Polityka wewnętrzna Mussoliniego – 1923 rok
W ciągu kilku pierwszych lat Mussolini podwyższał płace księży, przekazał 3 mln lirów na renowację kościołów. Przywrócił krucyfiksy w szkołach, sądach i Koloseum, uratował katolicki Banco di Roma oraz zamknął 53 burdele. Wprowadził także egzaminy państwowe, co zwiększyło napływ uczniów do szkół katolickich, traktowanych jak szkoły państwowe. Uznał stopnie nadawane przez Katolicki Uniwersytet Najświętszego Serca w Mediolanie. Zamykał także antyklerykalne pisma. Zarzucił liberalne projekty opodatkowania własności kościelnej, jak i jawnej rejestracji udziałów kapitałowych. W inauguracyjnym przemówieniu sławił kościół jako reprezentanta „łacińskiej i imperialnej tradycji Rzymu”.
1 stycznia 1923 rozwiązano Gwardię Królewską.
12 stycznia 1923 formalnie rozwiązano skwadry. Sytuacja niewiele się zmienia, terror trwał.
14 stycznia 1923 powołano oficjalnym dekretem królewskim Ochotniczą Milicję Bezpieczeństwa Narodowego – MVSN („Milizia Volontaria per la Sicurezza Nazionale”) do „obrony rewolucji faszystowskiej”. Rada Ministrów wyraziła zgodę na jej powstanie 28 grudnia 1922. Funkcjonariuszy rekrutuje się z PNF, zwłaszcza spośród byłych skwadrystów. Nie składali nawet przysięgi na wierność królowi. Opłacana jest z funduszy publicznych, odpowiedzialna bezpośrednio przed Duce. Milicja oprócz normalnych funkcji, umożliwia kontrolę nad szeregowymi skwadrystami jak i nad rasami. Milicja przez wiele lat pozostaje luźną federacją skwadr, dowodzonych prze lokalnych szefów. Milicja strzeże gmachów publicznych i zapewnia godne życie byłym skwadrystom. Funkcja komendanta milicji i policji zostaje połączona i oddana w ręce generała Emilio De Bono.
19 stycznia 1923 Mussolini w pałacu Guglielmi, przy via dell Gesu w Rzymie spotyka się z watykańskim sekretarzem stanu, kardynałem Pietro Gasparri. Rozmowa dotyczy możliwości uregulowania kwestii rzymskiej, udzielenia przez państwo pomocy zagrożonemu upadkiem Banca di Roma i wspomożenia działań Stolicy Apostolskiej.
23 stycznia 1923 w odwecie za śmierć faszysty w La Spezia skwadryści mordują 6 osób.
1 lutego 1923 gen. Emilio De Bono został mianowany dowódcą MVSN.
3 lutego 1923 skwadryści biorą szturmem Pałac Sprawiedliwości w Livorno. Ich celem jest wygnanie deputowanego socjalistów, Giuseppe Modiglianiego. Tego dnia aresztowano komunistycznego przywódcę Amadeo Bordigę, po nim zatrzymano prawie wszystkich członków Komitetu Centralnego, 72 sekretarzy regionalnych, przywódców komunistycznej młodzieżówki.
5 luty 1923 – Rząd Mussoliniego nakazuje aresztowanie kilkuset działaczy socjalistycznych.
26 lutego 1923 doceniając zdecydowaną politykę zagraniczną Mussoliniego Stowarzyszenie Nacjonalistyczne (AN) „en bloc” włączyło się do PNF. Luigi Salvatorelli oświadczył, że było to: „niezaprzeczalnym zwycięstwem ducha nacjonalistycznego nad faszystowskim”. Nacjonaliści byli monarchistami, wrogami masonerii i konserwatystami. Ze względu na wspólne poglądy z dawnymi elitami ziemiańskimi i rzymską biurokracją szybko zdominowali oddziały PNF na południu. Wprowadzili do niej wielu uzdolnionych przywódców. Milicja faszystowska dzięki tej fuzji zyskała 80 tys. nowych członków, wcześniej należących do „Sempre Pronti”!, paramilitarnej organizacji nacjonalistów. Z PNF wykluczono część dawnych faszystów, z Padovanim z Neapolu na czele. De Vecchiego z Turynu wysłano do Somalii. Górę zaczęli brać „rewizjonistyczni” faszyści, jak Giuseppe Bottai, który dowodził iż skwadryzm stał się anachroniczny. Radykalne skrzydło faszyzmu nie jest zadowolone z tej decyzji. Ludzi z AN uważano za umiarkowanych konserwatystów o klerykalnych sympatiach. Nacjonaliści odegrają dużą rolę w ruchu faszystowskim, nieproporcjonalną do ich małej liczebności.
