Wojna Mussoliniego

Dywizja „Utili” (dawne Primo Raggruppamento Motorizzato; J.L. Ready uparcie twierdzi, że tak się nazywała i na taką nazwę miał zgodzić się Messe, ja niestety w żaden sposób nie potrafię tego potwierdzić) na 17 kwietnia 1944 r. miała następujący skład: 51. batalion saperów, 11. p.art. „Mantova” (cztery baterie haubic kal. 75 mm, dwie baterie kal. 100 mm, dwie kal. 105 mm i dwie kal. 149 mm, ponadto dwie baterie armat ppanc. kal. 57 mm); piechota podzielona została na dwie brygady: 1. BP z 4. pułkiem bersalierów, 1/185. p.spad. („Nembo”), 4. pułk alpejski (z Dywizji „Taurinense”) i dwie baterie haubic górskich kal. 75 mm, 2. BP z 68. pp „Legnano”, IX jednostką szturmową (jeden batalion) i batalion „Bafile” z pułku piechoty „San Marco”. Razem dywizja liczyła 12 500 ludzi.

Na front w roli rezerwy trafiła też Dywizja Spadochronowa „Nembo”. Składała się z 183. i 184. p.spad. (oba pułki miały tylko po dwa bataliony), 184. batalionu saperów, 184. p.art. z siedmioma bateriami: dwie haubic górskich kal. 75 mm, dwie armat kal. 75 mm, dwie kal. 100 mm i baterię działek plot. kal. 20 mm. Razem z personelem pomocniczym dywizja miała 7132 ludzi.

By kontrolować obie dywizje Utili został postawiony na czele korpusu – Corpo di Liberazione.

W lutym alianci zażądali od CLN bardziej zdecydowanych działań partyzantów, co miało związek z planowaną ofensywą. Wielu partyzantów było posłusznych. Ofensywa załamała się jednak, a wielu Włochów straciło życie wykonując przedwczesny atak na tyłach wojsk Osi.

W marcu wezwanie powtórzono, gdyż alianci ponownie podjęli działania zaczepne. Ponownie wielu partyzantów straciło życie na próżno wyczekując wyzwolenia. Ocaleli wycofali się do swoich górskich kryjówek.

Na maj zaplanowano kolejne ataki pod Anzio i Cassino. Korpus Utiliego oceniano nadal jako zbyt słaby, by odegrać zdecydowaną rolę w walkach, więc wysłano go na wschodnią stronę Apeninów i podporządkowano brytyjskiemu V KA z 8. Armii. W tym okresie włoski korpus miał 22 tys. ludzi i siłami obu swoich dywizji zajął miejsce na pierwszej linii frontu.

W obliczu nowej ofensywy bardziej ostrożni byli partyzanci, chociaż ponownie nakazano im aktywność, to wielu z dowódców brygad wolało poczekać na efekt alianckiego natarcia, niż niepotrzebnie ryzykować życiem swoich ludzi.

Miesiąc marzec 1944 r. przyniósł ciężkie wali pod Anzio i Monte Cassino. Jedynymi po alianckiej stronie, którzy osiągnęli znaczący sukces byli Włosi. Primo Raggruppamento Motorizzato, obecnie nazywane od nazwiska swojego dowódcy Dywizją „Utili”, zostało ponownie rozbudowane wzmacniając się kompanią strzelców alpejskich i baterią działek plot. kal. 20 mm. 31 marca jednostka zaatakowała szczyt Monte Marone (1806 m n.p.m.), położony w ośnieżonych Apeninach. Włosi zdołali zmusić niemieckich obrońców do opuszczenia szczytu. Następnego dnia zaatakowano, odrzucając Niemców dalej od szczytu. Pod koniec trzeciego dnia do listy zdobyczy dołożono Monte Castelnuovo i kotę 1344 m. Sukcesy te spowodowały jednak, że Włosi wysforowali się przed inne sojusznicze jednostki i zajmowali wyłom w froncie z trzech stron otoczony przez przeciwnika. 3 kwietnia Niemcy kontratakowali siłą trzech batalionów i próbowali odciąć wysunięte oddziały Włochów. Ci jednak dość łatwo odparli natarcie. Ludzie Utiliego walczyli w brytyjskich mundurach i Niemcy dopiero teraz odkryli, że ich przeciwnikiem są byli sojusznicy. Nad włoskimi pozycjami zrzucano ulotki obiecujące darowanie życia w przypadku dołączenia do wojsk Osi. Po południu atak ponowiono. Włosi utrzymali pozycje i kontratakiem zmusili Niemców do odwrotu.

