Wojna Mussoliniego

Zmasakrowane zwłoki włoskich żołnierzy, wojna w Etiopii. Zdjęcie ze zbiorów Istituto Luce, datowane na 27 grudnia 1935. Dzisiaj je znalazłem na stronie tego archiwum, tamta wojna była zupełnie odczłowieczona, a osławiony gaz był tylko jednym z jej elementów. Do niej jeszcze z pewnością wrócę, ale teraz nadal wątek walk w Afryce Wschodniej podczas II WŚ.

Do 17 kwietnia 1941 książę Aosta i podległe jemu osobiście wojska wycofały się 240 km na północ od Addis Abeby do Kombolcha. Tam miał okazję porozmawiać z cofającym się z Erytrei Fruscim, jego siły nadchodziły właśnie z południa. Na miejscu postanowiono pozostawić kolejną ariergardę, podczas gdy ich główne siły powinny połączyć się na grzbiecie Amba Alagi, jednej z najbardziej niegościnnych i wysokich gór w rejonie. Amba Alagi było oddalone o 210 km na północ od Kombolcha. Tylną strażą zgodził się dowodzić Frusci. Za wojskiem księcia postępowali Południowoafrykańczycy, nie potrzebowali przewodników, poruszali się szlakiem wyznaczonym przez porzucone zużyte płaszcze, plecaki, hełmy, puszki, porzucone pojazdy oraz martwe konie, wielbłądy, muły i ludzi. Znajdowano wielu żywych Włochów leżących w błocie, jednak tak słabych, lub chorych. że nie byli w stanie mówić.

Właśnie rozpoczął się sezon deszczowy, jeden z batalionów żołnierzy z Południowej Afryki został odcięty przez gwałtowny potop w pobliżu Kombolcha. Frusci mógł pomyśleć, że to boska interwencja, kiedy to zobaczył. Jego ludzie skorzystali z okazji i ostrzelali tkwiącego w strugach deszczu przeciwnika. Jego siły składały się z dwóch batalionów Ascari i czterech Czarnych Koszul, artylerzystów, saperów i marynarzy, razem 4500 ludzi. Przez następne pięć dni ci żołnierze byli atakowani w padającym deszczu przez brygadę południowoafrykańską i tysiące etiopskich partyzantów. Ci ostatni nie byli już zorganizowanymi oddziałami, a raczej ogromnym tłumem (partyzanci ostatniej godziny, jak w kwietniu 1945 r. we Włoszech…). Do 22 kwietnia Frusciemu zagroziło oskrzydlenie jego pozycji, nakazał więc odwrót. Ten został wykonany w uporządkowany sposób, a ostatni obrońcy swoje pozycje opuścili dopiero 25 kwietnia. Jego skromne siły straciły aż 400 zabitych i 1400 rannych i chorych.

Frusci zostawił małą grupkę w Dessie, jedynie 8 km od Kombolcha, ale ta nie walczyła dobrze, zwłaszcza, gdy południowoafrykańscy saperzy wysadzili jedyny most, którym można było się wycofać. Dowodzący włoską grupą zgodził się poddać, jeżeli dowódca południowoafrykańskiej brygady, Dan Pienaar, zgodzi się ochronić ich włoskie kobiety i dzieci oraz zapewnić opiekę chorym i rannym. Pienaar dał słowo i zezwolił swojemu personelowi medycznemu przekroczyć front. Kiedy wkroczyli do miasta odnaleźli budynki wypchane 1500 włoskich kobiet i dzieci oraz szokującą liczbę przykutych do łóżka chorych i rannych żołnierzy: 2766 askarysów i 5258 Włochów!

Samochód pancerny Autoblinda AB 41 należący do Polizia Africana Italiana (P.A.I.). Włoskie archiwum opisało to zdjęcie jako Afryka Wschodnia… zimą 1942 r., więc raczej jest to błąd, raczej… już mnie nic nie zdziwi w moim temacie.

Także gen. Gazzera w Gore chciał połączyć się z księciem Aostą, ale Nasi nakazał mu pozostać na miejscu. Gore znajdowało się 320 km na południowy wschód od Debra Markos. Nie było szans, by ta grupa mogła dogonić księcia, który znajdował się na północny wschód od Debra Markos.

Po opuszczeniu Asmary weterani Carnimeo spod Keren skierowali się do Massauy na erytrejskim wybrzeżu. Niedługo obsadzili forty Umberto i Montcullo. Port ten padł już raz ofiarą nalotu brytyjskich samolotów zaokrętowanych, a 1 kwietnia 1941 zaatakowały go „Swordfishe” i „Gladiatory” z lotniskowca „Eagle”. Niszczyciel „Leone” (1700 t) uniknął torped, ale wykonując ten manewr wszedł na skały. Okręt uznano za niezdolny do żeglugi i zatopiono (tak podaje Amerykanin J.L. Ready, pierwsze słyszę o ataku powietrznym, okręt faktycznie wszedł na nieoznaczone skały, było to podczas samobójczego rajdu włoskich niszczycieli na Port Sudan, parę tygodni temu opisywałem to ze szczegółami).