8 marca 1923 wydano dekret ustalający regulamin i zasady dyscypliny MVSN. Jej obowiązki sprecyzowano w artykule drugim: „Milicja Bezpieczeństwa Narodowego służy Bogu i włoskiej ojczyźnie, znajdując się pod rozkazami Prezesa Rady Ministrów. Współpracując z uzbrojonymi oddziałami bezpieczeństwa publicznego i armią królewską przyczynia się do utrzymania porządku publicznego w państwie; przygotowuje obywateli i zapewnia im organizację mającą na celu obronę włoskich interesów w świecie”.
11 marca 1923 Filippo Cremonesi, królewski komisarz Rzymu, składa wizytę kardynałowi Pompili, wikariuszowi diecezji rzymskiej, podkreśla to powrót do oficjalnych kontaktów Kościoła i państwa.
12 kwietnia 1923 na kongresie PPI ks. Sturzo przyznaje, że polityka rządu może przynieść Włochom korzyści, ale zaprzecza zbieżności celów programowych jego partii i faszyzmu. Uczestnicy kongresu opowiedzieli się za warunkową współpracą z rządem.
17 kwietnia 1923 premier Mussolini wezwał do siebie popularów wchodzących w skład rządu i zażądał wyjaśnienia stanowiska lub dymisji.
21 kwietnia 1923 – dzień założenia Rzymu świętem narodowym. Święto pracy 1 maja zostało zniesione.
23 kwietnia 1923 ministrowie należący do katolickiej Włoskiej Partii Ludowej opuszczają rząd Mussoliniego. Duce dymisjonuje ministrów „popolari”. W łonie PPI doszło do podziału, część przywódców chadeckich z Gilberto Martire nie zgodziła się na zerwanie z władzą i założyła Narodową Partię Ludową.
Gaetano Salviemi, później więziony przez faszystów, pisał wówczas tak: „powrót Giolittiego byłby moralną klęską dla całego kraju. Mussolini mógł dokonać swego zamachu stanu w minionym październiku, bo wszyscy czuli wstręt di izby”. Większość parlamentarna rządu jest zagrożona, Mussolini proponuje więc nową ordynację wyborczą. 25 kwietnia 1923 Wielka Rada określa powstanie nowej ordynacji wyborczej jako „nieuchronną konieczność”, jej projekt przygotował Giacomo Acerbo (podsekretarz stanu w kancelarii premiera). Faszyści skorygowali system proporcjonalny – lista mająca najwięcej głosów, ale przynajmniej 25 proc. oddanych, miała otrzymać 2/3 miejsc w parlamencie – 356 mandatów. Pozostałe miejsca na zasadzie proporcjonalności przypadały kolejnym listom. Miało to zapewnić stabilną większość rządową.
27 kwietnia 1923 – wprowadzono włoskie nazwy miejscowości w południowym Tyrolu.
30 kwietnia 1923 królewski dekret nakłada na szkoły obowiązek wieszania krucyfiksów w salach lekcyjnych i salach sądowych (inne źródło mówi, że „wolno było” je tam wieszać, sugeruje więc, że nie był to obowiązek). Reforma Gentilego – wprowadzenie lekcji religii do programu nauczania w szkołach podstawowych i fakultatywnie w szkołach średnich. Podniesiono czesne. Do sił zbrojnych powrócili katoliccy kapelani. Zaostrzono też rządową kontrolę nad powołaniem na stanowiska, awansami i zwolnieniami z pracy w administracji państwowej.
Lipiec 1923 – Wielka Rada Faszystowska wydaje deklarację precyzującą jej wizję MVSN: „Milicja jest wielką policją polityczną. Jej zadaniem jest – z udziałem zwykłych sił policyjnych lub bez ich pomocy – uniemożliwiać jakiekolwiek zakłócenie porządku publicznego, jakikolwiek bunt przeciwko faszystowskiemu rządowi lub każdą jego próbę”.