Tymczasem osiadły tymczasowo w Brindisi król Emanuel III żył w świecie fantazji. Przekonał samego siebie, że ocalił Włochy, i nie rozumiał polityków dopytujących o jego abdykację. Obarczano go winą za tolerowanie Mussoliniego przez 21 lat. Premier Badoglio rządził Sardynią, Sycylią oraz południowo włoskimi prowincjami Bari, Lecce, Taranto (Tarent) i Brindisi twardą ręką, spełniając tym samym oczekiwania aliantów. Gdyby tylko zechciał złagodzić ucisk, to gotowa interweniować była nadzorująca go Allied Military Control Commission. W strefie przyfrontowej o wszystkim decydowały alianckie władze wojskowe. Kolejne obszary miały być przekazywane pod zarząd Badoglia wraz z przesuwaniem się frontu na północ, z wyłączeniem Neapolu, który był ważny dla alianckiego wysiłku wojennego.

W końcu 17 kwietnia 1944 r. król ogłosił to, na co wszyscy czekali. W dniu wyzwolenia Rzymu miał zamiar abdykować i przekazać władzę synowi, księciu Humbertowi (Umberto).

Pomimo dowodów przydatności, jakie dała Dywizja Utili (chyba tylko J.L. Ready używa takiej nazwy, ale niech mu będzie), Brytyjczycy starali się nadal bagatelizować rolę Włochów. 3 kwietnia, w odpowiedzi na kwestionujące znaczenie Włochów brytyjskie głosy, generał Clark odpowiedział, że jego armia ma obecnie 17 450 żołnierzy tej nacji na linii frontu, w tym około dziewięciu tysięcy w Brygadzie „Dapino” (ciągle chodzi o tę samą jednostkę, wywodzącą się z Primo Raggruppamento Motorizzato, przy czym faktycznie bliżej jej było do siły brygady), ponadto 1850 saperów, 500 operatorów radiostacji lub obsługujących telefony, 150 artylerzystów w samodzielnej baterii, 1700 lekarzy, chirurgów i kierowców ambulansów, 1300 noszowych, 150 spadochroniarzy w F-Force i 2800 Włochów zatrudnionych w kolumnach mułów. Wszystkich ich uważał za żołnierzy pierwszej linii. Warto zauważyć, że personel pracujący przy mułach ponosił straty wyższe nawet niż piechota. Ponadto wśród personelu tyłowego amerykański generał wyliczał 1200 Włochów w służbach zabezpieczenia strefy przyfrontowej, 9100 robotników fizycznych i 12 700 personelu technicznego. Wobec tego w 5. Armii USA było ponad 40 tys. Włochów.

W tym samym momencie brytyjska 8. Armia i jednostki bezpośrednio podległe 15. GA używały 800 Włochów jako ubezpieczenie strefy przyfrontowej, 1500 w roli kierowców i mechaników oraz 27 600 w roli personelu technicznego lub pracowników fizycznych. Wielu Włochów służyło w kompaniach British Royal Pioneer Corps, w tym często na pierwszej linii przy budowaniu umocnień czy kładzeniu min. W marcu 1944 r. ponad połowę kontrolowanych przez Brytyjczyków „pionierów królewskich” stanowili Włosi, mający status współwalczących (Co-Belligerents) lub współpracujących (Cooperators), stanowiąc personel 195 całkowicie włoskich kompanii. Wielu z nich pełniło niebezpieczne obowiązki w bezpośrednim sąsiedztwie frontu, w tym na słynnej, nazwanej na ich cześć, „Pioneer Way” w pobliżu Cassino. To ich postawa w dużej mierze pomogła przełamać brytyjskie uprzedzenia i już w kwietniu 1944 r. 8. Armia miała 4000 Włochów w jednostkach pierwszej linii, w tym w liczącej 150 ludzi kompani Commando, w trzech bateriach artylerii (450 ludzi), 2100 saperów, 550 operatorów radio i telefonów oraz 400 różnego personelu medycznego.

Badoglio stale rozbudowywał swoje siły zbrojne, m.in. powołując 3000 lotników (prawdopodobna przesada). Tylko w kwietniu 1944 r. jego Aeronautica Co-Belligerente zatopiła lub uszkodziła 100 jednostek pływających Osi (brak danych, by to zweryfikować, ale z pewnością liczono każdą łupinę). Na prośbę aliantów zrekrutowano dalszych 18 tys. karabinierów. Pochodzili oni z poboru lub zostali transferowani z armii.