezegh. Brytyjczycy dostali się pod silny ostrzał artylerii „Ariete” z punktu 175 i DZmot. „Trieste” (gen. Piazzoni), która obsadzała teraz punkt 178, w wyniku czego stracili kilka czołgów. Akcja Brytyjczyków miała na celu osłonienie odwrotu ocalałych Nowozelandczyków, ale wkrótce została silnie skomplikowana przez kontratakujące z punktu 175 czołgi M13. Szalony pomysł „Kiwi”, by pod samym nosem Włochów obsadzających punkt 175 wymknąć się z okrążenia, został zniweczony przez ostrzał artylerii i czołgów z „Ariete”. Ponadto 4/22 BPanc. meldowała obecność włoskich czołgów na swoich flankach, które chociaż były poza zasięgiem ich ognia, to były wystarczającym powodem do przerwania kontaktu z nadal otoczoną nowozelandzką piechotą. Rommel ponaglał Balottę do ataku na brytyjskie czołgi, ale po stracie 20 czołgów M13 w ciągu dwóch ostatnich dni okazało się to niemożliwe. Włosi skutecznie zamknęli drogę odwrotu „Kiwi” na południe, ale ci zdołali wymknąć się w kierunku północno-wschodnim przez lukę pozostawioną przez niemiecką 21. DPanc.

Haubicoarmata 25-funtowa i ciągnik artyleryjski Morris Commercial C8 FAT użytkowane przez armię włoską w Afryce Północnej. Kontynuujemy wątek Dywizji „Ariete” w Operacji „Crusader”.

Co tymczasem działo się z zaginioną południowoafrykańską 1. BP? Po południu 29 listopada 1941 rozkazano jej marsz na północ celem zluzowania nowozelandzkiego 21. batalionu w punkcie 175. Marsz ten został natychmiast opóźniony przez wieści o dużej kolumnie czołgów Dywizji „Ariete” na północny wschód od Afrykanerów (które wykryła 22. BPanc.). Dowództwo brygady zażądało wsparcia czołgów 22. BPanc., jeśli marsz na północ ma w ogóle być kontynuowany. Ta druga właśnie wysłała swoje wozy do wsparcia 4. BPanc., wobec czego to życzenie nie mogło zostać zrealizowane. O 16.50 Brytyjczycy potwierdzili obecność 47 czołgów i sześciu dział z „Ariete” na południe od punktu 175. Wówczas zasugerowano także wznowienie marszu na północ, tym razem w osłonie czołgów. O 18.30 przybyły wiadomości, że „Ariete” opanowała punkt 175. Plan marszu na północ szybko porzucono, a nieniepokojeni Włosi spokojnie konsolidować swoją pozycję w niedawno zdobytym miejscu.

Rankiem 30 listopada Rommel nakazał swoim jednostkom pancernym dokończyć okrążenia i zniszczenia 2. Dywizji Nowozelandzkiej. Podczas tej operacji „Ariete” wraz z stworzoną ad hoc niemiecką grupą bojową „Mickl” miała zająć Sidi Rezegh. Akcja rozpoczęła się od ostrzelania przez włoską artylerię skupioną w punkcie 175 nowozelandzkich pozycji. W odpowiedzi artyleria „Kiwi” ostrzelała pojazdy Włochów, które nierozważnie stały dobrze widoczne na wzniesieniu terenu, i rozproszyła je w terenie. Transport kołowy skryto wówczas za grzbietem, ale na wzniesieniu pozostały czołgi, z których obserwatorzy kierowali ogniem własnej artylerii. O 10.00 część włoskich czołgów ruszyła na zachód w stronę Bir Chrimeisa, ale ten manewr powstrzymał intensywny ostrzał nowozelandzkiej artylerii. Przez cały dzień włoskie czołgi pozostały jako groźba dla przeciwnika, chociaż pilnie należało uzupełnić w nich amunicję i paliwo, a także od południa były niepokojone przez brytyjskie czołgi.

Dwie brytyjskie brygady pancerne scalono w nowy twór – 4/22 BPanc. W ciągu dnia meldowała ona „agresywną postawę” czołgów „Ariete”. O 8.50 raportowała siły oceniane na 19 samochodów pancernych i około 150 pojazdów, które zbliżyły się do jej „nocnych” pozycji. Prawdopodobnie był to transport motorowy „Ariete”, który szukał schronienia przed ogniem artylerii lub była to próba otworzenia drogi zaopatrzenia. Pojazdy ostrzelała brytyjska artyleria i zmusiła je do zawrócenia na zachód. O 9.25 dwie kompanie czołgów M13, razem 24 wozy, zaatakowały prawą flankę 4/22 BPanc., by osłonić dwój cenny transport. Godzinę później Włosi wycofali się, pozostawiając na polu bitwy jeden zniszczony czołg. Później doszło do kolejnych starć M13 i „Stuartów”, gdy brytyjskie czołgi kontratakowały z południa. Brytyjczycy zaatakowali flankę włoskiej dywizji i zgłosili zniszczenie 16 M13 bez strat własnych. Włoskie raporty mówią o ciągłej presji brytyjskich czołgów, wspartych silnie artylerią. Akcja ta trwała do popołudnia, gdy brytyjskie czołgi poruszały się na północ, by zmierzyć się z Włochami na południe od punktu 175.