10 lipca 1923 ks. Sturzo został zdymisjonowany ze stanowiska sekretarza PPI. Sturzo „zawdzięcza” to dobrym układom Mussoliniego z Watykanem, jako posłuszny ksiądz godzi się zrezygnować ze stanowiska. Popolarzy rozbijają się na dwie frakcje – jedna gotowa jest współpracować z faszystami, druga chce za wszelką cenę ratować włoską demokrację. Jako, że król odmówił wprowadzenia nowego prawa wyborczego w formie dekretu, tego dnia rozpoczęła się debata parlamentarna. Liberał i antyfaszysta Giovanni Amendola stwierdza, że projekt ordynacji Acerbo byłby zaprzeczeniem „samej natury” parlamentu i zdradą „jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości”. Giacomo Acerbo proponował by partia, która wygra wybory, automatycznie zyskiwała 2/3 miejsc w Izbie. PPI większością jednego głosu zadecydowali o wstrzymaniu się od głosu podczas głosowania pomysłu Acerbo. Prawo Acerbo wejdzie w życie w listopadzie.
18 lipca 1923 – ogłoszono plan italianizacji południowego Tyrolu. Zabroniono używać nazwy „Tyrol” lub „Tyrol Południowy”, dozwolone były nazwy „Trentino” i „Alto Adige”. Język włoski stał się obowiązujący w niemieckich szkołach (od 1 października 1923). Przez pewien czas ograniczono, za pomocą specjalnej ustawy, napływ emigrantów z Niemiec. Przybywających Niemców i Austriaków pozbawiono prawa pobytu przez okres dłuższy niż 3 miesiące. Popierano natomiast emigrację włoską.
21 lipca 1923 projekt ordynacji wyborczej przeszedł w drugim czytaniu większością głosów 235:139, Giolitti, Salandra, Orlando i Bonomi głosowali za. Mussolini triumfował. 77 osób, głównie popularów, wstrzymało się od głosu. Przegranymi na tym stali się radykałowie i lewicowi liberałowie, jak Nitti czy Amendola, którzy i tak stracili większość wpływów. Dla nich znaczenie miał to, że w ogolę będą wybierani. Największym przegranym była jednak PPI, podzielona i tracąca poparcie Watykanu. Sturzo zrezygnował na życzenie Watykanu ze stanowiska sekretarza partii. W listopadzie ordynację zaakceptuje też senat. Ustawa znana jako „legge Acerbo” przyznaje większość miejsc w parlamencie partii, która otrzyma więcej niż 25% głosów.
Przemoc skwadr dotyka też środowiska katolickie. W rejonie Brescii ras Augusto Turati i jego squadre atakowali, wyjątkowo dobrze zorganizowane w tej prowincji, katolickie stowarzyszenia i spółdzielnie. 24 sierpnia 1923 w Argenta squadristi Italo Balbo zamordowali Giovanniego Minzoni, księdza zaangażowanego w tworzenie katolickich klubów społecznych. Akty gwałtu rzadko były dokonywane z polecenia Mussoliniego. Udowadniają, że nie ma kontroli nad rasami, z drugiej strony podkreśla, że gdyby nie rządził sytuacja byłaby dalece gorsza i że on sam stanowi jedyną skuteczną obronę przed jeszcze większym terrorem.
22-23 października 1923 odbywa się trzeci kongres PPI zorganizowany w Wenecji. Nie potępiono faszyzmu jako takiego, opowiedziano się za ewentualną współpracą z socjalistami i liberałami dla ochrony demokracji. W późniejszym okresie ks. Sturzo wypowiada się w przemówieniu wygłoszonym we Florencji oskarżając państwo burżuazyjne i liberalne. Linia polityczna popularów okazuje się zatem dość chwiejna.
23 listopada 1923 senat przyjmuje nową ordynację wyborczą (pomysłu Giacomo Acerbo), stosunek głosów 165:41. Socjalista Filippo Turati: „daliśmy faszystom zwycięstwo”.
Koniec 1923 r. – PNF ma już 783 tys. członków. We Włoszech pracuje 78 prefektów. Prefekci mają organizować policję, zwalczać „wywrotowców”, bronić ustroju oraz pilnować społecznego porządku w prowincji. Prefekci pracują dobrze, to oni a nie sekretarze partii rządzą prowincją. Po okiełznaniu rasów ich rola jeszcze rośnie. Mają dużo do powiedzenia w sprawach stosunku pracy i patronatu. Istnieje 69 prowincji. Prefekci cieszyli się zaufaniem i poparciem rządu, kontrolowali szeregi lokalnych członków PNF, a nawet ich szpiegowali. Zyskali większy udział w kontroli nad administracją lokalną.
Artykuł: Polityka wewnętrzna faszystowskich Włoch – lata dwudzieste
Zdjęcia: Włochy Mussoliniego na zdjęciach