Spór o Ogaden
Przepraszam, że obiecany artykuł o przyczynach i przygotowaniach do wojny włosko-etiopskiej 1935-1936 publikuję z lekkim opóźnieniem. Powód poślizgu jest jednak ważny: w fazie tłumaczenia jest już książka o Corpo di Spedizione Italiano in Russia i idziemy jak rakieta. Teraz na głowę wchodzą mi mapy, zdjęcia, skład. Wpisy jak najbardziej będą, ale proszę o cierpliwość i wyrozumiałość!
INCYDENT W UELUEL – DROGA DO WOJNY WŁOSKO-ETIOPSKIEJ 1935-1936 R.
Geneza wrogości pomiędzy Etiopią i Królestwem Włoch sięgała jeszcze wydarzeń sprzed klęski armii włoskiej poniesionej pod Aduą w 1896 roku. W XX wieku politycy obu państw zrobili wiele, by te stosunki pozostały napięte, nawet pomimo zawarcia traktatu o dobrosąsiedzkich stosunkach. Jako wprowadzenie do militarnej analizy wojny lat 1935-1936 zasadnym będzie opisanie starcia pod Ueluel, incydentu, który stał się pretekstem do jej wybuchu, a także przedstawienie armii obu przeciwników.
SPÓR O OGADEN
Granicę włosko-etiopską definiowały traktaty zawarte w 1897 i 1908 roku. Pierwszy zawarto w oparciu o bardzo niedokładną mapę niemieckiego kartografa Hermanna Habenichta. Zapisy traktatów były niejasne i istniała spora dowolność ich interpretacji. Pograniczny rejon Ogadenu był obiektem troski Włochów, dlatego stworzyli oni system garnizonów obsadzanych przez dubatów (przypis: Dubati byli formacją tubylczych wojsk regularnych i nieregularnych. Nazwa pochodzi od somalijskiego wyrażenia określającego „białe turbany”, które stanowiły charakterystyczne nakrycie głowy dubatów. Rekrutowano ich z przygranicznych klanów dla celów obrony granicy Somali Włoskiego). 16 maja 1908 roku, gdy podpisywano drugi traktat, sporny rejon był w większej części opanowany przez Szalonego Mułłę (Mohammeda Abdullaha Hassana). Według Włochów po poprawkach przynależał im obszar leżący do 250 mil od wybrzeży Oceanu Indyjskiego, a nie 180 jak w traktacie z 1897 roku. W 1910 roku powołano włosko-etiopską komisję do wyznaczenia granic, ale jej prace przerwano i nigdy ich nie ukończono.
W lutym 1934 r. doszło do poważnego incydentu pod Barre. Ilość podobnych zdarzeń, aktów bandytyzmu i rozbojów na szkodę Włochów rosła z każdym rokiem. Włosi oskarżali też Etiopczyków o ataki na kurierów włoskiego konsulatu. Wówczas Duce zapalił zielone światło na stworzenie planu rozbudowy systemu obronnego włoskich kolonii. Zadanie realizacji „Progetto A.O.” otrzymało Ministerstwo Wojny. Do Erytrei miał według tego projektu zostać wysłany korpus ekspedycyjny w sile 82 000 żołnierzy włoskich, 220 dział, 46 pojazdów pancernych i 100 samolotów. Powstały pierwsze plany operacyjne, w których włoska kontrofensywa na ewentualną agresję Etiopczyków za jeden z celów miała zajęcie Addis Abeby. Operacja miała kosztować Włochy około jednej trzeciej ich rezerwy złota (6 miliardów lirów), ale nie zamierzano liczyć się z kosztami. Brakowało tylko ostatecznej decyzji o wprowadzeniu projektu w życie. W lipcu 1934 roku włoskie dywizje zostały wysłane w rejon pogranicza z Niemcami, Mussolini dawał znać nowemu kanclerzowi Niemiec – Adolfowi Hitlerowi, że zbrojnie wystąpi w obronie niepodległości Austrii (Przypis: 25 lipca 1934 roku austriaccy naziści zabili kanclerza Engelberta Dolfussa i podjęli się nieudanej próby zamachu stanu). Nie czas był zajmować się Afryką.
Do Massawy wysłano jedynie broń, 1 listopada 1934 r. wyładowano w tamtejszym porcie 12 550 karabinów, 894 ckm, 238 działa. Wszystko były to pozostałości z I Wojny Światowej, ale dla wojsk kolonialnych zupełnie wystarczały. Ponadto dostarczono także 15 tankietek C.V.33, 190 pojazdów i dziewięć starszej daty samolotów.
