Wojna Mussoliniego

Chociaż była efektem improwizacji, nowa wersja SM.79 odniosła dobre rezultaty; jakkolwiek produkcja torped była niska. Regia Aeronautica nie miała samolotów rozpoznawczych wyposażonych w radar, które ułatwiłyby ataki nocne. Pod koniec 1942 roku dysponowano ledwie dziewięcioma eskadrami torpedowymi. Savoie nie były wyjątkowo efektywne, choć od samolotów bazujących na ziemi ciężko było wiele oczekiwać, ale przynajmniej mogły pochwycić się dobrym zasięgiem – Swordfish miał ten parametr na pułapie ledwie 130 Mm (z kontekstu wynika, że w jedną stronę), a SM.79 600 Mm od swoich baz na lądzie. Włoskie frachtowce nie cierpiały w wyniku ataków alianckiego lotnictwa zaokrętowanego, ale od samolotów torpedowych oraz lekkich i ciężkich (strategicznych) bombowców startujących z Malty lub Afryki, które atakowały konwoje na morzu lub często jeszcze w porcie. Sensacyjne sukcesy lotnictwa zaokrętowanego, jak Tarent czy Matapan, okazały się wyjątkami: to drugie osiągnięto zresztą dzięki współpracy samolotów bazujących na Krecie. To w ocenie działań w basenie Morza Śródziemnego spowodowało wytworzenie się mitu, jakoby lotnictwo zaokrętowane było czynnikiem decydującym.

Ważniejszym czynnikiem (niż brak lotniskowca) były dla Włochów brak dostatecznej ilości torped, samolotów torpedowych i bombowców nurkujących. Ponadto przemysł włoski nie był w stanie dostarczyć pożądanej ilości samolotów. Tak Regia Aeronautica, jak i Luftwaffe, prowadziły swoje działania zupełnie niezależnie od Regia Marina. Współpracujące z flotą kilka eskadr rozpoznania morskiego (Ricognizione Marittima) nie było w stanie wypełnić luki po braku lotnictwa morskiego z prawdziwego zdarzenia. Przez cały czas trwania konfliktu brakowało dostatecznej ilości samolotów do wykonywania zwiadu i misji zwalczania okrętów podwodnych na rzecz konwojów i wychodzących w morze zespołów floty.

Z przypisu: podczas wojny do służby weszły 174 hydroplany, głównie Canty Z.506, ale stracono 237 (74 w walce i 156 z innych powodów). W czerwcu 1940 r. dysponowano 237 hydroplanami (163 w gotowości bojowej), a w marcu 1942 r. 181 (94 w gotowości bojowej): w tym 84 przestarzałe Z.501, 58 Z.506 i 39 RS.14 z zasięgiem 1200 Mm, ale z prędkością tylko 400 km/h na 4700 m.

Wielka parada morska z 1938 r. (niedawno wspominana, na cześć Hitlera) stanowiła punkt krytyczny posłużenia się flotą w celach dyplomatycznych, wciągała ją w faszystowską politykę blefu (pomimo ewidentnych jej braków używano siły militarnej do wywierania nacisku na inne rządy). Według koncepcji z tego roku pancerniki miały stać się „sercem floty”, krążowniki miały zwłaszcza brać na siebie ciężar niszczenia wrogiego ruchu handlowego, a okręty podwodne być bronią defensywną (co należy podkreślić, bo często różne osoby szarpią się na opinię, że włoska broń podwodna się skompromitowała – nie jest prawdą, że jako całość miała zadania ofensywne i odpowiadała za niszczenie wrogiego tonażu, nie postrzegajmy wszystkiego przez pryzmat U-Bootwaffe). W tym okresie Włochy chciały być obecne na wszystkich morzach, gdzie wypadało być narodom pretendującym do wielkości, z powodów prestiżowych i dla zabezpieczenia swoich interesów, dla zagwarantowania obrony i wyzyskania korzyści z ostatnich podbojów (Etiopia) oraz dla zapewnienia łączności kolonii z metropolią.