6 kwietnia obrońców fortów Umberto i Montcullo w pobliżu Massauy zbombardowały brytyjskie i południowoafrykańskie samoloty i zaatakowały brytyjskie czołgi i artyleria, francuska brygada Charlesa Monclar (chodzi o Brigade française libre d’Orient) oraz hinduskie 7. i 10. Brygady. Fortów dzielnie broniły Czarne Koszule, askarysi i grenadierzy Savoia (granatieri di Savoia), którzy walczyli wcześniej pod Keren, a także dwa bataliony piechoty morskiej „San Marco” (ciekawe, ale do sprawdzenia) i różne siły policyjne. Drugiego dnia bitwy udało się aliantom opanować niektóre sektory, a kolejne dnia trzeciego. Teraz admirał Bonetti nakazał zatopić wszystkie statki znajdujące się w Massaua i poddał miasto. Niezdobyty pozostawał mały port w Assab, ale Brytyjczycy mogli sobie pozwolić, aby go izolować.

Utrata Erytrei była największą jak dotąd porażką Włoch, ponieważ znajdujące się tutaj bazy morskie i lotnicze były jedynymi w Afryce Wschodniej obiektami o znaczeniu strategicznym, ich zdobycie powodowało bezpieczeństwo brytyjskiej żeglugi na południe od Kanału Sueskiego. Obrona kolonii kosztowała życie trzech tysięcy Włochów i dwóch tysięcy Askarysów i członków bande, 4500 Włochów i 3500 tubylców odniosło rany. Wraz z wzięciem 10 tys. jeńców ostatniego dnia proporcje stały się jeszcze bardziej niekorzystne. Alianci za podbój Erytrei zapłacili czterema tysiącami zabitych i rannych. Nadal nie był to jednak koniec kampanii w A.O.I.

Hinduskie stanowisko przeciwlotnicze, Tesenej, Erytrea 1941 r.

W Erytrei Frusci zdawał sobie sprawę, że nie stać jego wojska na kolejną bitwę na miarę Keren. Pomiędzy granicą z Sudanem i tą górską pozycją jego ludzie byli przez 10 tygodni bezustannie bombardowani z powietrza, ostrzeliwani przez artylerię, która wystrzeliła na nich 11 tys. pocisków (? nie za mało jak na dwumiesięczną bitwę pod Keren?), stawili czoła dwóm wzmocnionym dywizjom i wycofali się dopiero, gdy utorowano drogę czołgom, których nie było czym zatrzymać. Ocalali z Keren żołnierze byli śmiertelnie wyczerpani ciągłą walką, cierpieli z niedożywienia, chorowali na dyzenterię, posocznicę skóry i depresję. Carnimeo nakazał Col. Borghese pozostawić jako ariergardę trochę ludzi z Dywizji „Granatieri di Savoia” i cztery bataliony askarysów. Reszta wojsk kierowała się do Asmary, 80 km na południowy wschód.

Frusci nakazał Col. Delitala w Adule, 130 km na południe od Asmary, by zapewnił lojalność rasa Sejuma. Delitala odpowiedział, że temu lokalnemu panu nie można ufać. Frusci postanowił zabrać resztki swojego wojska w Erytrei i ruszyć na południe, w stronę Addis Abeby, by tam połączyć się z księciem Aostą. Delitala miał dołączyć do jego sił w Adigrat, 65 km na wschód od etiopskiej stolicy.

30 marca Borghese dostrzegł, że przeciwnik próbuje oskrzydlić jego pozycję w pobliżu Keren, podjął umiejętną walkę, robiąc dobry użytek ze swoich 65 mm dział. Dwa dni później jego grenadierów odcięto niespodziewanym uderzeniem, rozpoczęła się kapitulacja. Ascari zdołali się wycofać, ale sam Borghese zginął wypełniając swoje zadanie. Tego wieczora Frusci ogłosił Asmarę wolnym miastem, chciał w ten sposób chronić jej 50 tys. włoskich mieszkańców. W mieście trwała wymiana ognia pomiędzy policją i dezerterami z jednostek tubylczych.

Samochody pancerne armii Południowej Afryki przekraczają rzekę Dżuba (eng. Juba). Dalej o Afryce Wschodniej i kolejny cios w włoskie panowanie tamże. Postępuje też wyraźny rozkład włoskich wojsk kolonialnych.