O 15.45 brytyjskie czołgi raportowały atak na kolumnę pojazdów, którą rozproszono. Nie potwierdzają takiego zdarzenia włoskie dokumenty. O 17.00 brytyjskie czołgi natknęły się na kilka włoskich czołgów na południowym wschodzie. M13 wycofały się w stronę krawędzi skarpy. Walki tego dnia zakończyły się, gdy Brytyjczycy ponownie swoim zwyczajem wycofali się na noc. Brytyjska brygada meldowała stratę pięciu „Stuartów”. Prawdopodobnie wszystkie padły ofiarą „Ariete”.

Włoskie samochody pancerne AB 41 podczas rekonesansu.

Brytyjska broń pancerna nie przeszkadzała teraz jednostkom „Ariete”, które zdążały na północ, do swojego głównego celu – punktu 175. Obsadzał go 21. batalion nowozelandzki, który już dwukrotnie odrzucił natarcia niemieckiej 21. DPanc. Nowozelandczycy spodziewali się teraz, że w każdej chwili nadejdą z południa posiłki dla nich w postaci południowoafrykańskiej 1. BP. Na miejsce przybył już nawet jej oficer łącznikowy, który zapowiedział, że brygada zmierza prosto do punktu 175. Tuż przed 17.00 21. batalion dostał informację, że sojusznicza kolumna zbliża się od południowego-wschodu. Dowództwo brygady potwierdziło, że są to Afrykanerzy. Dzień pełen ciężkich walk i życzeniowego myślenia zbliżał się do momentu, który zakończył się jednym z najbardziej zagmatwanych epizodów w całej północnoafrykańskiej kampanii.

Nowozelandczycy raportowali później, że kolumna (soft-skinned?) pojazdów zbliżała się ze stałą prędkością ok. 10 km od wschodu, poprzedzana przez kilka wozów o wysokich wieżach, które wyglądały na południowoafrykańskie samochody pancerne Marmon-Harrington. Uporządkowana kolumna zbliżała się, włazy samochodów pancernych były otwarte, a umundurowane w kolor khaki załogi zdawały się machać do nich czymś, co zdawało się być czarnymi beretami sił pancernych. Wielu Nowozelandczyków opuściło swoje stanowiska, by odwzajemnić to przyjacielskie pozdrowienie. Za późno zauważono, że posuwające się na przedzie pojazdy były włoskimi czołgami, które w końcu otworzyły do nich ogień. Blisko za czołgami posuwały się ciężarówki z bersalierami. Sąsiedni batalion otrzymał desperackie wezwanie dowódcy 21. batalionu: „Są wewnątrz moich linii z trzema czołgami i biorą jeńców. Wsparcie artyleryjskie natychmiast, na litość Boską!”. Następny komunikat brzmiał: „Wszyscy zniknęli, co powinienem zrobić? Są tuż nade mną…!”. Bersalierzy szybko zeskoczyli z pojazdów i w zapadających ciemnościach rozbroili zaskoczonych Nowozelandczyków. „Kiwi” nie mieli wielkiej alternatywy jak tylko się poddać, chociaż kilku z nich skorzystało z zamieszania i zdołało uciec.

Opisane wydarzenia były najprawdopodobniej efektem podwójnego nieporozumienia. Nowozelandczycy byli przekonani, że nadchodzą długo wyczekiwane posiłki, opuścili swoje pozycje, by je powitać. Włosi z kolei uważali, że punkt 175 jest już zdobyty przez niemiecką 21. DPanc. i dlatego podróżowali dość swobodnie, kolumną, bez rozwinięcia swoich sił do ataku. Najważniejsze w całym zmieszaniu było to, że to Włosi jako pierwsi zorientowali się w sytuacji i zareagowali szybciej od przeciwnika.

Dzięki temu „Ariete” opanowała kluczową pozycję bez poniesienia jakichkolwiek strat. Sukces ten był o tyle cenny, że sytuacja nadal była niejasna i większość czołgów dywizji była zaabsorbowana obecnością brytyjskich czołgów na jej lewej flance. Oficjalna włoska historiografia bagatelizuje to zdarzenie podając jedynie, że „o zmierzchu 29 listopada „Ariete” „znalazła się także w kontakcie z 2. Dywizją NZ, z której wzięto 200 jeńców”.

Z alianckiej strony Brygadier Kippenberger relacjonował to zdarzenie następująco: „Około 17.30 zjawiła się przeklęta włoska dywizja zmotoryzowana. Przeszli pięcioma prowadzącymi czołgami, dwadzieścia postępowało za nimi, i wielką kolumną pojazdów transportowych i artylerii, i przetoczyła się przez naszą piechotę prosto do punktu 175. Około 200 żołnierzy z 21. poszło do niewoli. Walki trwały w świetle księżyca do 23.00”.

„Ariete” była wówczas prawie bez amunicji i zaopatrzenia, ale nadal żądna walki. „Oficjalna historia” 21. batalionu z 1953 r. opisuje to zdarzenie z dużą szczegółowością, ale nie nazywa wrogiej formacji odpowiedzialnej za to upokorzenie, ani nie przyznaje, że byli to Włosi.

P.S. Po wątku „Ariete” podczas „Crusadera” (powinien tam być jeszcze ciekawy akcent włosko-polski) zacytuję Wam podobne przemilczenie faktów. Tym razem z amerykańskiej książki, która w 2003 r. otrzymała nagrodę Pulitzera. Pogrom amerykańskich żołnierzy w Tunezji przypisuje „wrogowi”, a pod stacją Sened w rzeczywistości na wietrze powiewały jedynie bersalierskie pióra i w tym przypadku to Włosi brutalnie uczyli Jankesów wojaczki…