Decyzja Mussoliniego o objęciu w marcu 1925 r. urzędu ministra marynarki nie oznaczała jednak upolitycznienia floty, która zachowywała sporą niezależność w tym zakresie (nie była formacją sfaszyzowaną, w przeciwieństwie do będącego dzieckiem reżimu lotnictwa). W 1939 roku flota miała swoją Accademia Navale di Livorno, będącą prawdziwym „uniwersytetem”, ale także Istituto di Guerra Maritima był apolityczny. Od 1936 r. oficerowie Regia Marina kończyli studia w Livorno zostając laureatami inżynierii morskiej, mechaniki i… hmmm przemysłu (morskiego? industriale w oryginale), lub też obejmowali stanowiska administracyjne w zakresie prawa, ekonomii i handlu, lub chemii. W 1938 roku Regia Marina miała 3350 oficerów i 68 000 marynarzy, prowadziła także kursy uzupełniające dla oficerów rezerwy przy CREM (Corpo Reale Equipaggi Marittimi – królewski korpus załóg morskich, czy też personelu morskiego).

Według adm. Iachino pominięcie stworzenia wspólnego dowództwa dla obu istniejących squadri navali (zespołów bojowych floty) było błędem, przez który oba zespoły wykonywały wspólne manewry ledwie raz do roku, a ich różnorodny skład (np. 10 czerwca 1940 r. 1. Squadra Navale skupiała wszystkie istniejące pancerniki) powodował, że ciężko było skoordynować ich działania w warunkach bojowych; tym bardziej jest to niezrozumiałym, że praktyka wojenna pokazała, że oba zespoły najczęściej operowały wspólnie. Bardzo uzasadnione są utyskiwania Iachino na temat faktu, że admirał dowodzący w morzu był ograniczony do kierowania akcją taktyczną swoich jednostek, podczas gdy decyzje strategiczne podejmowała Supermarina (dowództwo operacyjne Regia Marina powołane po czerwcu 1940 r.), nawet jeśli flota akurat znajdowała się w morzu (i ten podział władzy proponuję zapamiętać, bo jeśli mowa o jakiejś nadmiernej ostrożności, próbach unikania starcia w ocenianych jako niesprzyjające warunkach etc. to tego typu zastrzeżenia należy kierować raczej do Supermariny, a nie admirałów w morzu, a już tym bardziej do szeregowych marynarzy).

Iachino krytykuje Supermarinę także za nadmierną kontrolę przez nią sprawowaną, zauważa, że z Rzymu płynęły rozkazy nawet dla mniejszych jednostek i narzeka, że takie wtrącanie się odbierało inicjatywę dowodzącym na morzu, podważało ich autorytet i de facto „paraliżowało”. W 1935 r., po dymisji Ducciego ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego floty i po objęciu przez Cavagnariego podwójnego przydziału w postaci podsekretarza stanu ds. marynarki wojennej i szefa Sztabu Generalnego tejże, doszło do znaczącej koncentracji władzy w jednym ręku. To według cytowanego admirała miało mieć negatywny wpływ na brak inicjatywy wykazywany przez sztab floty. Defekty związane z dowodzeniem miały według niego źródło w istniejącym systemie, a nie były zawinione przez personel Regia Marina.

Ponieważ w treści wpisu pada teza o tym, że włoski przemysł ciężki nadal w dużej mierze bazuje na tym, co wypracowano w erze faszyzmu, to szybki test. Otwieram aneks nr. 4 w książce „Betasom…”, gdzie wśród innych informacji są podane stocznie macierzyste okrętów operujących na Atlantyku i są to:
-Cantieri C.R.D.A. Monfalcone (inaczej Cantieri Riuniti dell’Adriatico – założona w 1930 r., od 1984 roku część największego koncernu stoczniowego w Europie – https://en.wikipedia.org/wiki/Fincantieri),
-Cantieri Franco Tosi, Tarent (założona w 1914 r., w 2006 r. zakupiona przez http://www.nigrosrl.com/en/home.php),
-Cantieri O.T.O., La Spezia (założona w 1883 r., od 1984 r. także wchłonięta przez Fincantieri).