16 marca 1941 alianci rozpoczęli swoją pierwszą udaną operację desantową. Zbombardowano Barberę, stolicę British Somalilandu, która od ubiegłego sierpnia znajdowała się pod włoską operacją. Następnie na ląd zeszły wojsk desantu. Somalijscy Ascari w większości uciekli, 60 ludzi dostało się do niewoli. Lądowanie miało miejsce 560 km na wschód od Addis Abeby i ponad 1100 km na północ od Mogadiszu, zagroziło wojskom De Simone w Somalilandzie. Walki w tym rejonie już w lutym nie szły zgodnie z planem. Książę Aosta zadecydował, że wojska De Simone mają dołączyć do sił głównych w Etiopii. 101. Dywizja Kolonialna Baccariego maszerowała do Neghelli. a 102. Dywizja Kolonialna Liberatiego maszerowała do Dżidżiga (Jijiga). Za Baccarim postępowała brytyjska 12. Dywizja Afrykańska, a Liberatiemu po piętach deptała 11. Dywizja Afrykańska.

W międzyczasie de Simone udał się na spotkanie z księciem Aostą. Głównodowodzący podkreślił, że linia obrony w rejonie Dżidżiga, 400 km na wschód od Addis Abeby, musi być utrzymana za wszelką cenę. Dla wzmocnienia tej pozycji książę wydzielił 70. Brygadę Kolonialną, batalion Czarnych Koszul, różne siły karabinierów i policji, a także kolorowy konglomerat różnych bande. Razem posiłki składały się z 5 tys. Włochów i 26 tys. Afrykanów.

Sytuacja szybko jednak stała się dramatyczna. Gen. Bertello oczekiwał na przeciwnika pod Dżidżigą, w końcu zjawili się tam Nigeryjczycy z British Army. Bertello wskoczył na muła i odjechał, jego 70. Brygada Kolonialna do tego czasu praktycznie w całości zdezerterowała. Ludzie, których Liberati doprowadził do Dżidżigi, byli wyczerpani i chorzy, pokonali niemal 1300 km w sześć tygodni. Alianci poruszali się dzięki transportowi kołowemu, ale teraz właśnie rozciągnęli swoje linie zaopatrzenia i musieli stanąć na trzy dni. Dalszy ich marsz planowano zahamować ustanawiając ariergardę na przełęczy Marda. Nocami nasilały się dezercje wśród Ascari i członków bande, podobnie jak wśród Włochów mających rodziny w Harerze. Rankiem 21 marca przełęcz zbombardowały alianckie samoloty, jeszcze więcej askarysów rzuciło broń. W południe ostrzał rozpoczęła południowoafrykańska artyleria, włoscy artylerzyści odpowiedzieli ogniem. Półtora godziny później do natarcia ruszyła 23. Brygada Nigeryjska. Ascari cofali się, ale ich oficerowie naciskali, by przeprowadzić kontratak. Kontruderzenie okazało się skuteczne, do zapadnięcia ciemności pozycje utrzymano. Nocą askarysi tłumni rzucili się do ucieczki, Włochom nie pozostało nic innego, jak wycofać się ich śladem.

Kolejną zaporę de Simone ustanowił na przełęczy Babile. pozostawiono tam osamotnioną artylerię, która jednak zdołała przez cały dzień zatrzymać Nigeryjczyków. Ostatnią linią obrony przed ważnym miastem Harer była rzeka Bisidimo. 25 marca walcząca tu straż tylna spisała się dobrze. Harer ogłoszono miastem otwartym, przynajmniej nie obawiano się o cywili. O 7.00 26 marca opuszczono linię obrony na Bisidimo, alianci zajęli Harer. Włoscy żołnierze mieli okazję jeszcze bardziej zaniepokoić się o swoje rodziny przebywające w kolonii. Kiedy wojsko opuściło Harer, na włoskie dzielnice napadli miejscowi, do ochrony włoskich cywilów pozostawiono tylko kilku karabinierów. W końcu miasto osiągnęli alianci, brytyjscy oficerowie nakazali Nigeryjczykom rozproszyć uczestników zamieszek. W całej kolonii szerzyła się anarchia i chaos, do tego stopnia, że włoski szef policji w Dire Daua (Diredawa), 45 km na północny zachód od Hareru, zatelefonował do Nigeryjczyków i poprosił, by zajęli także jego miasto. Miejscowi askarysi i członkowie bande porzucili oddziały i poddali się szaleństwu grabieży, gwałcąc i mordując. Na pomoc włoskim cywilom wysłano żołnierzy południowoafrykańskich, którzy zastrzelili każdego z dezerterów, który nie chciał się poddać. Niedobitki z sił de Simone cofały się na Addis Abebę, gdzie 18 tys. włoskich cywilów z niepokojem spoglądało na otaczające ich 250 tys. Etiopczyków.