Pod koniec 1934 roku etiopski cesarz (negus) Hajle Sellasje I podjął kolejne działania zmierzające do wyparcia Włochów z budzącej etiopskie kontrowersje granicy. Cesarz potajemnie negocjował z rządem Wielkiej Brytanii przekazanie niektórych terytoriów Ogadenu w zamian za port w Zeila i korytarz prowadzący do niego z Hareru przez tereny Somali Brytyjskiego. Anglikom zaoferowano strefę równoległą do granicy z Somalilandem, która od Uarder biegła na południe aż do rzeki Ferfer, wchodząc na terytorium kontrolowane przez Włochów. Foreign Office pozytywnie rozpatrzyło propozycję cesarza i począwszy od marca 1934 r. zezwoliło sir Sidneyowi Burtonowi, ambasadorowi w Addis Abebie, by dopiął szczegóły transakcji. W żaden sposób nie skonsultowanego tego z Włochami. Zadecydowano o powołaniu komisji etiopsko-brytyjskiej, która pod kierownictwem ppłk E.H.M. Clifforda i fitaurari (Przypis: tradycyjny etiopski tytuł wojskowy oznaczający dowodzącego awangardą) Tessame Bante miała wyznaczyć linię graniczną na spornym z Włochami obszarze.
20 października komisja ruszyła na teren Ogadenu w rejonie Dżidżigi, skąd skierowała się na południe. Na początku listopada 1934 roku Włosi wykryli dwie grupy zbrojne, liczniejszą (400 ludzi) dowodził Ali Nur, były podoficer w King’s African Rifles, mniejszą (230 ludzi) Omar Samantar, Somalijczyk, którego Włosi poszukiwali za zabicie w 1924 r. włoskiego kapitana Carolei i kilku askarysów (Przypis: obie grupy to klasyczne „bagnety do wynajęcia”, często byli żołnierze armii kolonialnych państw europejskich). Pojawiły się one w okolicy Ado w odległości 30 km od Ueluel. Tam dołączyły do 70 żołnierzy regularnych fitaurari Sciferry, gubernatora Ogadenu, wraz z którym oczekiwali na pojawienie się komisji. Komisja osiągnęła Ado 20 listopada, wówczas dotarł tam fitaurari Alemaio z kolejnymi 300 żołnierzami etiopskimi. We wcześniejszej drodze komisję ochraniało 44 żołnierzy z Somaliland Camel Corps i 50 Etiopczyków. Ruszając nazajutrz, komisja podróżowała z silną grupą wojska liczącą ponad 1000 uzbrojonych ludzi. Nie była to już zwykła wyprawa topograficzna.
Ueluel (wł. Ual Ual) leżało na granicy Etiopii i Somali Włoskiego. Osada była położona w na poły pustynnej okolicy regionu Ogaden, 300 km od wybrzeża, przez co był to ważny punkt dla karawan. Wówczas i dzisiaj zamieszkują go w większości wyznający islam Somalijczycy, dążący do połączenia z Somalią.
Na początku lat trzydziestych Włosi ukończyli swój łańcuch posterunków granicznych na spornym obszarze, przesuwając ich linię nawet do 150 km na zachód (Przypis: akcję przeprowadzili dubaci udający nomadów). Garnizony zlokalizowano także w Ueluel i Uarder. Były to lokalizacje ważne ze względu na 359 i 70 studni znajdujących się w okolicy pierwszej i drugiej osady. Ueluel należało jeszcze do sułtana Omara Mahamuda, władcy protektoratu Migurtina (dla Somalijczyków Majeerteen) od 1889 roku zależnego od Włoch, a od 1924 r. będącego częścią Somali Włoskiego. W 1930 r. w Ueluel powstał prymitywny fort, otoczony dookoła przez zeriba (Przypis: ścięte cierniste gałęzie). Identyczna fortyfikacja powstała w Uarder, położonym ok. 15 km na południowy zachód. Uarder należało do sułtanatu Obbia, w 1926 roku także przyłączonego do Somali Włoskiego.