Mussolini, który mógł mieć nadzieję na uzyskanie równowagi morskiej z Francją bez potrzeby wdrażania programu budowy lotniskowców, zignorował prośbę Ducciego i władz floty z 1935 r., by rozważyć jednak ich budowę. Dla kontroli Morza Śródziemnego Regia Aeronautica i Regia Marina miały wobec tego zaangażować zwłaszcza okręty lekkie, okręty podwodne i samoloty bazujące na ziemi (uzasadniona obawa o niemożliwość szybkiego, o ile w ogóle, uzupełnienia strat, więc lepiej było działać siłami lekkimi – zwłaszcza z położenia centralnego i pewnymi możliwościami na wschodniej flance w postaci baz na Dodekanezie). Nawet jeśli brak lotniskowców i brak lotnictwa podporządkowanego flocie okazały się kluczowym błędem, to w 1940 r. Francja miała w stoczni tylko jeden lotniskowiec, a realna ocena sytuacji strategicznej Włoch pozwalała sądzić, że uda się wypełnić lukę dzięki lotnictwu marynarki bazującymi na ziemi (tutaj, w wojnie przeciwko Francji, zwłaszcza Sardynia była swoistym „lotniskowcem”, położonym bardzo korzystnie). Jednak Regia Aeronautica zdecydowanie odrzucała taką możliwość, a środki finansowe Regia Marina były tak małe, że nawet dla budowy nowych okrętów trzeba było spożytkować środki pierwotnie przeznaczone do wzmocnienia baz (i to też jest prawdą i ważnym elementem: łatwo krytykować Włochów za Tarent, ale należy rozumieć, że wejście Włoch do wojny w 1940 roku było całkowitą partyzantką i zwyczajnie środków nie starczyło na pokrycie wszystkich potrzeb, o których jednak doskonale wiedziano, no ale gdy sejf pusty… dużo analogii można znaleźć do sytuacji Polski w 39′ – produkowaliśmy trochę fajnego sprzętu, myśleliśmy o zakupach za granicą, rozwijaliśmy przemysł, ale czas tykał dla nas nieubłaganie i z masą rzeczy nie zdążyliśmy; i jak już gdybamy, a ostatnio dostałem takie pytanie: Włochy nie próbowały kupować żadnego sprzętu z zewnątrz, także licencji, według założeń faszyzmu wszystko miało być skonstruowane i potem wyprodukowane w kraju lub szerzej w imperium, a czy słusznie? Trzeba by poważnej analizy, czy czasem obecny ciężki przemysł Włoch nie jest do dzisiaj wierną kalką tego, co wypracowano w latach dwudziestolecia faszystowskiego i okresu wcześniejszego).

Ale nawet w przypadku dysponowania odpowiednimi zasobami finansowymi, lotniskowiec uważano za fanaberię nie wartą ponoszenia kosztów; dopiero po wojnie przyznano, że nie doceniono czynnika lotniczego w wojnie morskiej (choć także powtórzmy, Włosi to jednak zdolniachy i potrafili reagować, w 1940 r. zdołali wystawić tylko eksperymentalną eskadrę pięciu torpedowych SM.79 i w tym samym roku uszkodzili tą bronią trzy brytyjskie krążowniki i zaskoczyli obronę Aleksandrii, gdzie tylko sieci przeciwtorpedowe uchroniły Royal Navy przed „małym Tarentem”, bo, pisząc z pamięci, celem były chyba frachtowce, więc efekt byłby mniej prestiżowy – choć pamiętajmy, że chcąc pokonać Anglię to niszczenie jej floty handlowej trzeba traktować jako priorytet). Lotniskowce zapewniały bliskie wsparcie flocie, a reakcja samolotów pokładowych była dużo szybsza niż maszyn bazujących na ziemi, dodatkowo zależnych od sprawności komunikacji pomiędzy okrętami i lądem (a tu dochodzimy jeszcze do sprawy chorych procedur na linii Regia Marina-Regia Aeronautica, czyli zatwierdzania działania samolotów przez kilka podmiotów z obu rodzajów broni, gdzie to flota występowała z prośbą do lotnictwa o interwencję, a to oczywiście musiało mieć akurat wolne środki, lub być uprzedzonym wcześniej o takiej potrzebie, i tak z doświadczenia pisania tekstu o Malcie 1940 r. wiem, że każda operacja morska – własna lub wroga – powodowała postawienie w stan alarmu szeregu jednostek lotniczych w całym basenie Morza Śródziemnego, które czekały na sygnał od floty, a presja na ową Maltę w tym czasie nie istniała lub była ograniczona do nalotów typu pięć izolowanych SM.79 przez całą noc pojawiających się nad wyspą etc.). W epoce lotniskowce były nadal środkiem o niepewnej użyteczności i bardzo kosztownym dla floty drugiej rangi w rodzaju Regia Marina. Należy też pamiętać, że w 1940 r. (w oryginale J. Sadkovich pisze o 1939 r…), podczas kampanii norweskiej, samoloty bazujące na ziemi zdeklasowały lotnictwo pokładowe, a jednostki nawodne zatopiły lotniskowiec HMS „Glorious” (jednym słowem nie wymagajmy, by władze włoskiej floty dysponowały wnioskami, które stały się dla wszystkich oczywiste już po zakończeniu wojny, opierano się bowiem na doświadczeniach sprzed 1940 r., a w przypadku Włoch z I WŚ – gdzie jednak działania ich floty ograniczały się właściwie do Adriatyku, a samo lotnictwo pokazało się z dobrej strony, podobnie jak wcześniej w czasie wojny włosko-tureckiej i skoro coś się sprawdzało, to można było mieć nadzieję, że włoskie koncepcje idą w dobrą stronę; na ich nieszczęście, wojnę wygrywa najczęściej ta bardziej innowacyjna strona, a ta innowacyjność często wynika z zasobności portfela…).

Powody, dla których Włochy zrezygnowały z lotniskowców, winny być przypisane polityce racjonalnej, na której przyjęcie wpływ miały problemy natury ekonomicznej oraz realizm taktyczny i strategiczny przyjęty dla śródziemnomorskiego teatru działań wojennych; ten wybór utwierdzały doświadczenia Wielkiej Wojny, z których wyciągano wniosek, że flota francuska ma bardzo zbliżone możliwości do tych włoskich. Parytet morski z Francją miał znaczenie zarówno militarne jak i polityczne: w 1930 roku Mussolini stanowczo twierdził, że wyrzeczenie się jego (parytetu) będzie „zbrodnią przeciwko Państwu oraz katastrofą polityczną i moralną reżimu faszystowskiego” (Mussolini w przemówieniu z 1922 roku: „w czasie pokoju to flota określa hierarchię Państwa”, hierarchię oczywiście w sensie znaczenia międzynarodowego).