O świcie 22 listopada 1934 r. jeden z dubatów dostrzegł zbrojne grupy kierujące się w stronę studni w pobliżu Ueluel. Na nogi postawiono stacjonujących tam 60 Somalijczyków, którymi dowodził ich rodak Ali Uelie. Żołnierze włoscy szybko rozsypali się tyralierą przed linią pierwszych studni. Doszło do rozmowy z Etiopczykami, którzy groźbą próbowali skłonić Ali Uelie do opuszczenia powierzonego mu posterunku. Niezłomna postawa Somalijczyka skłoniła Sciferrę do udzielenia mu zgody na konsultację z jego dowódcą. Dowódca posterunku porozmawiał z dowodzącym w Uarder por. Musti, a ten powiadomił o sytuacji Mogadiszu. Włoski gubernator Fabrizio Rava polecił grać na czas – namówić Etiopczyka na spotkanie z komisarzem politycznym Somali Włoskiego w Galladi.
Etiopczycy odmówili spotkania. Przekazali zaś do Uarder list podpisany przez ppłk Clifforda i fitaurari Tessama Bante. Dopiero teraz Włosi dowiedzieli się o powołaniu komisji granicznej, która bez ich udziału miała rozstrzygnąć spór graniczny. Zgłaszano także protest, że odmówiono komisji wolnego poruszania się w rejonie Ueluel. Szczególnie oburzający był dla Włochów podpis pod listem Clifforda. 13 grudnia 1913 roku podpisano traktat w Londynie, na mocy którego Francja, Wielka Brytania i Włochy zobowiązały się do zachowania status quo w Etiopii i nie naruszania go bez konsultacji z pozostałymi sojusznikami.
W międzyczasie do Uarder przybył kpt. Cimmaruta, inspektor posterunków granicznych w Somalii. 24 listopada doszło do spotkania Cimmaruty z komisją, trwało kilka godzin. Włoch dążył do rozwiązania dyplomatycznego, jednak po południu grupa etiopskich oficerów zaczęła żądać od niego przekazania części studni w ręce Etiopczyków. Narastała wrogość kierowana w stronę włoskiego oficera przez część nieregularnych żołnierzy etiopskich. Porządek zapewniała właściwie tylko grupa żołnierzy Somaliland Camel Corps.
Tymczasem, o godzinie 16.30, dwa Ro.1 rozpoznały okolice Ueluel, donosząc o setkach żołnierzy etiopskich gromadzących się w rejonie posterunku granicznego. Dokonano drugiego przelotu, na małym pułapie, nad miejscem obrad, co według pilota kpt. Porru Locci wyglądało na bardzo groźną sytuację dla Cimmaruty. Na ziemi na razie część ludzi tylko celowała do włoskich samolotów. Włoski poseł sam odwołał samoloty machnięciem dłoni, nie chcąc doprowadzać do eskalacji nastrojów. Clifford także zaniepokoił się sytuacją i zadeklarował, że komisja wycofa się do Ado. Z woli Hajle Sellasje na miejscu pozostały jednak wojska Sciferry i nieregularne.
Strona etiopska wzmiankuje jeszcze o sprawie zbiegłego etiopskiego podoficera, który skrył się w Ueluel, a którego Włosi nie chcieli wydać, gdyż prosił o pomoc pod włoskim sztandarem i takie zapewnienie otrzymał.
W kolejnych dniach siły etiopskie gromadzące się naprzeciw Ueluel zwiększyły się do około 1500 ludzi z sześcioma cekaemami i armatą małego kalibru. Włoski zwiad donosił ponadto, że kolejne wojska etiopskie gromadzą się w Ado i Gherlogubi.
W rejonie spornego posterunku granicznego ludzie Sciferry szykowali się do walki. Pierwsza linia jego żołnierzy znajdowała się w dołkach strzeleckich kilka metrów od pozycji dubatów. Druga linia była lepiej zorganizowana, stanowiły ją okopy, które osłonięto zeriba.
Szykowali się także Włosi, z Uarder ściągnięto posiłki dubatów, podnosząc ich liczbę w Ueluel do 430 ludzi uzbrojonych jedynie w karabiny. Na pasie startowym w pobliżu Uarder od 1 grudnia stacjonowały trzy Ro.1. Na miejsce przybyły też dwa samochody pancerne Lancia IZ, a oczekiwano także na dwie tankietki C.V.33, które na pokładzie samochodów ciężarowych podróżowały z Mogadiszu i na miejsce przybyły 5 grudnia.
CDN.
—————————————————
Przypominam, że książka „Betasom. Włoska broń podwodna w bitwie o Atlantyk 1940-1945” jest dostępna w nowej cenie 30 zł na moim Allegro:
https://allegrolokalnie.pl/…/betasom-wloska-bron…
Wspomóż autora za pośrednictwem Patronite:
https://patronite.pl/WojnaMussoliniego