Traktat waszyngtoński z 1922 r. utwierdzał przekonanie, że to pancerniki są „kręgosłupem” floty, on też rozpoczął wyścig w budowie krążowników, niszczycieli i okrętów podwodnych, powodując, że większość flot skupiła się na budowie tych trzech klas okrętów. Restrykcje narzucające maksymalny tonaż na poziomie 35 000 oraz wielkość włoskich portów powodowały, że faszyzm rozbudowując swoją flotę skupił się na krążownikach i okrętach podwodnych, które Mussolini pokazywał z dumą Blombergowi (https://pl.wikipedia.org/wiki/Werner_von_Blomberg) w listopadzie 1936 r., Horthy’emu w czerwcu 1937 r. i na koniec Hitlerowi w maju 1938 r. (wielu autorów uważa, że to wielka parada morska urządzona wówczas przez Włochów na cześć Führera spowodowała u Hitlera tak wielką fascynację, że zgodził się na Plan Z – https://pl.wikipedia.org/wiki/Plan_Z – za to z takich ciekawostek bezspornym jest, że Hitler zamówił sobie mundur, bo w Wenecji w 1934 r. wyglądał w garniturze u boku umundurowanego Mussoliniego jak „cywilny petent u boku imperatora”, czy coś w tym guście, jak pisała ówczesna prasa). Zaostrzenie stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią w wyniku kryzysu z 1935 r. skłoniło Duce do położenia priorytetu na rozbudowę floty, ale utrzymywania jej w zgodzie z istniejącymi limitami (ale realizowano także wiele tajnych projektów z Decimą na czele), co poprzez wytworzenie zagrożenia dyplomatycznego zmusiło Londyn do negocjacji (Mussolini był politykiem, z pewnością wybitnym, ale nie wojskowym, wiele rzeczy robił dla wytworzenia presji na inne kraje, wspomniana rozbudowa floty, ale też innych sił zbrojnych, choć w sposób bliższy myśleniu politycznemu, czyli ilość nie jakość i tak dla celów szantażu zwiększono ilość dywizji – „proporczyków na mapie” – ale kosztem redukcji ich z trzech do dwóch pułków, gwałtowna rozbudowa broni pancernej, ale poprzez masową budowę tankietek, lotnictwa, ale np. w przypadku myśliwców były to dwupłaty etc., dlatego stworzono pozorną siłę militarną, a gdy w 1940 r. trzeba było powiedzieć „sprawdzam”, to weryfikacja okazał się bolesna).

Wielka parada morska w Neapolu w 1938 roku:
https://www.youtube.com/watch?v=tcl2YCgaCxI
https://www.youtube.com/watch?v=jCE-UAE-J9k

Problemem Regia Marina i Instytut Wojny Morskiej nie było to, że nie zdołano przewidzieć potrzeby istnienia marynarki „zrównoważonej”, z pancernikami, lotnictwem, krążownikami, okrętami podwodnymi i jednostkami specjalnymi (szturmowymi – Decimą, czy piechotą morską i ogółem siłami desantowymi, to wszystko w koncepcjach było); Włochy zwyczajnie nie były w stanie ponieść kosztów budowy takiej floty, prawdę mówiąc niepotrzebnej w starciu z Francją (z przypisu: w latach 1922-1935 polityka faszyzmu miała tendencję do budowania bardzo drogich samolotów, a nie rozbudowy floty; a ode mnie: z kolei lotnictwo włoskie ze wzgląd na koszt wojen z lat 1935-1939 musiało zatrzymać proces konstrukcyjny nowych samolotów i stąd wejście do wojny z dwupłatowym myśliwcem jako podstawowym i bombowcami SM.79 i BR.20 – w Hiszpanii absolutnie wyprzedzały swoją epokę – nie poniosły nawet strat z ręki myśliwców, ale Hurricane’y i Spitefire’y w 1940 r. były już w stanie je bez większych problemów przechwycić i w przypadku Savoi rozstrzelać na kawałeczki…). Propozycja Ufficio Piani dello Stato Maggiore della Marina (biura planów Sztabu Generalnego floty) z 1936 r., przewidująca powiększenie floty, z trzema lotniskowcami, dziewięcioma pancernikami i 36 krążownikami, które operowałyby „na zewnątrz Morza Śródziemnego”, z powodu wygórowanych kosztów nie została nawet przedstawiona Mussoliniemu.

Włoskie ambicje morskie, zwłaszcza po traktacie waszyngtońskim z 1922 r., skupiały się przede wszystkim na uzyskaniu parytetu z Francją, która z kolei chciała mieć flotę silniejszą od połączonych sił Niemiec i Włoch. Dlatego Włosi chcieli ograniczenia zbrojeń morskich, określenia limitów dla wszystkich krajów w zakresie posiadanego globalnego tonażu i poszczególnych klas okrętów, ale tylko do czasu, gdy Rzym nie postanowi obrać kursu na gwałtowną rozbudowę Regia Marina. Jednak sprawy potoczyły się inaczej i szybciej, niż chcieli Włosi. Położenie stępki pod „Deutschlanda” – uzbrojonego w sześć armat kal. 280 mm i osiem kal. 150 mm – w lutym 1929 r., zmusiło Francję do odpowiedzi w postaci budowy szybkich pancerników; co nie pozostawiało Włochom wyboru i musiało spotkać się z ich reakcją. Wcześniejsza budowa przez Wielką Brytanię „Nelsona” i „Rodneya” przekonała Włochów nie tylko do modernizacji pancerników 23 000-tonowych z armatami kal. 320 mm, ale także do budowy 35 000-tonowych i uzbrojonych w armaty kal. 381 mm – zgodnie z tym, na co pozwalał traktat waszyngtoński; ostateczną decyzję podjęto w czerwcu 1934 r., czyli po położeniu przez Francuzów stępki pod „Strasbourga”. Zapewniwszy sobie parytet z Francją w zakresie ciężkich krążowników, Włochy dążyły do zawarcia umowy z Francją, która zapobiegałaby zbrojeniom morskim Niemiec, równocześnie starając się nadążyć za wyścigiem zbrojeń, w październiku 1934 r. kładąc stępki pod „Vittorio Veneto” i „Littorio”, oba wypierające 35 000 t (i kolejna ciekawostka z przypisu: w połowie lat trzydziestych Włochy były adwokatem przyznania parytetu wszystkim narodom, z oczywistym celem w postaci zniesienia nierówności wynikłych z traktatów powojennych, ale także ograniczenia odbudowy potęgi morskiej Niemiec oraz by koszta rozbudowy floty nie wpłynęły na „bilans faszystowski”, mocno nadszarpnięty wojną kolonialną z Etiopią).

Na początku lat trzydziestych zwolennikiem parytetu z Francją był Dino Grandi, w tym „abolicji” (tutaj rozumiem, że chodzi o brak dalszej budowy) pancerników, okrętów podwodnych, lotniskowców i samolotów. W tym samym czasie Ufficio (wspominane dzisiaj) oceniało lotniskowce jako zbyt wrażliwe, wymagające eskorty niszczycieli i krążowników. Ponadto podkreślano problemy ze startem samolotów z lotniskowca, ich koordynacją z innymi jednostkami (lotniczymi, jak rozumiem) i bezużyteczność w misjach rozpoznawczych i kierowania ogniem, czyli zadaniach wykonywanych przez samoloty przewożone na innych typach okrętów (na katapultach czy przez wspominany niedawno okręt/tender wodnosamolotów lotniczy „Miraglia”).

Dalej J. Sadkovich wysnuwa kilka wniosków, które sprowadzają się do tego, że lotnictwo jakoby było bronią przeszacowaną w działaniach morskich. Z czym ja się najdelikatniej mówiąc nie zgadzam – Włosi przerobili to w Tarencie, w kilku bitwach (Matapan), a sami też mieli bardzo dobre lotnictwo torpedowe i nawet jeśli ktoś patrząc na suche liczby uważa, że było inaczej, to musi pamiętać, jak silnie eskortowane były konwoje na Morzu Śródziemnym, a samodzielna żegluga dotyczyła w zasadzie jedynie statków bardzo szybkich, trudno osiągalnych dla torped lotniczych i tych strzelanych z okrętów podwodnych.

Na początku lat trzydziestych wydawało się, że ciężki krążownik był bardziej efektywnym środkiem zdolnym zagrozić okrętom przeciwnika niż lotnictwo; aż do niepowodzenia konferencji morskich lat 1932-1934, Włochy miały nadzieję ograniczyć zbrojenia morskie, ale równocześnie w tym samym czasie osiągnąć równowagę z Marine Nationale. To oznaczało konieczność budowy okrętów mogących zmierzyć się z „Dunkerque” (położenie stępki w 1932 r.) i „Strasbourg” (położenie stępki w 1934 r.), a nie lotniskowców.